Стэфан Ураш I

Стэ́фан У́раш I Вялікі (сербск.: Стефан Урош I; каля 1229 — 1 мая 1277) — кароль Сербіі (1243—1273) з дынастыі Няманічаў. Захапіў трон у 1243 годзе, зрынуўшы свайго брата Стэфана Уладзіслава. Яго доўгае кіраванне стала перыядам актыўнага эканамічнага развіцця краіны. Садзейнічаў уздыму горназдабыўной прамысловасці, у прыватнасці, заахвочваў будаўніцтва сярэбраных і свінцовых рудняў. Актыўны знешні гандаль прывёў да войнаў Сербіі з Дуброўнікам у 1253—1254 і 1265—1268 гадах, якія завяршыліся перамогай сербаў. У 1268 года распачаў няўдалую экспедыцыю супраць Венгрыі, падчас якой быў узяты ў палон і быў вымушаны выплаціць выкуп за вызваленне. Умелае выкарыстанне варожасці паміж кланамі дазволіла Урашу далучыць заходняе Захум'е і паступова саслабіць пазіцыі князёў бакавой галіны дынастыі Няманічаў. Цэнтралізатарская палітыка караля прывяла ў 1276 годзе да мецяжу яго сына Стэфана Драгуціна. Войскі Ураша былі разбіты аб'яднанымі сіламі паўстанцаў і венграў у бітве пры Гацка. У выніку Ураш адрокся ад прастола і сышоў у манастыр, пабудаваны ім у Сопачанях, дзе неўзабаве памёр.

Стэфан Ураш I
Стефан Урош I
Stefan Uroš I, Sopoćani.jpg
Сцяг 4-ы Кароль Сербіі
1243 — 1276
Папярэднік Стэфан Уладзіслаў
Пераемнік Стэфан Драгуцін
Нараджэнне 1220
  • невядома
Смерць 1 мая 1277(1277-05-01)[1]
Месца пахавання
Род Род Няманічаў
Бацька Стэфан Першавенчаны[d][2]
Маці Ганна Дандала[d]
Жонка Алена Анжуйская[d]
Дзеці Брнча[d], Стэфан Драгуцін[2], Стэфан Ураш II Мілуцін[d][2] і Q85999528?
Веравызнанне Сербская праваслаўная царква
Дзейнасць палітык
Аўтограф Coin of Stefan Uroš I.jpg
Commons-logo.svg Стэфан Ураш I на Вікісховішчы

Раннія гадыПравіць

Стэфан Ураш быў малодшым сынам Стэфана Першавенчанага, народжаным ад яго невядомай другой жонкі[3] ці трэцяй — Ганны Дандала [4].

У перыяд кіравання Стэфана Першавенчанага Сербія была суверэннай дзяржавай, аднак яго старэйшыя сыны апынуліся не ў стане падтрымліваць гэта становішча: Стэфан Радаслаў патрапіў у залежнасць ад дэспата Эпіра Феадора Камніна, а яго пераемнік Стэфан Уладзіслаў — ад балгарскага цара Івана Асеня II. У 1243 годзе сербская знаць зрынула Уладзіслава і пасадзіла на трон малодшага з сыноў Стэфана Першавенчанага — Стэфана Ураша. Пасля недоўгачасовай барацьбы Ураша з Уладзіславам браты прымірыліся, і новы кароль даў яму ў кіраванне княства Зэта [5].

Развіццё дзяржавыПравіць

Гірная справаПравіць

Кіраванне Стэфана Ураша стала часам актыўнага эканамічнага развіцця краіны. Кароль запрасіў у Сербію з Трансільваніі шахцёраў, якія ўцяклі туды ад манголаў, і дазволіў ім будаваць сярэбраныя і свінцовыя рудні, а таксама падаў самакіраванне. Наўзамен горназдабытчыкі выплачвалі ў казну падатак у 8-10 % ад здабытай руды, што дазволіла наладзіць чаканку сярэбранай каралеўскай манеты[6][7].

