Яўстах Піевіч Тышкевіч
Яўстах Піевіч Тышкевіч (польск.: Eustachy Tyszkiewicz, руск.: Евстафий Пиевич Тышкевич), 18 красавіка 1814, Лагойск — 28 жніўня 1873, Вільня) — беларускі археолаг, гісторык і краязнавец, барысаўскі павятовы маршалак (1844—1847), ганаровы папячыцель мінскай губернскай гімназіі (1847—1854).
| Яўстах Піевіч Тышкевіч | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||||
 Герб «Ляліва» | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Юзаф Міхалавіч Валовіч | ||||||
| Пераемнік | Міхал Валерыянавіч Карказовіч | ||||||
| Нараджэнне |
18 красавіка 1814 ці 6 красавіка 1814[1][2] |
||||||
| Смерць |
25 жніўня 1873 (59 гадоў) ці 27 жніўня 1873[2] (59 гадоў) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Тышкевічы | ||||||
| Бацька | граф Пій Феліцыянавіч Тышкевіч (1756—1858), барысаўскі павятовы маршалак (1814—1820) | ||||||
| Маці | графіня Аўгуста Аўгустаўна-Гіяцынтаўна Плятэр (1782—1834) | ||||||
| Веравызнанне | каталік | ||||||
| Член у | |||||||
| Адукацыя | |||||||
| Дзейнасць | археолаг, гісторык, землекарыстанне, калекцыянер, этнограф | ||||||
| Навуковая дзейнасць | |||||||
| Навуковая сфера | археалогія[3], гісторыя[3], калекцыянаванне[3] і этнаграфія[3] | ||||||
| Аўтограф |
 |
||||||
| Узнагароды |
 |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Член Дацкага каралеўскага таварыства аматараў старажытнасцей (1843), член і карэспандэнт Стакгольмскай каралеўскай акадэміі выяўленчага мастацтва, гісторыі і старажытнасцей (1843), ганаровы член Санкт-Пецярбургскай акадэміі навук (1859), Лонданскага археалагічнага інстытута.
Паходжанне правіць
Належаў да каталіцкага шляхецкага роду Тышкевічаў гербу «Ляліва», прадстаўнікі якога ў XVI—XVIII стст. адносіліся да праслойкі магнатаў Рэчы Паспалітай.
Яўстах Тышкевіч нарадзіўся 6 (18) красавіка 1814 г. у родавым маёнтку Лагойск у сям’і буйнога землеўласніка Барысаўскага павета Мінскай губерні графа Пія Феліцыянавіча Тышкевіча (1776—1842), барысаўскага павятовага маршалка (1814—1820), і графіні Аўгусты-Марыі Аўгустаўны-Гіяцынтаўны Плятэр (1782—1834).
Бацька Пій быў сынам генерал-маёра войск ВКЛ графа Феліцыяна Міхалавіча-Янавіча Тышкевіча (1719—1792) ад яго першай жонкі шляхцянкі Масецкай, валодаў буйным маёнткам Лагойск (Лагойск, Антанопаль, Косін, Камень і інш.) у Барысаўскім павеце, дзе ў 1805 г. налічвалася 1 390 рэвізскіх душ, у 1814 г. — 1 455, у 1836 г. — 1 320. Пасля выдзялення значнай часткі маёнтка сваім дарослым сынам — Канстанціну і Яўстаху, — Пій Феліцыянавіч Тышкевіч у 1841 г. меў за сабой паводле рэвізіі 120 душ у маёнтку Слабодка ў Барысаўскім павеце, а ў 1853 г. — 392 душы.
Маці Яўстаха графіня Аўгуста-Марыя Аўгустаўна-Гіяцынтаўна Плятэр (1782—1834) нарадзілася ў сям’і прадстаўніка рэгіянальнай эліты Інфлянцкага ваяводства графа Аўгуста-Гіяцынта Канстанцінавіча-Людвікавіча Плятэра (1745—1803), дынабургскага павятовага маршалка (1779—1780), браслаўскага маршалка Таргавіцкай канфедэрацыі, і Ганны Станіславаўны Ржавускай (1761—1800), якая была дачкой Станіслава-Фердынанда Вацлававіча Ржавускага (1737—1786) і яго жонкі князёўны Кацярыны-Караліны Радзівіл (1740—1789), сястры вядомага нясвіжскага ардыната князя Караля-Станіслава Радзівіла «Пане Каханку». Гэта парадніла ўжо адносна бяднеючую магнацкую галіну лагойскіх Тышкевічаў з самымі ўплывовымі сем’ямі ВКЛ другой паловы XVIII ст. — князямі Радзівіламі, князямі Агінскімі, графамі Плятэрамі.
Старшым братам Яўстаха быў Канстанцін Піевіч Тышкевіч (1806—1868), пачынальнік беларускай археалогіі, краязнавец, культурны дзеяч, ахайны і руплівы маянтковец.
Адукацыя правіць
У 1824 г. пачаў вучыцца ў гімназіі ў Вільні. Па невядомых прычынах перавёўся вучыцца ў губернскую гімназію ў Мінску, якую скончыў у 1831 г.
Службовая дзейнасць правіць
27 лістапада 1833 г. паступіў на службу канцылярыстам у Капітул імператарскіх і царскіх ордэнаў па экспедыцыі ордэна Святой Ганны.
Пераведзены ў штат канцылярыі віленскага генерал-губернатара на пасаду канцылярскага чыноўніка.
19 студзеня 1839 г. выдадзены ўказ Сената Расійскай Імперыі, які надаваў графу Яўстаху Тышкевічу чын калежскага рэгістратара са страшынствам (з адлікам з 27 лістапада 1835 г.).
