Цярнопаль

Цярнопаль
Герб[d]	Сцяг[d]
Краіна	Украіна
Вобласць	Цярнопальская вобласць
Раён	Цярнопальскі раён[d]
Абшчына	Цярнопальская гарадская грамада
Каардынаты	49°34′00″ пн. ш. 25°36′00″ у. д.HGЯO
Мэр	Сяргей Надал[d]
Заснаваны	1540
Першая згадка	15 красавіка 1540
Плошча	59 км²;
Вышыня цэнтра	320 м
Водныя аб’екты	Серат[d]
Насельніцтва	▲225 238 чал. (2022)[…];
Часавы пояс	UTC+2, летам UTC+3
Тэлефонны код	0352
Паштовыя індэксы	46000 - 46499
КААТУУ	6110100000
Афіцыйны сайт	rada.te.ua (укр.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Цярнопаль, або Тэрнопіль^[4] (укр.: Тернопіль), да 1944 года — Тарнопаль (укр.: Тарнополь) — горад ва Украіне, палітыка-адміністрацыйны, эканамічны і культурны цэнтр Цярнопальскай вобласці. Адзін з найбуйнейшых гарадоў гістарычных зямель Галіцыі і Падолля. Плошча — 86 км². Насельніцтва — 225 286 чалавек (2022).

Геаграфія

Размешчаны на рацэ Серат. Знаходзіцца ў цэнтры Заходняй Украіны, на перасячэнні важных аўтамабільных і чыгуначных шляхоў. Міжнародны аэрапорт «Тэрнопіль» размешчаны за 3 км на ўсход ад горада.

У фізіка-геаграфічным дачыненні горад знаходзіцца на Цярнопальскай плато, Падольскага ўзвышша. Належыць да ўмеранага пояса зоны шыракалістых лясоў.

Клімат у Цярнопалі ўмерана-кантынентальны, з цёплым вільготным летам і мяккай зімой. Сярэдняя тэмпература паветра вагаецца ад -3 °C у студзені да +19 °C у ліпені. Сярэднегадавая колькасць ападкаў складае 520-600 мм^[5].

Гісторыя

Горад заснаваны ў 1540 годзе Янам Аморам Тарноўскім. Да 1569 года ў складзе Церабаўлянскага староства (пазней павета) Рускага ваяводства Каралеўства Польскага. У 1569—1772 гадах у складзе Рэчы Паспалітай — Церабаўлянскі павет Галіцкай зямлі Рускага ваяводства; у 1772—1810, 1815—1867 — цэнтр Цярнопальскай акругі ў складзе Галіцка-Уладзімірскага каралеўства, 1810—1815 — Цярнопальскай губерні Расійскай імперыі, 1854—1939 — адміністрацыйны цэнтр Цярнопальскай акругі ў складзе розных дзяржаў: Аўстрыйскай імперыі, Аўстра-Венгрыя, ЗУНР, ГРСР, Польскай Рэспублікі. З 1920 г. — адміністрацыйны цэнтр ваяводства, з 1939 г. — вобласці. З канца 1918 да 2 студзеня 1919 года Тарнопаль быў сталіцай Заходнеўкраінскай Народнай Рэспублікі, а з 8 ліпеня па 21 верасня 1920 — сталіцай марыянеткавай бальшавіцкай дзяржавы — Галіцкай ССР. Падчас нацысцкай акупацыі (1 жніўня 1941 — красавік 1944) у складзе акругі Галіцыя.

Заступніцай горада лічаць Святую Тэклю. Перад Другой сусветнай вайной алтар з яе выявай знаходзіўся ў дамініканскім касцёле — цяпер сабор Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Панны.

Да 2018 года — цэнтр Цярнопальскага гарсавета. З 2018 года — цэнтр гарадской грамады Цярнопаля.

Насельніцтва

Па дадзеных перапісу насельніцтва Украіны (2001 г.)^[6] Цярнопаль і Цярнопальская вобласць аднастайна населеныя этнічнымі ўкраінцамі. Горад Цярнопаль і Цярнопальская вобласць таксама з'яўляюцца аднароднымі украінскамоўнымі.

Дынаміка насельніцтва:

Год	Колькасць
1857	17 210	^[3]
1890	27 405	^[3]
1939	37 500	^[3]
1959	52 245	^[3]
1970	84 663	^[3]
1979	143 625	^[3]
1989	204 845	^[3]
1998	235 100	^[3]

Год	Колькасць
2001	227 755	^[3]
2003	226 318	^[3]
2004	224 056	^[3]
2005	220 720	^[3]
2006	219 122	^[3]
2007	218 254	^[3]
2008	217 377	^[3]
2009	217 300	^[3]

Год	Колькасць
2010	217 577	^[3]
2011	217 446	^[3]
2012	217 300	^[3]
2013	217 118	^[3]
2014	217 076	^[3]
2015	217 773	^[7]^[3]^[…]
2016	218 228	^[8]^[3]
2017	217 866	^[9]^[3]

Год	Колькасць
2018	218 653	^[10]
2019	221 820	^[11]^[3]
2020	223 462	^[12]^[3]
2021	223 938	^[13]^[3]
2022	225 238	^[2]^[3]^[…]

Эканоміка

Цярнопаль — цэнтр лёгкай, харчовай, радыёэлектроннай і будаўнічай прамысловасці. У савецкі і ранні постсавецкі перыяд у горадзе дзейнічалі камбайнавы завод і фарфоравы завод. Таксама цяпер горад ёсць важным транспартным вузлом Украіны.

