Ліццё

Ліццё — працэс атрымання вырабаў (адлівак) з расплаўленых матэрыялаў (металаў, горных парод, керамічных матэрыялаў, пластмас і інш.), залітых у ліцейную форму і пасля зацвердзявання апрацаваных. Адзін з найбольш эканамічных спосабаў вырабу дэталей і загатовак складанай формы і розных памераў. У ліцейнай вытворчасці выкарыстоўваюць больш за 50 разнавіднасцей ліцця, у т.л. бесперапыннае ліццё, вакуумнае ліццё, каменнае ліццё.

Ліццё ў абалонкавыя формы

Ліццём у какіль атрымліваюць фасонныя шчыльныя адліўкі з дакладнымі памерамі, меншымі прыпускамі на механічную апрацоўку (з чыгуну, сталі, алюмінію, магніевых і інш. сплаваў).

Ліццё ў абалонкавыя формы (разавыя, зробленыя з сумесі кварцавага пяску і фенола-фармальдэгіднай смалы) дае адліўкі з шчыльнай аднароднай дробназярністай структурай і высокімі механічнымі якасцямі, з гладкай паверхняй. Эфектыўнае ў буйнасерыйнай вытворчасці пры вырабе адлівак масай да 100 кг.

Ліццё па выплаўляльных мадэлях робіцца ў нераздымных абалонках з дробназярністага вогнетрывалага матэрыялу. Рабочая поласць утвараецца пасля выплаўлення з абалонкі патрэбнай мадэлі (з парафіну, стэарыну і інш.). Дае складаныя адліўкі з высокай (прэцызійнай) дакладнасцю.

Ліццё пад ціскам вядуць у прэс-формы, якія запаўняюць металам або пластмасай (тэрмапластам, рэактапластам) і гумавымі сумесямі з вялікай скорасцю пад высокім ціскам. Пасля астывання, зацвердзявання або вулканізацыі матэрыял набывае канфігурацыю ўнутранай поласці. Дае складаныя вырабы з высокай дакладнасцю. Спосаб высокапрадукцыйны.

Гісторыя

З бронзы, пазней і жалеза, адлівалі ўпрыгажэнні (спражкі, фібулы), наканечнікі коп’яў, стрэл. У XII ст. пашырыўся спосаб ліцця ў каменныя ці гліняныя раздымныя формы, падрыхтаваныя на васковай мадэлі. З медзі, бронзы, срэбра, радзей з золата адлівалі ўпрыгажэнні (бранзалеты , пярсцёнкі, спражкі, амулеты, падвескі ў выглядзе канькоў ці званочкаў), царкоўнае начынне (свяцільні, крыжы, энкалпіёны), дэталі адзення, конскай збруі; са свінцу выраблялі пячаткі і абразкі з гарэльефнымі сюжэтнымі выявамі. У познафеадальны перыяд адлівалі гарматы, ядры да іх, званы і іншыя вырабы. Выкарыстанне каляровых металаў і іх сплаваў, чыгуну, якія добра запаўняюць форму, спрыяла атрыманню высокамастацкіх вырабаў; гарматы аздаблялі рэльефнымі паяскамі, гербамі, выявамі жывёл, анёлаў і іншых, званы — расліннымі гірляндамі, арнаментальнымі надпісамі. Прыкладам высакаякаснага ліцця з’яўляюцца гарматы, адлітыя ў Нясвіжы, якія зберагаюцца ў Музеі Войска Польскага ў Варшаве і музеі артылерыі ў Стакгольме (Швецыя).

Беларусь

На тэрыторыі Беларусі ліццё вядома з часоў бронзавага веку (з сярэдзіны II-га тыс. да н.э.).

На Беларусі даследаванні ў галіне ліцця металаў вядуцца з 1950-х гадоў у Фізіка-тэхнічным інстытуце Нацаянальнай АН, БНТУ, Беларускім навукова-даследчым і канструктарска-тэхналагічным інстытуце ліцейнай вытворчасці, Гомельскім тэхнічным універсітэце і інш. Распрацаваны новыя спосабы ліцця (намарожваннем, ліццё ў какіль з штучным паветраным зазорам, ліццё на вярчальныя валкі-крышталізатары, бесперапыннае цэнтрабежнае ліццё і інш.), адпаведныя машыны, абсталяванне, сродкі аўтаматызацыі вытворчых працэсаў і інш.

Літаратура

• Ліццё // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ліццё