6 мая 1840 г. граф Яўстах Тышкевіч пераведзены ў штат канцылярыі Чарнігаўскага, Палтаўскага і Харкаўскага генерал-губернатара на пасаду канцылярскага чыноўніка.
14 ліпеня 1840 г. выдадзены ўказ Сената Расійскай Імперыі, які надаваў графу Яўстаху Тышкевічу чын губернскага сакратара са страшынствам (з адлікам з 27 лістапада 1839).
4 верасня 1840 г. граф Яўстах Тышкевіч (па ўласным прашэнні) быў звольнены са службы ў канцылярыі Чарнігаўскага, Палтаўскага і Харкаўскага генерал-губернатара.
12 лістапада 1842 г. быў зацверджаны міністрам асветы Расійскай Імперыі на пасадзе ганаровага наглядальніка вучэльняў Барысаўскага павета.
20 верасня 1844 г. у Мінску на дваранскіх выбарах быў выбраны павятовым дваранствам на пасаду барысаўскага павятовага маршалка (прадвадзіцеля дваранства) (1844—1847).
13 ліпеня 1845 за паспяховы набор рэкрутаў з катэгорыі «грамадзян» і «аднадворцаў», які праводзіўся ў 1845 у Мінскай губерні ў Слуцку ў другім рэкруцкім дэпо, атрымаў афіцыйную падзяку.
.jpg)
6 кастрычніка 1845 г. зацверджаны ўладамі на пасадзе члена барысаўскага папячыцельнага камітэта аб турмах.
8 кастрычніка 1846 г. атрымаў чын тытулярнага саветніка.
27 верасня 1847 г. у Мінску на дваранскіх выбарах быў выбраны ганаровым папячыцелем мінскай губернскай гімназіі, а 12 снежня 1850 г. пераабраны на гэту ж пасаду (да 1854).
Маёнткі правіць
У 1845 г. за графам Яўстахам Тышкевічам ва ўласным маёнтку Антанопаль у Барысаўскім павеце лічылася 547 рэвізскіх душ, а ў 1850 г. — 392.
Культурная і навуковая дзейнасць правіць
Вывучаў курганы, гарадзішчы і замчышчы на беларускіх землях.
3 кастрычніка 1843 г. выбраны членам Дацкага каралеўскага таварыства аматараў старажытнасцей. 31 кастрычніка 1843 г. найменаваны членам і карэспандэнтам Стакгольмскай каралеўскай акадэміі выяўленчага мастацтва, гісторыі і старажытнасцей.
Заснаваў Віленскую археалагічную камісію (1855—1865) і Віленскі музей старажытнасцей (1855). Супрацоўнічаў разам з братам Канстанцінам Тышкевічам з газетай «Kurier Wileński» («Виленский вестник»), якую рэдагаваў Адам-Ганорый Кіркор.
Пакінуў па сабе шмат прац археалагічнага і краязнаўчага характару, у т.л. Rzut oka na źródła archeologii krajowej, czyli opisanie niektórych zabytków starożytności odkrytych w zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego (1842), Listy o Szwecji, t. 1—2 (1846), Opisanie powiatu borysowskiego" (1847), Badania archeologiczne nad zabytkami przedmiotów sztuk i rzemiosł w dawnej Litwie i Rusi Litewskiej (1850), Źródła do dziejów Kurlandii i Semigalii… (1870).
Смерць і пахаванне правіць
Апошнія дні жыцця Яўстах Тышкевіч правёў у Вільні пад апекай сваёй роднай сястры, пры ёй і памёр 13 (25) жніўня 1873 г. у Вільні ў доме Агінскіх.
Быў урачыста пахаваны 16 (28) жніўня 1873 г. у Вільні на могілках Росы, у той жа дзень прайшла і імша па памерлым.
Ушанаванне памяці правіць
У 2022 годзе помнік Яўстаху Тышкевічу паставілі каля Акадэміі Навук у Мінску.
Заўвагі правіць
- ↑ Dr. Constant v. Wurzbach Tyszkiewicz, Eustach // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 48. — S. 195.
- ↑ а б в г д http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/tyszkiewicz-eustachy/ Праверана 30 жніўня 2022.
- ↑ а б в г д е ё ж Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
Літаратура правіць
- Каханоўскі, Г. А. Руплівец нашай старасветчыны : Яўстах Тышкевіч / Г. А. Каханоўскі, А. Г. Каханоўскі // Серыя «Нашы славутыя землякі» — Мн. : Навука і тэхніка, 1991. — 63 с. (ISBN 5-343-00670-1 — Эл.рэсурс knihi.com)
- Навуковая спадчына Яўстафія Тышкевіча (да 200-годдзя з дня нараджэння) : матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ; 18 красавіка 2014 г., г. Лагойск / уклад. А. Г. Алфёрава, Ю. С. Пракоф’ева, С. Л. Сакума; рэдкал. : А. І. Лакотка [і інш.]; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі; НАН Беларусі. — Мінск : Права і эканоміка, 2014. — 181 с.
- Kunasiewicz, S. Eustachy hr. Tyszkiewicz. Wspomnienie pośmiertne / S. Kunasiewicz, — Lwów : Główny skład w księgarni Polskiej, 1874. — 62 s.
- Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 710. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
- Лаўрэш Леанід. Яўстах Тышкевіч, яго калекцыя і яго музей // Наша слова.pdf № 49 (101), 6 снежня 2023.; № 50 (102), 13 снежня 2023.