Гандаль і фінансыПравіць

 
Манета Стэфана Ураша I

Стэфан Ураш I таксама спрыяў адраджэнню гандлю на сербскіх землях, прыцягваючы купцоў не толькі з Дуброўніка і Котара, але і з усёй Далмацыі і нават Італіі. 1 жніўня 1243 года Ураш выдаў хартыю, якая пацвярджала гандлёвыя прывілеі і падатковыя палёгкі гандляроў з Дуброўніка[5]. Асноўнай пагрозай для гандлю былі разбойнікі [8]. Для забеспячэння бяспекі купцоў, паломнікаў і асоб высакароднага паходжання кароль сфарміраваў спецыяльныя ўзброеныя атрады. Інтарэсы купцоў таксама былі забяспечаны гандлёвымі пагадненнямі, у якіх Ураш браў на сябе абавязацельства пакрываць матэрыяльныя страты, панесеныя ад рук рабаўнікоў[9].

Кароль спрыяў перасяленню ў краіну замежных каланістаў, галоўным чынам, занятых у гандлі. Каланісты былі падсудныя спецыяльным законам: так, іх спрэчкі з сербамі вырашаліся змяшанымі трыбуналамі, якія складаліся ў роўных суадносінах з сербаў і каланістаў. Перасяленцы таксама мелі права вызнаваць каталіцтва, але не маглі яго распаўсюджваць[10].

Ураш практыкаваў продаж купцам права збіраць падаткі і мыты. Гэта дазваляла атрымліваць гарантаваны аб'ём падаткаў, аднак узмацняла напружанасць у народзе, паколькі купцы-зборшчыкі нярэдка злоўжывалі сваімі правамі і абіралі насельніцтва. Тым не менш прыбытак, атрыманы ад здабычы руды і гандлю сур'ёзна ўмацаваў эканамічнае становішча сербскіх кіраўнікоў. Гэтыя грошы далі ім сродкі для прыцягнення наёмных войскаў, вызваліўшы арыстакратыю ад службы ў арміі, аднак у доўгатэрміновай перспектыве гэта апынулася пагібельным для каралеўскай улады[10].

Знешняя палітыкаПравіць

Войны з ДуброўнікамПравіць

Паслабленне паўднёвых і ўсходніх суседзяў Сербіі дазволіла Урашу сканцэнтравацца на падпарадкаванні заходняга Захум'я і абароне межаў з Венгрыяй[10].

У 1252 годзе сербскі кароль уступіў у канфлікт з Дуброўнікам. Перадумовамі канфлікту было пытанне аб тым, хто павінен збіраць падаткі з каталіцкага насельніцтва, якое пражывала ў прыморскіх раёнах, — архібіскуп Дуброўніка ці біскуп Бара, які належаў Сербіі[5]. Спрэчка была вынесена на суд Папы. Ураш і былы кароль Уладзіслаў падтрымалі Бар[11]. Хронікі Дуброўніка паказваюць на варожае стаўленне Ураша да горада, лічачы, што кароль наўмысна выклікаў канфлікт, спрабуючы ўсталяваць кантроль над Дуброўнікам або, прынамсі, прыслабіць пазіцыі венецыянцаў у Сербіі. Войскі Дуброўніка выйшлі за межы гарадскіх сцен, аднак да бітвы справа не дайшла[12]. Ужо ў 1253 годзе Дуброўнік уступіў у саюз з балгарскім царом Міхаілам Асенем I з мэтай звяржэння Стэфан Ураша[5]. Улады горада таксама ўступілі ў перамовы з каралём Венгрыі і ў 1254 годзе выплацілі яму даніну, верагодна, разлічваючы на яго падтрымку ў чаканай вайне. Ход распачатых баявых дзеянняў дакладна не высветлены. Балгары, верагодна, адступілі, дайшлі да ракі Лім і спустошылі Біела-Поле. Ураш заключыў з імі ўвосень 1254 года сепаратны мір, які аднавіў статус кво[12]. У тым жа 1254 годзе Ураш і Дуброўнік былі вымушаны заключыць мір і пакрыць адзін аднаму нанесеную шкоду. У абмен на права весці міжнародны гандаль Дуброўнік абавязаўся плаціць сербскаму каралю 2 000 залатых манет у год[5].

 
Сербія каля 1265 года

Другая вайна з Дуброўнікам пачалася ў 1265 годзе. Ураш абвінаваціў гараджан у дачыненні да рабаванняў прыбярэжных сербскіх тэрыторый, прадастаўленні прытулку сербскім дэзертырам і падтрыманні адносін з варожай сербам Венецыяй[13]. Па выніках кароткатэрміновага канфлікту ў 1268 годзе паміж бакамі быў падпісаны мірны дагавор[13][14].

