Таўсталобік белы

Таўсталобік белы[1][2], таўстало́бік звыча́йны[1][2], талпыга[2] (Hypophthalmichthys molitrix) — від роду Таўсталобікі, буйная хуткарослая рыба сямейства карпавых. Разнавіднасць азіяцкіх карпаў, якія пражываюць у Кітаі і ўсходняй Сібіры, ад басейна ракі Амур на поўначы да сцёку ракі Сіцзян на поўдні[3].

Таўсталобік белы
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Hypophthalmichthys molitrix Valenciennes, 1844

Ахоўны статус

Сістэматыка
на Віківідах

Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  163691
NCBI  13095
EOL  220327

Нягледзячы на тое, што ў натуральным асяроддзі пасялення ён знаходзіцца пад пагрозай знікнення, ён доўгі час культывуецца ў Кітаі як адна з «чатырох вядомых дамашніх рыб» (四大家鱼) разам з таўсталобікам стракатым, чорным амурам і белым амурам[4]. Па вазе ў аквакультуры ва ўсім свеце вырабляецца больш таўсталобіка, чым любых іншых відаў рыб, за выключэннем белага амура. Таўсталобіка звычайна вырошчваюць у полікультуры з іншымі азіяцкімі карпамі. Від таксама быў інтрадуцыраваны або распаўсюджаны злучанымі воднымі шляхамі як мінімум у 88 краінах свету. Прычынай імпарту, як правіла, было выкарыстанне ў аквакультуры, але ўзмацненне дзікага рыбалоўства і кантроль якасці вады таксама мелі намер часам[5] У некаторых з гэтых месцаў від лічыцца інвазіўным.[6] [7][8].

Апісанне

правіць

Даўжыня цела звычайна дасягае 60—100 сантыметраў, маса 20—25 кг, максімум 140 сантыметраў[9] і вагой да 50 кілаграмаў[3]. Цела з бакоў серабрыстае, спіна шаравата-зялёная, удоўж усяго бруха ідзе кіль.

Форма цела гэтай рыбы сплошчаная з бакоў, крыху вышэй ростам, верацёнападобная. Спіна сіне-шэрая, а бакі і пуза белыя. Галава большая, а вочы ніжэйшыя. Луска дробная, ад 110 да 124 дробных лускавінак. Рагавы край пасярэдзіне брушка распасціраецца ад ніжняй часткі грудных плаўнікоў да анальнай адтуліны. Грудныя плаўнікі не выходзяць за межы падставы брушных плаўнікоў, кожны плаўнік шэрага колеру. Па форме нагадвае вялікагаловага карпа. У спінным плаўніку ад 1 да 3 цвёрдых шыпоў і ад 6 да 7 мяккіх прамянёў, у анальным плаўніку — ад 1 да 3 цвёрдых шыпоў і ад 10 да 14 мяккіх прамянёў.

Выяўленага палавога дымарфізму няма.

Анатамічная будова добра прыстасавана да збірання і засваення фітапланктону:

  • Шчэлепныя пялёсткі зрошчаны паміж сабой і ўтвараюць своеасаблівую сетку.
  • Моцная шчочная помпа праганяе ваду праз шчэлепы.
  • Глотачныя зубы аднародныя, моцна сплюшчаныя для спрасоўвання планктонных водарасцей.
  • Кішэчнік доўгі, прыкладна ў 15 разоў даўжэй цела.
  • Эпібранхіальны орган вылучае слізь, якая дапамагае ўлоўліваць дробныя часціцы.
  • У таўсталобіка, як і ва ўсіх відаў Hypophthalmichthys, няма страўніка.

Пашырэнне

правіць

Пашыраны ў вадаёмах Кітая і басейна Амура. Важны аб’ект промыслу і рыбагадоўлі на тэрыторыях Амерыкі, Еўропы і Азіі. Выкарыстоўваецца для акліматызацыі па-за межамі прыроднага арэала як хуткарослая каштоўная рыба з мясам высокіх смакавых і дыетычных вартасцей, а таксама як від, прыдатны для прадухілення празмернага развіцця ў сажалках планктонных водарасцей («цвіценне» вады). На тэрыторыі Беларусь упершыню завезены ў 1965 годзе для інтрадукцыі ў рыбгасах[1].

