Аболе
Аболе — возера ў Браслаўскім раёне Віцебскай вобласці. Знаходзіцца за 22 км на паўднёвы захад ад Браслава каля вёскі Дварышча. Належыць да групы Рычана-Дрысвяцкіх азёр.
| Аболе | |
|---|---|
| літ.: Obolė, бел.: Аболе | |
| Морфаметрыя | |
| Вышыня над узроўнем мора | 137 м |
| Даўжыня | 6,55 км |
| Шырыня | 1,43 км |
| Плошча | 4,66 км² |
| Аб’ём | 0,0142 км³ |
| Даўжыня берагавой лініі | 17,6 км |
| Найбольшая глыбіня | 9,2 м |
| Гідралогія | |
| Салёнасць | 0,21 ‰ |
| Празрыстасць | 3 м |
| Басейн | |
| Плошча вадазбору | 739 км² |
| Размяшчэнне | |
| Краіна |
 Беларусь |
  Аболе |
|
|
|
|
 Аболе |
|
 |
|
Назва
правіцьНазва возера Аболе балцкага паходжання. Цяперашняя форма паўтарае польскае Obole (множны лік, «Аболі»). Адпачатная балцка-літоўская форма ў адзіночным ліку *Abalis, яна ж у іншым месцы дала назвы дзвінскіх прытокаў рэк Обаль і Абалянка.
Абольскае возера праточнае, і гэта стала матывацыяй для ўтварэння яго назвы. З Дрысвяцкага возера непрацяглая пратока цячэ ў возера Аболі, з якога праз возера Абалікшты цячэ рака Прорва ў раку Дрысвяту.
Корань Ab- такі самы, як у латышскіх гідронімах тыпу Abula, Abuls, Abava[1]. Ад індаеўрапейскага ab-, якім пазначаліся рачныя, цякучыя воды[2]. Яго фанетычны варыянт ap- даў заходнябалцкае прускае ape «рака», а варыянт up- — усходнябалцкае літоўскае upė[3]. Ад іх — назвы рэк Вопь на Верхнім Падняпроўі, Упа на Верхнім Павоччы. «Звонкі» варыянт ub- даў назву прыпяцкай ракі Убарць.
Індаеўрапейскім ab-, з усімі яго варыянтамі, пазначалася, як мяркуецца, вада як актыўная сіла і нават воднае боства, а *uedor- — вада як матэрыял[4]. Другі корань у балцкай гідраніміі ў назвах тыпу Удага, Водзьга, пруск. *Vadanga, літ. Vedega, Vada[5]. Магчыма, гэтае размежаванне адбівалася і ў сакральных практыках з водамі ў старажытных балтаў, але сляды да гэтага згубленыя.
Корань Ab- асабліва папулярны на Падзвінні, як у ніжнім цячэнні Дзвіны ў Латвіі[6], так і ў сярэднім — на поўначы цяперашняй Беларусі. Воды з азёраў Аболі і Абалікшты цякуць у дзвінскі прыток Дзісну. Воды з азёраў Абстэрна і Набіста (абедзве назвы ад асновы *Ab-ist-) цякуць у дзвінскую раку Вята. Вышэй па цячэнні Дзвіны ў яе ўцякаюць Обаль (справа) і Абалянка (злева), назвы якіх ад адной і той жа формы *Ab-al-is. Таго ж паходжання і назва ракі Обеста (на цяперашнім расійска-ўкраінскім памежжы, паміж Курскам і Чарнігавам). Семантыка ўсіх гэтых назваў звязаная з цячэннем рэк, праточнасцю азёраў.
Назва меншага суседняга возера Абалікшты таксама мела адпачатную форму ў адзіночным ліку *Abalykštis. Гэтая назва ўтвораная з дапамогай пашыральніка -kšt-, з дапамогай якога ўтвораныя і назвы літоўскіх суседніх азёраў Luodis i Luodykštis[7], якія ад Абольскага і Абалікшцкага азёраў за 30 км. Пашыральнік -kšt- у літоўскай мове выкарыстоўваецца для ўтварэння формаў ад асноў назоўнікаў (žuvis «рыба» — žuvykštis «рыбка», rytas «раніца» — rytykštis «ранішні»)[8].
Назва Абольскага возера (як і Абалікшцкага) значыць «Праточнае (возера)». Назвы праточных азёраў таксама ўтвараліся ад балцкага кораня žod- / žad- (як Жодзень ці Жадунь).
Гідраграфія
правіцьВозера знаходзіцца ў басейне ракі Дрысвята, прыток якой Прорва працякае праз возера. Плошча Аболе складае 4,66 км². Найбольшая глыбіня возера — 9,2 м. Даўжыня возера — 6,55 км, найбольшая шырыня — 1,43 км. Даўжыня берагавой лініі — 17,6 км. Аб’ём вады ў возеры складае 14,2 млн м³, плошча вадазбору 739 км².
Схілы катлавіны возера маюць вышыню да 15 м. Берагі вышынёй 0,3—0,5 м пясчаныя, месцамі забалочаныя, параслі хмызняком.
Падводная частка катлавіны возера мае 2 плёсы. Паўночны плёс невялікі і мелкаводны, а паўднёвы — глыбокі. Да глыбіні 1 м дно пясчанае, на большых глыбінях — глеістае. Шырыня паласы прыбярэжнай расліннасці складае 30—600 м.
На возеры 2 востравы, агульная плошча якіх складае 1,6 га (0,016 км²).
Зноскі
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. Т. 3. Vilnius, 1961. C. 534—535.
- ↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 41.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1.
- ↑ Karulis K. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 1992, 2001. С. 1087—1088
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 351, 358.
- ↑ Топоров В. Н., Трубачев О. Н. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. — М., 1962. — С. 175.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 199.
- ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 367—374.
Літаратура
правіць- Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
- Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Витебская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2010. — С. 16. — 72 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-136-5. (руск.)
Спасылкі
правіць- Возера Аболе Архівавана 5 снежня 2014.