Адукацыя

Заходнеўкраінскі нацыянальны ўніверсітэт

У Цярнопалі дзейнічае каля 40 навучальных устаноў, больш 10 вышэйшых навучальных устаноў і іх філіялаў, у тым ліку:

Заходнеўкраінскі нацыянальны ўніверсітэт
Цярнопальскі нацыянальны педагагічны ўніверсітэт імя Уладзіміра Гнацюка
Цярнопальскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт імя І. Я. Гарбачэўскага
Цярнопальскі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт імя Івана Пулюя
Цярнопальскі інстытут сацыяльных і інфармацыйных тэхналогій
Цярнопальскі эксперыментальны інстытут педагагічнай адукацыі
Цярнопальскі інстытут эканомікі і прадпрымальніцтва
Цярнопальскі камерцыйны інстытут
Міжрэгіянальная Акадэмія кіравання персаналам (Цярнопальскі інстытут)
Еўрапейскі ўніверсітэт (Цярнопальскі філіял)

Культура

Цярнопальскі акадэмічны абласны ўкраінскі драматычны тэатр імя Тараса Шаўчэнкі

У горадзе знаходзіцца Цярнопальскі акадэмічны абласны ўкраінскі драматычны тэатр імя Т. Г. Шаўчэнка^[14], Цярнопальскі акадэмічны абласны тэатр акцёра і лялькі, Цярнопальская абласная філармонія. Таксама ў горадзе дзейнічаюць:

Цярнопальскі абласны краязнаўчы музей
Цярнопальскі абласны мастацкі музей
Музей палітычных зняволеных
Бібліятэка-музей «Літаратурнае Цярнопаль»
Галерэя Цярнопальскі абласной арганізацыі Нацыянальнага саюза мастакоў Украіны
Музей Івана Пулюя

З 2013 года пад Цярнопалем на працягу 2-4 дзён у ліпені штогод праводзіцца Міжнародны музычны фестываль пад адкрытым небам «Файне Місто»^[15].

Гарады-пабрацімы

Ёнкерс, ЗША (1991)
Ізерлон, Германія (10 чэрвеня 2022)^[16]
Апосталес^[d], Аргенціна (8 мая 2018)^[16]
Барут/Марк, Германія^[d], Германія (9 верасня 2022)^[16]
Батумі, Грузія (26 жніўня 2011)^[17]
Вільяндзі, Эстонія (2004)^[18]^[19]
Замасць, Польшча (29 жніўня 2020)^[16]
Мурсія, Іспанія (26 лютага 2015)^[16]
Новатамыскі павет, Польшча (9 верасня 2011)^[16]
Ныса, Польшча (28 верасня 2015)^[16]
Парма^[d], ЗША (7 чэрвеня 2018)^[16]
Плоньск, Польшча (24 верасня 2017)^[16]
Прудэнтаполіс^[d], Бразілія (2019)
Радам, Польшча (2005)^[16]
Ронебю^[d], Швецыя (9 чэрвеня 2023)^[16]
Слівен, Балгарыя (2002)
Сувалкі, Польшча (5 жніўня 2017)^[20]
Сулянцінскі павет, Польшча (28 жніўня 2015)^[16]
Тарнаў, Польшча (23 красавіка 2004)^[21]
Таўраге, Літва (28 верасня 2015)^[16]
Хожаў, Польшча (2009)
/ Ціраспаль, Малдова / Прыднястроўе (28 жніўня 2011)^[21]
Шумен, Балгарыя (2010)
Эльблёнг, Польшча (27 чэрвеня 1992)^[16]
Эрфтштат, Германія (10 лютага 2023)^[16]
Ялава^[d], Турцыя (28 жніўня 2013)^[16]
Яленя Гура, Польшча (2016)

Вядомыя асобы

Казімеж Міхалоўскі (1901—1981) — польскі археолаг, егіптолаг, гісторык мастацтва, член Польскай акадэміі навук, ардынарны прафесар Варшаўскага ўніверсітэта.
Цэлясцін Лявонавіч Бурстын (1888—1938) — беларускі матэматык, доктар філасофіі (1912), акадэмік АН БССР (1931), прафесар (1929).
Іван Рудніцкі (нар. 1991) — украінскі футбаліст, паўабаронца.

