Святы Дух

Святы Дух (лац.: Spiritus Sanctus, грэч. Άγιο Πνεύμα) — для большасці хрысціян з'яўляецца трэцім абліччам Святой Тройцы, «Трыадзінага Бога», Які выяўляецца ў выглядзе Айца, Сына і Духа Святога, кожны з якіх з'яўляецца Богам.

Святая Троіца Андрэя Рублёва, Дзяржаўная Траццякоўская галерэя, Масква

Новы Запавет ўключае ў сябе больш за 90 спасылак на Святы Дух. Святасць Святога Духа сцвярджаецца ва ўсіх трох сінаптычных Евангеллях, якія абвяшчаюць хулу на Святога Духа, як недаравальны грэх. Святы Дух грае ключавую ролю ў лістах апостала Паўла. У пісаннях Яна ў дачыненні Святога Духа выкарыстоўваюцца тры асобныя тэрміны, а менавіта Святы Дух, Дух Праўды і Суцяшальнік.

У Новым Запавеце апісваецца цесная сувязь паміж Духам Святым і Ісусам падчас Яго зямнога жыцця і служэння. У Евангеллі ад Лукі і Мацвея, а таксама ў Нікейскім Сімвале веры, што Ісус быў «зачаты ад Духа Святога, нарадзіўся з Дзевы Марыі». Дух Святы сышоў на Ісуса ў выглядзе голуба падчас Яго хрышчэння, і ў сваёй развітальнай дыскурсіі пасля Апошняй вячэры Ісус абяцаў паслаць Святога Духа Сваім вучням пасля Свайго сыходу.

Багаслоўе наконт Святога Духа называюць пнеўматалогіяй. Згодна Нікейскаму сімвалу веры Святы Дух называецца Гасподам і Падаўцам жыцця. Удзел Духа Святога выяўляецца ў развітальнай інструкцыі Ісуса сваім вучням у канцы Евангелля ад Мацвея (28:19): «ідзіце і навучыце ўсе народы, хрысцячы іх у імя Айца і Сына, і Духа Святога». З першага стагоддзя хрысціяне таксама звярталіся ў малітве да Бога з імем «Айца, Сына і Святога Духа», а таксама пры адпушчэнні грахоў і дабраславенні.

Этымалогія і выкарыстанне

Грэчаскае слова пнеўма, як правіла, перакладаюцца як дух, выкарыстоўваецца каля 385 раз у Новым Запавеце. Пнеўма выкарыстоўваецца каля 105 разоў у чатырох кананічных Евангеллях, 69 раз у Дзеях апосталаў, 161 раз у лістах Паўла і ў 50 раз у іншых месцах. Значэнні слова пнеўма адрозніваюцца, напрыклад, у 133 выпадках гаворка ідзе пра дух у агульным сэнсе, у 153 выпадках да духоўныя пытанні і, магчыма, 93 раз па адносінах да Святога Духу. У некаторых выпадках яно таксама выкарыстоўваецца для абазначэння ветру або жыцця.

Біблейскія спасылкі

Святы Дух у выглядзе голуба пры Дабравешчанні. Філіп дэ Шампень, 1644

Тэрмін Святы Дух з'яўляецца прынамсі 90 раз у Новым Запавеце, але толькі тры разы ў Старым Запавеце. Аб святасці Святога Духа сцвярджаецца ва ўсіх трох сінаптычных Евангеллях (Мацвей 12:30-32, Марк 3.: 28-30 і Лк 12:8-10), якія абвяшчаюць, што хула на Духа Святога з'яўляецца недаравальным грахом. Удзел Святога Духа акрэслены ў Вялікім даручэнні Ісуса Сваім вучням у канцы Евангелля ад Мацвея (28:19): «Такім чынам, ідзіце, навучыце ўсе народы, хрысцячы іх у імя Айца і Сына, і Духа Святога».

