Пангерманізм

Пангермані́зм (ням.: Alldeutschtum, лац.: Pangermanismus) — культурны і палітычны рух, у аснове якога ляжыць ідэя палітычнага адзінства германскай нацыі на аснове этнічнай, культурнай і моўнай ідэнтычнасці. Сфарміраваўся ў пачатку XIX стагоддзя.

Пасяленні немцаў у Цэнтральнай Еўропе ў 1929 годзе

Фрагмент нацыянальнай карты Аўстра-Венгрыі ў 1911 годзе. Ружовы колер — нямецкамоўнае насельніцтва, блакітны — чэшскае. Тэрыторыі судэцкіх немцаў утвараюць ружовы «кант» вакол цэнтральнай Чэхіі; германскія землі на поўдзень ад яе адпавядаюць Аўстрыі ў яе сучасных межах. На працягу 1938 года ўсе гэтыя тэрыторыі ўвайшлі ў склад Германіі

Перадгісторыя

Ідэі пангерманізму зарадзіліся ў пачатку XIX стагоддзя і былі следствам напалеонаўскіх войнаў. Гэтыя войны паклалі пачатак новаму руху, які ўзнік падчас Французскай рэвалюцыі — нацыяналізм. Многія еўрапейскія нацыі былі падзелены на працягу стагоддзяў. Маладыя рэфарматары імкнуліся аб’яднаць усе нямецкія землі.

Прусія, Аўстрыя і нацыяналізм

Да 60 гадоў XIX стагоддзя Прусія і Аўстрыйская імперыя былі двума самымі моцнымі нямецкамоўнымі дзяржавамі. Яны імкнуліся пашырыць свой уплыў і тэрыторыю. Аўстрыйская імперыя была шматэтнічнай дзяржавай, дзе немцы (прусы, швабы, баварцы і гэтак далей) не мелі абсалютнай колькаснай перавагі; стварэнне Аўстра-Венгерскай імперыі было адзіным вынікам росту нацыяналізму іншых этнічных груп у імперыі. Прусія пры Бісмарку выкарыстоўвала ідэі пангерманізму, каб аб’яднаць германскія землі. Уз’яднанне Германіі адбылося ў 1871 годзе пасля абвяшчэння кайзера Вільгельма I кіраўніком саюза нямецкамоўных дзяржаў. Многія немцы, якія жылі па-за межамі новай імперыі, аддалі б перавагу жыць пад яе ўладай або ў этнічна гамагеннай нямецкай дзяржаве, але гэта жаданне сутыкнулася з супрацьстаяўшымі пажаданнямі іншых этнічных груп. Такія вобласці імперыі, як Аўстрыя і Багемія, выпрабавалі міжнацыяналістычную барацьбу на працягу многіх дзесяцігоддзяў. Некаторыя аўстрыйцы нават пачалі ненавідзець іх ўласную этнічна разнастайную імперыю. Яны разглядалі сябе, як нашчадкаў баварцаў, якія заваявалі і засялілі гэтую вобласць. Шмат заходніх аўстрыйцаў падтрымлівалі аддзяленне ад імперыі Габсбургаў і адзінства з уз’яднанай Германіяй. Пангерманізм узнік як сімвал веры маленькай нямецкай супольнасці ў Аўстрыі, які адмаўляўся прызнаць нязменным аддзяленне яе ад астатняй Германіі ў 1866 годзе.

Да канца XIX стагоддзя мноства народных гурткоў (ням.: Verein) дзейнічалі ў правінцыях і ў Вене. Яны займаліся даследаваннем і рытуалізацыяй падзей і сімвалаў нямецкай гісторыі, літаратуры і міфалогіі; і сумяшчалі такія формы грамадскага жыцця як харавы спеў, гімнастыка, спорт, узыходжанне на горы з нацыянальнымі рытуаламі. У 1886 годзе ў Зальцбургу Антон Лангаснер заснаваў Саюз ферайнаў (ням.: Germanenbund). Ферайн, які ўваходзіў у Саюз, павінен быў удзельнічаць у нямецкіх фестывалях, устаноўленых спецыяльным нямецкім календаром і, «нягледзячы на ​​класы», перажываць пачуццё агульнасці нямецкай нацыі. Сацыяльнай базай руху служыла правінцыйная інтэлігенцыя і моладзь.

Пасля Першай сусветнай вайны

Уплыў нямецкамоўных эліт у Заходняй Еўропе быў вельмі абмежаваны. Германія была істотна зменшана ў памеры. Аўстра-Венгрыя была падзелена. Аўстрыя, якая да некаторай ступені адпавядала нямецкамоўным абласцям Аўстра-Венгрыі (поўны раскол па моўных групах быў немагчымы з-за шматмоўных абласцей і моўных анклаваў) прыняла назву «Нямецкая Аўстрыя» (ням.: Deutschösterreich) і галасавала пераважнай большасцю за аб’яднанне з Германіяй. Назва «Нямецкая Аўстрыя» і аб’яднанне з Германіяй было забаронена саюзнікамі пасля Першай сусветнай вайны.

Пасля Другой сусветнай вайны

Другая сусветная вайна на час выклікала зніжэнне ўплыву пангерманізму, падобна таму як Першая сусветная вайна прывяла да заняпаду панславізма. Немцы былі высланы з Усходняй Еўропы (усяго высяленню падвергнулася парадку 16,5 мільёна чалавек нямецкага насельніцтва), часткі самой Германіі былі спустошаныя і краіна была падзелена на савецкую, французскую, амерыканскую і брытанскую зоны, a затым — на Заходнюю і Усходнюю Германію. Тэмы нацыяналізму і пангерманізму сталі табуяваныя ў сувязі з дзеяннямі Трэцяга рэйха.

Бягучая сітуацыя

Прыхільнікі пангерманізму актыўна выкарыстоўваюць гістарычны сцяг Германскай імперыі.

Аб’яднанне Германіі ў 1990 годзе вярнула ў германскае грамадства пытанне аб стварэнні адзінай германскай дзяржавы. Асцярога адносна нацыяналістычнага злоўжывання пангерманізмам, аднак, застаецца моцнай. Па гэтай прычыне многія з саміх немцаў баяцца ідэі аб’яднання этнічных немцаў.

Спасылкі

• Шинкаренко Г. Я.. Пангерманизм (нявызн.). Хронос.