Кармленне

правіць
 
Sнекаторыя віды фітапланктону (не ў маштабе)
Злева направа: цыянабактэрыі, дыятамея, дынафлагелят, зялёныя водарасці і какалітафора

Таўсталобік з’яўляецца фільтратарам і валодае спецыялізаваным прыстасаваннем для кармлення, здольным фільтраваць часціцы памерам ад 4 мкм. Мяркуецца, што гэтыя рыбы сілкуюцца больш-менш пастаянна, у асноўным фітапланктонам, а таксама спажываюць зоапланктон і дэтрыт. У тых месцах, дзе гэты від, які харчуецца планктонам, быў інтрадуцыраваны, яны, як мяркуюць, канкуруюць з мясцовымі планктаеднымі рыбамі, да якіх у Паўночнай Амерыцы адносяцца весланос (Polyodon spathula), вялікароты буйвал (Ictiobus cyprinellus), журавель (Dorosoma cepedianum) і маладыя рыбы амаль усіх відаў[10][11].

Паколькі таўсталобік сілкуецца планктонам, яго часам паспяхова выкарыстоўваюць для кантролю якасці вады, асабліва для барацьбы з шкоднымі сіне-зялёнымі водарасцямі (цыянабактэрыямі). Некаторыя віды сіне-зялёных водарасцей, у прыватнасці часта таксічны Microcystis, могуць прайсці праз кішэчнік таўсталобіка цэлымі, забіраючы ў працэсе пажыўныя рэчывы. Так, у некаторых выпадках таўсталобік узмацняе красаванне сіне-зялёных водарасцей, а таксама было паказана, што Microcystis выпрацоўвае больш таксінаў у прысутнасці таўсталобіка. Гэтыя карпы, якія маюць натуральную абарону ад іх таксінаў, часам могуць змяшчаць дастатковую колькасць шкодных таксінаў у сваёй сістэме, каб іх было небяспечна ўжываць у ежу[10].

Размнажэнне

правіць
 
Маляўкі таўсталобіка

Палавая сталасць карпа надыходзіць ва ўзросце 3—4 гадоў. Размнажэнне вясной і ў пачатку лета. Нерастуе пасля дасягнення тэмпературы вады 18—20 °C, што супадае з рэзкім пад’ёмам вады ў рацэ — у маі-чэрвені. Таўсталобы карп у натуральным арэале мігруе ўверх па цячэнні на нераст; затым яйкі і лічынкі дрэйфуюць уніз па плыні, а маладыя рыбы вылупляюцца ў зоне поймы. Ікра выкідваецца ў плынь у месцах з вірамі. Ікра ў вадзе набракае і павялічваецца ў памерах і развіваецца, плывучы па плыні. Пры падзенні ў стаялую ваду ікра тоне і гіне. Для развіцця ікры неабходна 100 і больш км рэчышча з цячэннем. Пладавітасць высокая — у буйной рыбы масай больш за 20 кг — да 3 млн, у сажалкавай рыбы масай да 8 кг — да 1 млн ікрынак. Лічынкі і дробная моладзь сілкуюцца зоапланктонам, пераключаючыся на фітапланктон, калі яны дасягаюць пэўнага памеру.

Экалогія і захаванне прыроды

правіць

Від некалькі адчувальны да ўмоў з нізкім змяшчэннем кіслароду[12]. Цяпер класіфікуецца як від блізкі да пагрозы знікнення ў першапачатковым арэале, паколькі на яго асяроддзе пражывання і рэпрадуктыўныя паводзіны ўплываюць будаўніцтва дамбаў, забруджванне і празмерны вылаў рыбы. Скарачэнне папуляцыі, здаецца, было асабліва значным у кітайскіх частках яго арэала[13].