Antonio Calisi, Lo Spirito Santo in Cirillo di Gerusalemme, Chàrisma Edizioni, Bari 2013, pp. 216. ISBN 978-88-908559-1-7

Сінаптычныя Евангеллі

Святы Дух не проста з'яўляюцца ў дзень Пяцідзесятніцы пасля ўваскрэсення Ісуса, але ўжо бачны ў Евангеллі ад Лукі (у 1-2) да нараджэння Ісуса. У Евангеллі ад Лукі 1:15, Ян Хрысціцель быў напоўнены Духам Святым яшчэ да нараджэння Ісуса, і Дух Святы сышоў на Панну Марыю ў Евангеллі ад Лукі 1:35. У Евангеллі ад Лукі 3:16 у эпізодзе пра Яна Хрысціцеля гаворыцца, што Ісус хрысціць не вадой, а Святым Духам, і Дух Святы сышоў на Ісуса падчас свайго хрышчэння ў Іярдане. У Лукі 11:13 Ісус дае гарантыю таго, што Бог Айцец «дасць Духа Святога, хто просіць у Яго».

Марк 13:11 канкрэтна паказвае на сілу Святога Духа, каб вучні маглі дзейнічаць і казаць пра Ісуса ў выпадку неабходнасці: «не турбуйцеся загадзя, што вам казаць: а што дадзена будзе вам у той час, то і кажаце вы бо не вы будзеце гаварыць, а Дух Святы». У Мацвея 10:20 апісваецца той жа момант, але выкарыстоўваецца тэрмін «Дух Айца вашага».

Святасць Святога Духа сцвярджаецца ва ўсіх трох сінаптычных Евангеллях (ад Мацвея 12:30-32, Марка 3:28-30 і Лукі 12:8-10), якія абвяшчаюць, што хула на Духа Святога з'яўляецца недаравальным грахом.

Святы Дух у Пісаннях Яна

Тры асобныя тэрміны, а менавіта Святы Дух, Дух Праўды і Суцяшальнік выкарыстоўваюцца ў пісаннях Яна. «Дух праўды» ў выкарыстоўваюцца ў Яна 14:17, 15:26 і 16:13. У Першым лісце Яна Святы Дух кантрастуе з «духам аблуды» (1 Яна 4:6). У 1 Яна 4:1-6 акрэсліваецца падзел паміж духамі: «дух, які вызнае Ісуса Хрыста, што прыйшоў у плоці, ёсць ад Бога», але той дух, які адмаўляецца ад яго — гэта злы дух.

У Яна 14:26 Ісус кажа: «Суцешнік, Дух Святы, Якога пашле Айцец у імя Маё, навучыць вас усяму». Асоба «Суцяшальнік» быў прадметам дэбатаў сярод багасловаў, якія прапанавалі некалькі тэорый па гэтым пытанні.

Святы Дух у лістах апостала Паўла

Сімвал Святога Духа ў выглядзе голуба ў базіліцы Святога Пятра ў Рыме

Святы Дух грае ключавую ролю ў лістах Паўла, і пнеўматалогія апостала Паўла цесна звязана з яго багаслоўям і хрысталогіяй, у такой ступені, што амаль неаддзельныя ад іх.

Першы ліст да Фесаланікійцаў, які, верагодна, з'яўляецца першым з лістоў Паўла, уяўляе характарыстыку Святога Духа ў 1:6 і 4:8, якая захоўваюцца на працягу ўсяго яго твора. У 1 Фес. 1:6 Павел спасылаецца на перайманне Хрыста (і сябе) і абвяшчае: «І вы пачалі пераймаць нас і Госпада, прыняўшы слова ў вялікіх смутках з радасцю Духа Святога», крыніца якога вызначаецца ў 1 Фес. 4:8: «Бог, які даў нам Духа Свайго Святога».

