Вікіпедыя

Оралманы

Оралманы (каз.: оралман — даслоўны пераклад з казахскай: «вяртальнік») — этнічныя казахі-рэпатрыянты, переселяющиеся ў Казахстан з суседніх краін (Узбекістан, Кітай, Манголія, Туркменія, Расія, Кіргізія), а таксама шэрагу іншых краін Азіі (Іран, Афганістан, Пакістан і інш.). Па афіцыйных дадзеных, за 25 гадоў (з 1991 года на 1 студзеня 2016 года) у Казахстан прыехалі 957 764 оралмана[1], а калі ўлічваць іх нашчадкаў, а таксама якія прыбылі без дапамогі дзяржаўнай праграмы па перасяленню — больш за 1 млн чал (10 % усіх казахаў рэспублікі).

Найбольш высокай канцэнтрацыяй оралманов адрозніваюцца Паўднёва-Казахстанская вобласць, Алматинская вобласць, Мангістауская вобласць, у тым ліку горад Жанаозен, а таксама горада Алма-Ата, Астана і Тараз. Большая частка оралманов апошняй хвалі імкнецца пасяліцца ў сталіцы або буйных абласных цэнтрах, дзе лягчэй знайсці працу. З 2014 года для перасялення былі выключаныя гарады Астана і Алматы.[2]

Перадумовы для перасялення правіць

Галоўнымі перадумовамі для праграмы перасялення этнічных казахаў у Казахстан былі неспрыяльнае дэмаграфічнае стан Казахстана пасля развалу СССР, а таксама матывы аказання дапамогі замежным казахам шляхам перасялення іх у Казахстан і прадастаўлення ім грамадзянства Казахстана.

У сваім выступе на III Сусветным курултаі казахаў (верасень 2005 года) Прэзідэнт Казахстана Назарбаеў прывёў наступныя ацэнкі:

«У цяперашні час замежныя казахі пражываюць у больш за 40 краінах свету, прычым пераважная іх большасць — у суседніх і сумежных з Казахстанам дзяржавах. Па апошніх звестках, у Узбекістане пражывае паўтара мільёны казахаў, у Кітаі — 1 мільён 500 тысяч, у Расіі — каля мільёна, у Туркменістане — 100 тысяч, у Манголіі — 80 тысяч, у Кыргызстане — 45 тысяч казахаў. З іншых краін казахі найбольш шматлікія і кампактна пражываюць у Турцыі, Іране і Афганістане. У краінах Еўропы казахі прадстаўлены жменька, а ў краінах Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі іх налічваюцца адзінкі.[3]»

Самы вялікі працэнт этнічных казахаў за мяжой — гэта нашчадкі тых, хто пакінуў Савецкі Саюз у 20-я — 30-я гады, ратуючыся ад рэпрэсій, гвалтоўнай калектывізацыі і голаду, прынеслі пакуты большай частцы казахскага насельніцтва. Лічыцца, што 200 000 казахаў пакінулі Савецкі Саюз, пераехаўшы пераважна ў Кітай, Манголію, Індыю, Афганістан, Іран і Турцыю, у той час як колькасць казахаў у суседніх савецкіх рэспубліках у перыяд з 1926 па 1930 гг. павялічылася ў 2,5 разы, склаўшы звыш 794 000 чалавек. У выніку «славянскай» іміграцыі, якая пачалася ў XVIII — XIX стагоддзях і працягнем у савецкі перыяд, якая суправаджалася масавым перасяленнем і гвалтоўнай міграцыяй, казахі ператварыліся ў нацыянальнае меншасць на сваёй уласнай радзіме. Да 1959 г. колькасць рускіх перавысіла колькасць казахаў у рэспубліцы. Нягледзячы на тое, што ў наступныя гады гэтая тэндэнцыя змянілася, у 1989 годзе доля казахаў толькі ненашмат перавышала долю рускіх[4].

З пачатку 90-х у Казахстан пачалі перасяляцца казахі з Узбекістана, з Туркменіі, а таксама з Кітая, Манголіі, Ірана і Турцыі. Іх інтэграцыя ў казахскае і, шырэй, казахстанскае грамадства адрозніваецца па шэрагу паказчыкаў. Назіраліся значныя ваганні па ліку якія прыбылі ў розныя перыяды.

Асноўныя краіны адбыцця правіць

Асноўныя краіны адбыцця оралманов размешчаны на тэрыторыях ад Усходняй Азіі да Блізкага Усходу і Заходняй Еўропы. За перыяд з 1991 па 2005 гг. асноўнымі краінамі адбыцця оралманов сталі Узбекістан (285 409), Манголія (71 507), Туркменістан (41 787), Кітай (22 117) і Расія (18 632). Сярод краін адбыцця варта назваць Кіргізію, Іран, Турцыю, Афганістан, Пакістан і Таджыкістан; некаторы колькасць оралманов прыбыло з іншых краін СНД, Усходняй Еўропы, Даніі і Ізраіля.