У некаторых вадаёмах, куды таўсталобік белы быў занесены, ён дасягае надзвычай высокай шчыльнасці папуляцыі і непажадана ўплывае на мясцовае асяроддзе і мясцовыя віды, у тым ліку буфала вялікаротага[8][14]. Плаціны, якія не маюць навігацыйных шлюзаў, з’яўляюцца поўнай перашкодай для натуральнага руху таўсталобіка ўверх па плыні, калі толькі рыбакі ненаўмысна не дапамагаюць гэтаму руху, выкарыстоўваючы таўсталобіка ў якасці прынады[6][15] ЗША спрабавалі кантраляваць папуляцыю з дапамогай біяакустычнана плоту для рыб, які выкарыстоўвае камбінацыю гуку, святла і паветраных бурбалак. Гэты бар’ер быў устаноўлены ў Барклі-Лок і на плаціне ў Кентукі. Ён аказаўся беспаспяховым у стрымліванні азіяцкага карпа. Іншыя тыпы бар’ераў, якія вывучаюцца для азіяцкага карпа, уключаюць вуглякіслы газ і электронныя сігналы.

Спартыўная рыбалка

правіць

Таўсталобік з’яўляецца фідэрам, таму яго цяжка злавіць на звычайныя снасці. Для гэтых рыб былі распрацаваны спецыяльныя метады, найбольш важным з якіх з’яўляецца «метад падвешвання», які звычайна складаецца з вялікага шара цеста, які павольна распадаецца, акружанага гняздом з малюсенькіх кручкоў, уваткнутых у прынаду[10]. Увесь апарат падвешаны пад вялікім паплавам. Рыба сілкуецца дробнымі часцінкамі, якія выдзяляюцца з шарыка цеста, натыкаецца на шарык з цеста, каб адламаць больш дробных часцінак, якія можна адфільтраваць з вады, і ў канчатковым выніку зачапляецца за маленькія кручкі.

Таўсталобік выскоквае з Ракі Ілінойс

У некаторых раёнах для лоўлі рыбы з’яўляецца законным выкарыстанне «рыштунку для зачаплення», дзе цягнуць праз ваду некалькі кручкоў. У Злучаных Штатах таўсталобік таксама з’яўляецца папулярным аб’ектам рыбалкі з лука; іх страляюць як у вадзе, так і ў паветры. У апошнім выпадку маторныя лодкі выкарыстоўваюцца, каб напалохаць рыбу і прымусіць яе выскачыць з вады, а рыбу страляюць, калі яна знаходзіцца ў паветры. Таўсталобіка часам называюць «лятучым» карпам за яго схільнасць выскокваць з вады пры спалоху; ён можа падскочыць да 3 метраў у паветра.[16] Цікава, што экстрэмальныя паводзіны ў скачках, здаецца, уласцівыя толькі таўсталобіка Паўночнай Амерыкі; тыя, хто знаходзіцца ў іх родным азіяцкім арэале і завезены ў іншыя часткі свету, значна менш схільныя скакаць. Прычына гэтых геаграфічных адрозненняў дакладна невядомая[17][18].

Эканамічнае выкарыстанне

правіць

Гэта буйная прэснаводная рыба, добра прыдатная для гадоўлі: з хуткім ростам, невялікай колькасцю хвароб і высокай плоднасцю. Галоўным чынам яе разводзяць разам з белым амурам, карпам і г. д. Мяса свежае, далікатнае, нятлустае і багатае пажыўнымі рэчывамі. Гэта адзін з асноўных відаў прэснаводных рыб што культывуюцца ў свеце.

Паводле традыцыйнай кітайскай медыцыны, таўсталобік лічыцца здаровай ежай, якая сагравае цела, сілкуе жыццёвую энергію, сагравае страўнік і ўвільгатняе скуру. Ён падыходзіць людзям са слабой канстытуцыяй селязёнкі і страўніка, вадкім стулам і сухой скурай. Яго таксама можна выкарыстоўваць пры такіх сімптомах, як недахоп малака, выкліканы дэфіцытам жыццёвай энергіі селязёнкі і страўніка.