Гэтыя дзве тэмы: атрыманне Духа «як Хрыста», і Бог, Які з'яўляецца крыніцай Духа, захоўваюцца ў лістах Паўла як характарыстыка адносін хрысціян з Богам. Для Паўла перайманне Хрыста вызначаецца гатоўнасцю быць сфарміраваным Святым Духам, як у лісце да Рымлянаў 8:4 і 8:11: «Але калі Дух Таго, Хто ўваскрэсіў з мёртвых Ісуса, жыве ў вас, то ўваскрэсіўшы Хрыста з мёртвых, ажывіць і вашыя смяротныя целы праз Духа Свайго, які жыве ў вас».

Першы ліст да Фесалонікійцаў таксама апавядае пра сілу Святога Духа ў 1:5, тэма, якая захоўваецца і ў іншых лістах Паўла.

Святы ў Дзеях Апосталаў

Дзеянні апосталаў часам называюць «Кнігай Святога Духа» або «Дзеянні Святога Духа». З сямідзесяці згадванняў слова «Пнеўма» ў Дзеях, пяцьдзясят пяць адносяцца да Святога Духа.

З самага пачатку, у Дзеях 1:2, чытачу нагадваецца, што служэнне Ісуса, калі Ён быў на зямлі, ішло праз сілу Святога Духа, і што «Дзеянні апосталаў» з'яўляюцца працягам дзеянняў Ісуса, якія рабтліся пад уздзеяннем Святога Духа. Дзеянні апосталаў такім чынам прадстаўляюць Святога Духа, як «жыццёвы прынцып» ранняй Царквы і забяспечвае пяць асобных і драматычныя выпадкі яго вылівання на вернікаў у 2:1-4, 4:28-31, 8:15-17, 10:44 і 19:6.

Спасылкі на Святога Духа з'яўляюцца на працягу ўсёй кнігі, пачынаючы з Дзеянні 1:5 і 8: «Бо Ян хрысціў вадою, а вы будзеце ахрышчаны Духам Святым… вы прымеце сілу, калі Святы Дух сыдзе на вас» са спасылкай на выкананне прароцтва Яна Хрысціцеля ў Евангеллі ад Лукі 3:16: «Ён будзе хрысціць вас Духам Святым».

Ісус і Святы Дух

У развітальнай прамове Ісус абяцаў паслаць Святога Духа Сваім вучням пасля Свайго адыходу. Дуча дзі Буанінсенья, 1308—1311.

У Новым Запавеце прагледжваецца цесная сувязь паміж Духам Святым і Ісусам падчас Яго зямнога жыцця і служэння. Канкрэтныя спасылкі ў Новым Запавеце на ўзаемадзеянне Ісуса і Святога Духа падчас Яго зямнога жыцця, і адкрыўшыя сілу Святога Духа падчас Яго служэння з'яўляюцца:

«Не мераю дае Духа» у Яна 3:34, спасылаючыся на словы, якія казаў Ісус з'яўляюцца словамі Бога;
Хрышчэнне Ісуса з Духам Святым, які сыходзіў на Яго ў выглядзе голуба ў Евангеллі ад Мацвея 3:13-17, Марка 1:9-11 і Лукі 3:21-23;
Спакуса Ісуса ў Мацвея 4:1, калі Святы Дух прывёў Ісуса ў пустыню на спакушэнне;
Выгнанне дэманаў Духам(Мф. 12:28), выгнанне беса з сляпога і нямога;
Радасць у Духу Ісуса ў Евангеллі ад Лукі 10:21, калі семдзесят вучняў былі разасланыя Ісусам на пропаведзь Евангелля;
У Евангеллі ад Мацвея 26:41 падчас агоніі ў садзе перад Сваім распяццем, Ісус кажа сваім вучням чуваць і маліцца, каб не ўпасці ў спакусу: «Дух бадзёры, але плоць слабая»;
У Дзеях 1:2 гаворыцца, што да сваёй смерці і ўваскрэсенні, Ісус «даў запаведзь праз Святога Духа да апосталаў»
Падкрэсліваючы, што ахвяра Ісуса на ўкрыжаванне была падпарадкавана з воляй Бацькі, у лісце да Яўрэяў 9:14 гаворыцца, што Ісус «Духам Святым прынёс Сябе, бездакорнага, Богу».