З 1991 па 2015 гады ў Казахстан г. рэпатрыяваліся 953 908 казахаў. Большасць оралманов - 61,5% - прыбытку з Узбекістана, 14,3% з'яўляюцца выхадцамі з Кітая, 9,3% - з Манголіі, 6,8% - з Туркменістана, 4,6% - з Расіі і 3,5% - з іншых краін.[5]

Колькасць правіць

У 2005 г. колькасць оралманов склала каля 80 % ад колькасці ўсіх імігрантаў, якія прыбылі ў краіну.[4]

За перыяд c 1991-2010 гг. па міграцыйнай праграме ў рэспубліку прыбыло больш за 192 тыс. сем'яў або 750 тыс. оралманов, у тым ліку па новай праграме «Нұрлы көш» («Светлая кочевка»).[6]

Колькасць якія перасяліліся за перыяд з 1991г. па 2014г.у рэспубліку Казахстан оралманов складае больш за 952 тыс. чалавек[7][8].

За 25 гадоў (з 1991 года на 1 студзеня 2016 года) у Казахстан прыехалі 957 764 оралмана.[1]

Льготы правіць

Згодна з казахстанскаму заканадаўству (закон Рэспублікі Казахстан «Аб міграцыі насельніцтва»), перасяленцы-оралманы карыстаюцца пэўнымі ільготамі. Да асноўных з іх ставяцца:

  • аказанне дапамогі ў працаўладкаванні, павышэнні кваліфікацыі і ў асваенні новай прафесіі;
  • стварэнне ўмоў для вывучэння дзяржаўных моў;
  • вызваленне ад службы ў шэрагах Узброеных Сіл у парадку, устаноўленым заканадаўствам Рэспублікі Казахстан;
  • вылучэнне квоты для паступлення ў арганізацыі сярэдняга прафесійнага і вышэйшай прафесійнай адукацыі;
  • прадастаўленне якія жывуць у нястачы месцаў у школах, дашкольных арганізацыях, а таксама ўстановах сацыяльнай абароны;
  • выплата пенсій і дапамог;
  • рэалізацыя правоў адноўленых ў грамадзянстве на кампенсацыі для ахвяр масавых палітычных рэпрэсій;
  • вызваленне ад консульскіх збораў за выдачу віз на ўезд у Рэспубліку Казахстан;
  • атрыманне бясплатна гарантаванага аб'ёму медыцынскай дапамогі ў адпаведнасці з заканадаўствам;
  • прадастаўленне дзяржаўнай адраснай дапамогі, прадугледжанай для грамадзян Рэспублікі Казахстан;
  • перамяшчэнне праз мяжу без спагнання мытных плацяжоў і падаткаў;
  • бясплатны праезд да пастаяннага месца жыхарства і правоз маёмасці (у тым ліку жывёлы);
  • выдзяленне сродкаў для набыцця жылля па месцы прыбыцця і выплаты аднаразовых дапамог.

Праграма перасялення рэпатрыянтаў «Нурлы кош» правіць

Афіцыйна квоты і крытэрыі статусу оралмана быў зацверджаны толькі ў 1997 годзе. У 2009 г. прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў павялічыў колькасць репатриируемых сем'яў да 20 тыс. з 15 тыс. у год. Урад заклала ў бюджэце 17 млрд. тэнге (каля 130 млн дал. ЗША) на падтрымку рэпатрыянтаў.

Максімальнае колькасць асоб, якія могуць атрымаць гэты статус і перасяліцца ў Казахстан, штогод вызначаецца прэзідэнтам краіны (з указаннем краін, з якіх яны прыбываюць, і рэгіёнаў Казахстана, дзе яны павінны пасяліцца). Па дадзеных на верасень 2005 года, агульная колькасць оралманов, якія перасяліліся ў Казахстан з пачатку 1991 года, склала каля 433 тыс. чалавек, або амаль 110 тыс. сем'яў, з іх больш паловы — пасля 2000 г.[9] У цяперашні час, гэтая праграма перасялення этнічных казахаў змяніла сваю назву на «Нұрлы көш». Слова «оралманы» набывае значэнне юрыдычнага тэрміна, які пазначае тых, хто прыбывае па вышэйпаказанай праграме ў рамках устаноўленых квот.

Разам з тым заканадаўства Казахстана дазваляе этнічным казахам грамадзянам замежных дзяржаў перасяляцца самім без дапамогі дзяржаўнай праграмы па перасяленню, адпаведна, без права на атрыманне якіх-небудзь субсідый або льгот, разам з тым па прыбыцці ў Казахстан такія оралманы атрымліваюць грамадзянства ў паскораныя тэрміны ў сярэднім за тры-чатыры месяцы. Колькасць такіх асоб, якія перасяліліся самастойна, больш чым якія прыбылі па дзяржаўнай праграме, асабліва перасяляюцца такім чынам грамадзяне з краін СНД, а таксама фінансава забяспечаныя асобы.

Нягледзячы на адсутнасць у іх пасведчання аб прысваенні статусу «оралмана» у побыце іх таксама могуць называць оралманами.