Сербія і Дуброўнік перажылі яшчэ адзін кароткі канфлікт у 1275 годзе. Ён здарыўся на фоне спрэчак Котара з Дуброўнікам. Котар быў у складзе Сербіі, і, хоць жыў па ўласных законах, прызнаваў вяршэнства сербскага караля, таму Ураш выступіў на яго боку. Канфлікт быў хутка вырашаны і не меў сур'ёзных наступстваў[15][16].

Адносіны з ВенгрыяйПравіць

Да сутыкненняў на мяжы 1267 і 1268 гадоў паміж Венгрыяй і Сербіяй доўгі час не ўзнікаў сур'ёзных канфліктаў. У 1260 годзе сербы падтрымалі венгерскага караля Белу IV у барацьбе з Чэхіяй а праз чатыры гады Стэфан Ураш удзельнічаў у вяселлі маладога венгерскага прынца Белы [17]. Мяжа паміж Венгрыяй і Сербіяй у той час праходзіла, верагодна, на поўнач ад Заходняй Маравы каля Раўны[15].

У канцы 1267 ці ў пачатку 1268 года[18] Стэфан Ураш атакаваў венгерскую правінцыю Мачва. Прычыны ўварвання невядомыя. Мэтай экспедыцыі магло быць як жаданне сербаў умацаваць паўночную мяжу, так і простае рабаванне. Сербская армія спустошыла Мачву [15], аднак увесну 1268 года пацярпела паражэнне ад махаўскага бана Белы Расціслававіча, падтрыманага яго дзедам, каралём Белам IV. Стэфан Ураш разам са сваім зяцем і саноўнікамі быў узяты ў палон. Ён быў вымушаны заплаціць выкуп за сваё вызваленне[17]. Паводле меркавання некаторых даследчыкаў, гарантыяй міру паміж дзвюма краінамі стаў шлюб старэйшага сына Ураша, Драгуціна, і ўнучкі венгерскага караля, Кацярыны. Іншыя, аднак, лічаць, што вяселле адбылося раней за 1268 год[15]. Паводле меркавання некаторых гісторыкаў, Ураш таксама быў вымушаны прызнаць сюзерэнітэт караля Венгрыі [17].

Усходняя палітыкаПравіць

 
Крэпасць Магліч, пабудаваная Стэфанам Урашам у 1243—1276 гадах.

На часы валадарання Стэфана Ураша прыйшоўся росквіт Нікейскай імперыі. У 1246 годзе Іаан III Дука Ватац адабраў у балгараў Фракію і Македонію, а ў снежні таго ж года захапіў Салонікі. У выніку новай вайны ў 1252 годзе грэкі занялі заходнюю Македонію і Албанію[19]. Рот моцы грэкаў прывёў да ўмяшання сіцылійскага караля Манфрэда, які стаў аказваць падтрымку Эпірскаму дэспатату і Ахейскаму княству[20]. Сербія тым часам была не ў стане процідзейнічаць нікейцам[21]. Ураш спрабаваў адкрыта не канфліктаваць з імі, аднак у 1258 годзе здолеў заняць Скоп'е, Прылеп і Кішава, якія належалі грэкам[20]. У 1259 годзе саюзныя войскі сіцылійцаў, эпірцаў і ахейцаў былі разбіты ў бітве пры Пелагоніі. У 1261 гады імператар Міхаіл VIII Палеалог увайшоў у Канстанцінопаль і, такім чынам ліквідаваўшы Лацінскую імперыю, аднавіў Візантыю[22].

У наступныя гады Ураш з'яўляўся саюзнікам Візантыі. Хронікі Дуброўніка гавораць, што адной з прычын вайны 1265 года было тое, што Дуброўнік меў сувязі з Венецыяй, якая была праціўнікам сербска-візантыйскага саюза[12]. У 1268 годзе да двара Ураша прыбылі візантыйскія паслы для перамоў наконт шлюбу яго малодшага сына і дачкі імператара Ганны. Шлюб у канчатковым выніку не адбыўся з-за супрацьстаяння сербскай знаці[23].

Сітуацыя зноў змянілася з узыходжаннем на сіцылійскай прастол Карла Анжуйскага, які намерыўся аднавіць Лацінскую імперыю. Карл Анжуйскі распачаў дыпламатычныя высілкі, каб стварыць антывізантыйскую кааліцыю[24]. У 1273 ці нават у 1272 гадах Ураш пад уплывам сваёй жонкі Алены Анжуйскай далучыўся да гэтай кааліцыі[25], разлічваючы павялічыць свае ўладанні за кошт Візантыі[26]. Сярод яго саюзнікаў апынуліся кароль Сіцыліі, ахейскі князь, эпірскі дэспат, балгарскі цар і кіраўнік Фесаліі Іаан Дука, чыя дачка Алена была выдадзена за малодшага сына Ураша Мілуціна[27].