У сваёй развітальнай прамове сваім вучням, Ісус абяцаў, што Ён «дашле Святога Духа» да іх пасля Свайго сыходу, у Яна 15:26 гаворыцца: «Якога Я пашлю вам ад Айца, Дух праўды, Які ад Айца зыходзіць, Ён будзе сведчыць пра Мяне».

Дактрына аб Святым Духу

Багаслоўе аб Святым Духу называецца пнеўмалогіяй. У раннім хрысціянстве канцэпцыя выратавання была цесна звязана з формулай «Айца, Сына і Духа Святога». Ужо ў першым стагоддзі хрысціяне звярталіся да Бога ў імя «Айца, Сына і Святога Духа» ў малітве, хрышчэнні, прычасці, выгнанні злых духаў, пры спяванні гімнаў, пропаведзі, пры адпушчэнне грахоў і дабраславенні.

Для большасці хрысціян, Святы Дух з'яўляецца трэцяй асобай Святой Тройцы, якая складаецца з Айца, і Сына, і Духа Святога. Святы Дух разумеецца як адна з трох асоб Тройцы, Ён з'яўляецца асобай і цалкам Богам, раўнапраўным і вечным з Богам Айцом і Сынам Божым. Ён адрозніваецца ад Айца і Сына ў тым, што ён зыходзіць ад Айца (або ад Айца і Сына), як апісана ў Нікейскі Сімвал веры.

У Новым Запавеце сілаю Святога Духа Ісус быў зачаты ва ўлонні Дзевы Марыі. Святы Дух сышоў на Ісуса падчас Яго хрышчэння ў выглядзе голуба, пасля чаго пачуўся голас з неба: «Гэта Сын Мой Любасны, Якога Я ўпадабаў». Святы Дух называецца Свяціцелем душы, Дапамагальнікам, Суцяшальнікам, Падаўцам ласкі, Тым, хто вядзе душы да Айца, і Сына.

Святы Дух лічыцца натхняльным вернікаў і дазваляе ім разумець усе Святыя Пісанні, Ён натхняў прарокаў, як у Старым Запавеце, дык і ў Новым. Хрысціяне атрымліваюць плады Святога Духа з дапамогай Яго міласці і ласкі.

Плады і Дары Духа

Сабор у Эдмантане, Канада, сем медных купалоў сімвалізуюць сем дароў святога Духа

Плады Духа Святога складаюцца з дабрадзейных характарыстык, якія з'явіўляюцца ў хрысціянскім жыцці пад дзеяннем Святога Духа. Пра гэта запісана ў Гал. 5:22-23: «Плод Духа: любоў, радасць, згода, доўгая цярплівасць, добрасць, міласэрнасць, вера, лагоднасць, устрымлівасць, супраць такіх няма закона».

У Лісце да Галатаў гэтыя 9 характарыстык, у адрозненне ад «спраў плоці», вылучаюць станоўчыя праявы дзеяння Святога Духа ў вернікаў.

Дары Святога Духа адрозніваюцца ад Пладоў Духа, і складаюцца з канкрэтных магчымасцей, якія прадастаўляюцца асобным хрысціянам. Яны часта вядомыя пад грэчаскім словам «Падарунак» ці Харызма, з якога ўтварылася слова харызматычны. Няма ўзгодненага і вычарпальнага пераліку Дароў, розныя хрысціянскія канфесіі выкарыстоўваюць розныя спісы Дароў, часта абапіраючыся на 1-ы ліст да Карынфянаў 12, Рымлянам 12 і Эфесянам 4. Пяцідзесятніцкія дэнамінацыі і харызматычны рух вучаць, што адсутнасць звышнатуральных дароў звязана з пагардай Святога Духа і Яго працы ў асноўных канфесій. Вернікі пры з'яўленні звышнатуральных дароў часам кажуць аб хрышчэнні Духам Святым або напаўненне Духам Святым. Тым не менш, многія хрысціянскія канфесіі лічаць, што хрышчэнне Духам Святым супадае з пераўтварэннем, і што ўсе хрысціяне, па вызначэнні, атрымалі хрышчэнне Святым Духам.