Галерэя

Цярнопальскі абласны савет
Кафедральны сабор
Жывапісная галерэя
Саламея Крушальніцкая
Чэмпіянат Еўропы па водна-маторным спорце

Зноскі

↑ ^а ^б сайт — 1990. — С. 5.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q35127"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q466"></a>
↑ ^а ^б English Wikipedia community Wikipedia — 2001.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q328"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q112669601"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п ^р ^с ^т ^у ^ф ^х ^ц ^ч ^ш ^э ^ю ^я ^аа http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm
↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 177-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову»
↑ Ternopil Climate Ternopil Temperatures Ternopil, Ukraine Weather Averages (нявызн.). www.climate.top. Праверана 22 сакавіка 2024.
↑ Национальный состав населения Украины (по данным переписи населения 2001 года) — Ликбез (руск.) (нявызн.) ?. Праверана 22 сакавіка 2024.
↑ http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2015/zb/06/zb_nas_14.zip Праверана 8 снежня 2015.
↑ Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2016 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450541"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
↑ Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450515"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
↑ Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року — Київ: Державна служба статистики України, 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q64581614"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
↑ Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року — Київ: Державна служба статистики України, 2019.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q64822125"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
↑ Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450452"></a>
↑ Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2021 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450340"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
↑ Головна | Офійійний сайт Тернопільського академічного обласного українського драматичного театру ім. Т. Г. Шевченка. (укр.)(недаступная спасылка). www.theatre.te.ua. Архівавана з першакрыніцы 29 красавіка 2023. Праверана 22 сакавіка 2024.
↑ ІСТОРІЯ ФЕСТИВАЛЮ ФАЙНЕ МІСТО (укр.). ФЕСТИВАЛЬ FAINE MISTO. Праверана 22 сакавіка 2024.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п https://ternopilcity.gov.ua/about/mista-partneri-ta-pobratimi/
↑ https://batumi.ge/ge/?page=show&sec=5
↑ https://ternopilcity.gov.ua/news/48258.html
↑ https://www.viljandi.ee/ternopil
↑ https://um.suwalki.pl/storage/uzytkownicy/eklejmont@um.suwalki.pl/Miasta%20wspolpracujace/List%20intencyjny%20Tarnopol.pdf
↑ ^а ^б https://ternopilcity.gov.ua/mista-partneri/

Літаратура

Цярнопаль // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — С. 195-196. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Цярнопаль

[_fa33a9c3d272de5e-1] а ^б сайт — 1990. — С. 5.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q35127"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q466"></a>

[_8f2911f567920b43-2] а ^б English Wikipedia community Wikipedia — 2001.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q328"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q112669601"></a>

[_d09b680fc33e6540-3] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п ^р ^с ^т ^у ^ф ^х ^ц ^ч ^ш ^э ^ю ^я ^аа http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm

[4] Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 177-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову»

[5] Ternopil Climate Ternopil Temperatures Ternopil, Ukraine Weather Averages (нявызн.). www.climate.top. Праверана 22 сакавіка 2024.

[6] Национальный состав населения Украины (по данным переписи населения 2001 года) — Ликбез (руск.) (нявызн.) ?. Праверана 22 сакавіка 2024.

[_48ebde5bda07681b-7] ttp://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2015/zb/06/zb_nas_14.zip Праверана 8 снежня 2015.

[_6c909bdc6d53fcbd-8] Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2016 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450541"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>

[_db482e79944cde34-9] Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450515"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>

[_2491c6c9895bbcc2-10] Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року — Київ: Державна служба статистики України, 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q64581614"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>

[_e7b69c555a78526f-11] Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року — Київ: Державна служба статистики України, 2019.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q64822125"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>

[_986e66f3375bf70a-12] Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450452"></a>

[_531d5ca01fb7f018-13] Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2021 року — Київ: Державна служба статистики України.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107450340"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>

[14] Головна | Офійійний сайт Тернопільського академічного обласного українського драматичного театру ім. Т. Г. Шевченка. (укр.)(недаступная спасылка). www.theatre.te.ua. Архівавана з першакрыніцы 29 красавіка 2023. Праверана 22 сакавіка 2024.

[15] ІСТОРІЯ ФЕСТИВАЛЮ ФАЙНЕ МІСТО (укр.). ФЕСТИВАЛЬ FAINE MISTO. Праверана 22 сакавіка 2024.

[_4856710251a1a376-16] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п https://ternopilcity.gov.ua/about/mista-partneri-ta-pobratimi/

[_40dd443c80c82f58-17] ttps://batumi.ge/ge/?page=show&sec=5

[_41f2586e9a540f28-18] ttps://ternopilcity.gov.ua/news/48258.html

[_ece2cd21d319e3e6-19] ttps://www.viljandi.ee/ternopil

[_b763efae28519852-20] ttps://um.suwalki.pl/storage/uzytkownicy/eklejmont@um.suwalki.pl/Miasta%20wspolpracujace/List%20intencyjny%20Tarnopol.pdf

[_1623a3d68cabd720-21] а ^б https://ternopilcity.gov.ua/mista-partneri/

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]