Зноскі

  1. а б в ЭПБ 1986.
  2. а б в БелЭн 2002.
  3. а б Hypophthalmichthys у базе дадзеных FishBase (англ.)
  4. Lu, Guoqing; Wang, Chenghui; Zhao, Jinliang; Liao, Xiaolin; Wang, Jun; Luo, Mingkun; Zhu, Lifeng; Bernatzhez, Louis; Li, Sifa (July 2020). "Evolution and genetics of bighead and silver carps: Native population conservation versus invasive species control". Evolutionary Applications(англ.). 13 (6): 1351–1362. doi:10.1111/eva.12982. ISSN 1752-4571. PMC 7359835. Праверана 20 November 2023.
  5. Kolar. Asian carps of the genus Hypophthalmichthys (Pisces, Cyprinidae)―a biological synopsis and environmental risk assessment. Internet Center for Wildlife Damage Management (2005).
  6. а б USGS NAS silver carp fact sheet. Архівавана з першакрыніцы 10 мая 2009.
  7. Management and control plan for bighead, black, grass, and silver carps in the United States(недаступная спасылка). Washington, DC: Aquatic Nuisance Species Task Force, Asian Carp Working Group (2007). Архівавана з першакрыніцы 13 лютага 2017.
  8. а б Irons, K. S.; Sass, G. G.; McClelland, M. A.; Stafford, J. D. (2007). "Reduced condition factor of two native fish species coincident with invasion of non‐native Asian carps in the Illinois River, USA Is this evidence for competition and reduced fitness?". Journal of Fish Biology. 71 (sd): 258–273. doi:10.1111/j.1095-8649.2007.01670.x. S2CID 86780557.
  9. Maccracken, J. (2016). Bureau County Illinois Fishing & Floating Guide Book.
  10. а б в Willink, P. W. (2009). "Bigheaded Carps: A Biological Synopsis and Environmental Risk Assessment". Copeia. 2009 (2): 419–421. doi:10.1643/ot-09-041. S2CID 85598132.
  11. Minder, Mario; Pyron, Mark (2017-05-30). "Dietary overlap and selectivity among silver carp and two native filter feeders in the Wabash River". Ecology of Freshwater Fish. 27 (1): 506–512. doi:10.1111/eff.12365. ISSN 0906-6691.
  12. Frimodt, Claus (1995). Multilingual illustratet guide to the worlds commercial coldwater fish (1 ed.). Farnham, Surrey: Fishing New Books. p. 215. ISBN 9780852382134. Праверана 23 November 2023.
  13. Zhao, H.H. (2011). «Hypophthalmichthys molitrix». IUCN Red List of Threatened Species. 2011: e.T166081A6168056. doi:10.2305/IUCN.UK.2011-2.RLTS.T166081A6168056.en. Retrieved 19 November 2021.
  14. Lackmann, Alec R.; Andrews, Allen H.; Butler, Malcolm G.; Bielak-Lackmann, Ewelina S.; Clark, Mark E. (2019-05-23). "Bigmouth Buffalo Ictiobus cyprinellus sets freshwater teleost record as improved age analysis reveals centenarian longevity". Communications Biology [англійская]. 2 (1): 197. doi:10.1038/s42003-019-0452-0. ISSN 2399-3642. PMC 6533251. PMID 31149641.
  15. Rainer, David (4 September 2020). "WFF Cautiously Optimistic About Spread of Silver Carp". Outdoor Alabama Weekly(англ.). No. 4 September 2020. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. Alabama Department of Conservation & Natural Resources. Праверана 4 September 2020.
  16. Moritz, R. (7 September 2008). "Pesky 'flying' carp causing problems in SE Arkansas". Arkansas News.{{cite news}}: Папярэджанні CS1: url-status (спасылка)
  17. Vetter, Brooke J.; Mensinger, Allen F. (2016). Broadband sound can induce jumping behavior in invasive silver carp (Hypophthalmichthys molitrix). Proceedings of Meetings on Acoustics. Vol. 27. p. 010021. doi:10.1121/2.0000279.
  18. Kolar, K.S.; Chapman, D.C.; Courtenay, W.R. Jr.; Housel, C.M.; Williams, J.D.; Jennings, D.P. (2007). Bigheaded carps: a biological synopsis and environmental risk assessment. American Fisheries Society Special Publication. Vol. 33. ISBN 978-1-888569-79-7.

Літаратура

правіць