Узмацненне каралеўскай улады і наступны заняпадПравіць

 
Манастыр Сопачані, пабудаваны Стэфанам Урашам I

З мэтай умацавання сваёй улады Стэфан Ураш здушыў сепаратызм рэгіёнаў. Ён ліквідаваў тытул «кароль Захум'я, Трэбінья і Дуклі» і стаў называць сябе «каралём усіх сербскіх і прыморскіх земляў»[15]. Недахоп крыніц не дазваляе прасачыць паступовае заваяванне заходняй Сербіі — Захум'я. Меркавана, высокая ступень аўтаноміі мясцовай знаці прывяла да канфліктаў унутры яе, чым скарыстаўся Ураш. Іграючы на інтарэсах мясцовых арыстакратаў, ён дамогся падзення аўтарытэту мясцовага кіраўніка Радаслава і яго нашчадкаў, што ў выніку прывяло да таго, што знаць прызнала вярхоўную ўладу сербскага караля[15].

На працягу ўсяго перыяду свайго кіравання Стэфан Ураш падтрымліваў цесныя адносіны з Сербскай Праваслаўнай царквой, хоць і тут праяўлялася яго схільнасць да цэнтралізацыі ўлады. У 1263 годзе ён спрыяў прызначэнню архіепіскапам Сербіі свайго брата Савы, а пасля яго смерці — вучня Савы, афонскага манаха Іаана. Іаан быў настолькі блізкі да караля, што пакінуў сваю пасаду пасля звяржэння Ураша[23]. Стэфан Ураш заснаваў у 1260-х гадах манастыр Сопачані. Фрэскі ў царкве манастыра з'яўляюцца вянцом сербскага жывапісу XIII стагоддзя. Яны адлюстроўваюць рэлігійныя сцэны, а таксама членаў каралеўскай сям'і. Кароль таксама распарадзіўся пабудаваць капліцу Праабражэння ў афонскім манастыры Хіландар[23] і даў заданне манаху Даменцыяну напісаць Жыццяпіс Святога Савы і Жыціе Святога Сімяона[28].

З мэтай цэнтралізацыі ўлады ў каралеўстве Стэфан Ураш не стаў вылучаць удзелы сваім сынам. Старэйшы з іх, Драгуцін, застаючыся пры каралеўскім двары, пры падтрымцы свайго цесця, венгерскага караля Іштвана V, імкнуўся, аднак, атрымаць сабе ў кіраванне частку каралеўства. Ураш пярэчыў гэтаму, і некаторыя навукоўцы лічаць, што ён нават прыняў рашэнне перадаць правы на прастол малодшаму сыну Мілуціну. Нарэшце, у 1276 годзе Драгуцін адкрыта запатрабаваў ад бацькі саступіць яму частку каралеўства. Ураш прыйшоў у лютасць, і Драгуцін, асцерагаючыся за сваё жыццё, паўстаў, паклікаўшы на дапамогу свайго цесця. Навукоўцы разыходзяцца ў меркаваннях аб прычынах паўстання. Дыніцэ лічыць, што яно было выклікана імкненнем Драгуціна да ўлады. Маўраматыс гаворыць, што ў 1276 гады Ураш, без уліку меркавання Драгуціна, прызначыў сваім пераемнікам Мілуціна, што і выклікала паўстанне[23]. Каб прыцягнуць паслядоўнікаў, Драгуцін абяцаў шырокія прывілеі сербскай знаці. Армія Ураша і аб'яднаная армія паўстанцаў і венграў сустрэліся каля гарадка Гацка. Каралеўскія войскі былі разгромлены, а Стэфан Ураш адрокся ад прастола і сышоў у манастыр Сопачані, прыняўшы пострыг пад імем Сімяон. Там жа ён памёр 1 мая 1277 года і быў пахаваны[13].

Стэфан Ураш I быў кананізаваны Сербскай Праваслаўнай царквой. Яго жыццё апісана архіепіскапам Даніілам II у Жыціі сербскіх каралёў і архібіскупаў[29].