У пачатку 90-х квота распаўсюджвалася, у асноўным, на Паўночны Казахстан. Гэта было зроблена для таго, каб перакрыць велізарныя эміграцыйныя патокі, якія прывялі да значных страт насельніцтва ў паўночных і цэнтральных рэгіёнах.

Адаптацыя оралманов правіць

Урад Казахстана аказвае оралманам неабходную сацыяльную дапамогу і падтрымку. У цяперашні час з улікам аднаразовай дапамогі, сродкаў для набыцця жылля, кампенсацыі расходаў па праезду і правозу маёмасці, кожнай сям'і, у сярэднім якая складаецца з 5 чалавек, вылучаецца 833 тыс. тэнге.

У краіне функцыянуюць 14 цэнтраў часовага размяшчэння оралманов. З 2008 года пачалі сваю працу цэнтры адаптацыі і інтэграцыі оралманов ў гарадах Караганда, Шымкент і вёсцы Аксукент Паўднёва-Казахстанскай вобласці. Пачата будаўніцтва тыпавога цэнтра адаптацыі ў горадзе Актау.

Рэалізуюцца ў цэнтрах праграмы адаптацыі прадугледжваюць кансультаванне па прававых пытаннях, навучанне дзяржаўнай мове і — па жаданні — рускай мове, прафесійную падрыхтоўку, перападрыхтоўку і павышэнне кваліфікацыі.

Усім оралманам забяспечана даступнасць медыцынскага абслугоўвання, адукацыі і сацыяльнага забеспячэння; яны аднесены да адной з мэтавых груп, у дачыненні да якіх прымяняюцца меры садзейнічання занятасці. Больш за 66 % оралманов працаздольнага ўзросту занятыя ў розных сферах вытворчасці, кожны чацвёрты заняты ў сельскай гаспадарцы.

Для аказання дапамогі оралманам пры абласных акиматах (адміністрацыях вобласці) створаны Саветы оралманов, якія займаюцца вывучэннем і рашэннем пытанняў оралманов ў новых умовах пражывання.

Створана і ўдасканальваецца інфармацыйная база дадзеных «Оралман», якая ў далейшым будзе інтэграваная ў ствараную адзіную інфармацыйную сістэму сацыяльнай сферы, што дазволіць аператыўна аказваць этнічным імігрантам поўны пералік сацыяльных паслуг.

У цяперашні час у Казахстане ажыццяўляюцца праекты па вырашэнню жыллёвых пытанняў этнічных імігрантаў. Так, у горадзе Шымкенце Паўднёва-Казахстанскай вобласці рэалізуецца праект па перасяленню з Рэспублікі Узбекістан каля 2-х тыс. сем'яў этнічных імігрантаў. Для арганізацыі іх кампактнага пражывання на аснове прыцягнення да будаўніцтва саміх перасяленцаў і выкарыстання мясцовых будаўнічых матэрыялаў вядзецца будаўніцтва 2 тыс. катэджаў у новым мікрараёне «Асар». У горадзе Алма-Ата рэалізуецца праект «Байбесик» па ўзвядзенню 185 дамоў; у Сарыаркинском раёне г. Астаны распрацаваны праект будаўніцтва мікрараёна «Нурбесик».[10]

Праблемы адаптацыі правіць

Оралманы часта сутыкаюцца з праблемамі адаптацыі на новым месцы.[11] З-за культурна-моўных адрозненняў, адносіны оралманов з мясцовымі казахамі таксама складваюцца няпроста, асабліва ў сельскай мясцовасці.[12] Інтэграцыі оралманов ў казахстанскае грамадства не ў апошнюю чаргу перашкаджае таксама і даволі слабы ўзровень валодання рускай мовай, што значна ўскладняе іх працаўладкаванне.

Гл. таксама правіць

Зноскі

  1. ↑ а б ООН насчитала в Казахстане 3,5 миллиона мигрантов
  2. ↑ Об определении регионов для расселения оралманов
  3. ↑ В Астане проходит III Всемирный курултай казахов с участием президента РК Архівавана 24 красавіка 2016.
  4. ↑ а б Положение оралманов в Казахстане.(недаступная спасылка)
  5. ↑ За 24 года на историческую родину вернулся почти 1 млн.(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2015. Праверана 5 снежня 2016.
  6. ↑ Долгая кочевка репатриантов домой
  7. ↑ За 24 года на историческую родину вернулся почти 1 млн.(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2015. Праверана 5 снежня 2016.
  8. ↑ С начала года в Казахстан прибыло более 3 тысяч оралманов
  9. ↑ Возвращение оралманов в Казахстан – восстановление исторической справедливости Архівавана 7 кастрычніка 2007.
  10. ↑ Программа «Нұрлы көш» на 2009—2011 годы (недаступная спасылка)
  11. ↑ Оралманы: реалии, проблемы и перспективы
  12. ↑ http://www.voxpopuli.kz/articles/4/9/238/print/ajax(недаступная спасылка)

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Оралманы&oldid=4601959"