ВобразПравіць

Візантыйскі дыпламат, які жыў у 1268 годзе ў Сербіі, пакінуў наступнае апісанне сербскага двара: Вялікі кароль, як яго называюць, вядзе настолькі простае жыццё, што яно было б ганебным для сярэдняга вяльможы ў Канстанцінопалі. Венгерскі зяць караля працуе з калаўротам у бедным адзенні[23].

 
Каралева Алена Анжуйская з сынам Мілуцінам

Джон Файн так характарызуе кіраванне Стэфана Ураша I: Ураш, які ў 1243 годзе прыняў карону Сербію пасля Уладзіслава, уяўляецца самым адораным з трох братоў. У абарону двух іншых можна сказаць, што Ураш меў перавагу над імі, паколькі яго кіраванне супала з распадам дзвюх раней магутных суседзяў Сербіі — Эпірскага дэспатата і Балгарыі. Пры Урашы Сербія стала значнай сілай на Балканах[12].

Сям'яПравіць

У 1250 годзе Стэфан Ураш I ажаніўся з Аленай Анжуйскай[30], ад якой меў чацвярых дзяцей:

РадаводПравіць

ЗноскіПравіць

  1. ↑ Stefan Uroš I // https://pantheon.world/profile/person/Stefan_Uroš_I Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Lundy D. R. The Peerage
  3. ↑ Стевановић, М.. Краљ Милутин. p. 223. 
  4. ↑ Cawley, Charles. Medieval Lands. http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765126. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Wasilewski, Т.. Historia Jugosławii. p. 112. , Wasilewski, Т.. Historia Słowian. p. 99. 
  6. ↑ Wasilewski, T.. Historia Jugosławii. p. 113. , Wasilewski, T.. Historia Słowian. pp. 108-109. 
  7. ↑ Podhorodecki, L.. Jugosławia. Zarys dziejów. p. 77. 
  8. ↑ Адзін з візантыйскіх паслоў, адпраўленых да Ураша, пісаў, што аднойчы раніцай ён прачнуўся і ўбачыў, што ўначы яго коні былі выкрадзены. Цыт. паводле: Rapacka, J.. Rzeczpospolita Dubrownicka. p. 43. 
  9. ↑ Rapacka, J.. Rzeczpospolita Dubrownicka. p. 43. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Fine, J.. The Late Medieval Balkans. p. 200. 
  11. ↑ Ćirković, S.. The Serbs. p. 48. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Fine, J.. The Late Medieval Balkans. p. 201. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Cawley, Ch.. Medieval Lands. http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765126. 
  14. ↑ Паводле меркавання Дж. Файна, менавіта з 1268 года Дуброўнік быў абавязаны плаціць штогадовую даніну ў 2 000 залатых манет у дзень Святога Дзімітрыя, у абмен на якую атрымаў вызваленне ад выплаты мыт.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Fine, J.. The Late Medieval Balkans. p. 203. 
  16. ↑ . К. Стэпан лічыць гэты канфлікт чарговай няўдалай спробай сербаў узяць Дуброўнік пад свой кантроль (Słownik władców świata, s. 536)
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Ћирковић, С.. Срби у средњем веку. p. 96. 
  18. ↑ S. Ćirković (Срби у средњем веку, с. 96); J. Fine прапануе дату 1268 год (The Late Medieval Balkans, p. 203).
  19. ↑ Ostrogorski, G.. Dzieje Bizancjum. pp. 350-351. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Ostrogorski, G.. Dzieje Bizancjum. p. 356. 
  21. ↑ Ostrogorski, G.. Dzieje Bizancjum. p. 358. 
  22. ↑ Ostrogorski, G.. Dzieje Bizancjum. pp. 356-357. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 Fine, J.. The Late Medieval Balkans. p. 204. 
  24. ↑ Ostrogorski, G.. Dzieje Bizancjum. p. 361. 
  25. ↑ Fine, J.. The Late Medieval Balkans. p. 185. 
  26. ↑ Runciman, S.. Nieszpory sycylijskie. p. 149. 
  27. ↑ Runciman, S.. Nieszpory sycylijskie. p. 150. 
  28. ↑ Rapacka, J.. Dawna literatura serbska i chorwacka. p. 36. 
  29. ↑ Rapacka, J.. Dawna literatura serbska i chorwacka. p. 38. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Cawley, Ch.. Medieval Lands. http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765126. 

ЛітаратураПравіць

СпасылкіПравіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Стэфан_Ураш_I&oldid=3763263"