Сем дароў Святога Духа, якія выліваюцца на вернікаў пры хрышчэнні, і традыцыйна засноўваюцца на Ісайі 11:1-2, хоць у Новым Запавеце гэты спіс не згадваецца. Гэтыя 7 падарункаў: мудрасць, разуменне, рада, сіла, веды, набожнасць і страх Божы. Гэты спіс адлюстроўвае меркаванне Каталіцкай Царквы і некаторых іншых асноўных хрысціянскіх груп.

Сімвалізм

Святы Дух у выглядзе голуба на паштовай марцы з Фарэрскіх астравоў

Святы Дух часта называюць метафарычна і сімвалічна. З тэалагічнага пункту гледжання гэтыя знакі з'яўляюцца ключом да разумення Духа Святога і Яго дзеянняў, а не проста мастацкімі прадстаўленнямі.

Вада — азначае дзеянне Святога Духа ў хрышчэнні, такім чынам, вернікі «адным Духам усе хрысціліся», таму яны «напоены адным Духам» (1 Кар 12:13). Святы Дух таксама з'яўляецца жывой вадой, якая цячэ ад укрыжаванага Хрыста як крыніцы (Ян 19:34 і 1 Ян 5:8) і зварочвае хрысціян да вечнага жыцця.
Памазанне — сімволічнае дабраслаўленне алею таксама сімвалізуе Святы Дух. Спасланне Духа называюць яго «памазаннем» (2 Кар 1:21). У некаторых канфесіях памазанне практыкуецца ў Канфірмацыі. Яе поўная моц можа быць зразуметая толькі ў сувязі з першасным памазаннем, ажыццяўлёнае Духам Святым над Ісусам. Назва «Хрыстос» (на іўрыце Месія) азначае, што «памазаны» Духам Божым.
Агонь — сімвалізуе ператварэнне энергіі дзеяння Святога Духа. У выглядзе праменю «як агню», Святы Дух быў спасланы на вучняў раніцай Пяцідзесятніцы.
Аблокі і святло. На гары Праабражэння, Дух «прыйшоў у воблаку і ахінуў» Ісуса, Майсея і Іллю, Пётра, Якава і Яна, і «голас з воблака мовіў: Гэты ёсць Сын Мой выбраны мой, Яго слухайце!» (Лк 9:34-35)
Голуб з'явіўся, калі Хрыстос пвыходзіў з вады хрышчэння. Дух Святы ў выглядзе голуба сышоў на Яго (Мф. 3:16).
Вецер — Дух параўноўваецца з «ветрам, які дзме, дзе хоча» (Ян 3:08) і апісваецца як «шум з неба, як бы ад павеву моцнага ветру.» (Дз 2:24).

Святы Дух у іншых рэлігіях

Іўдаізм

Тэрмін «Святы Дух» сустракаецца толькі тры разы ў Старым Запавеце (адзін раз у Псалмах 51:11 і двойчы ў Ісая 63:10,11). Але слова «дух» у Яўрэйскіх Пісаннях, са спасылкай на «дух Божы», выкарыстоўваецца значна часцей. Згодна іўдаізму Бог адзін; ідэя Бога, як дваістасць або траістасць, вызначаецца як «не чыста монатэістычная». Тэрмін Руах ха-Кодеш (Святы Дух) часта выкарыстоўваецца ў талмудысцкай літаратуры і мідрашы. У некаторых выпадках гэта азначае прароцкае натхненне, а ў іншых яно выкарыстоўваецца ў якасці вызначэння Бога. Раввіністычны «Святы Дух» мае пэўную ступень персаніфікацыі, але застаецца «якасцю, якая належаць да Бога, адзін з яго атрыбутаў», чым адрозніваецца ад хрысціянскага погляду.

У іўдаізме, дастаткова спасылак на Духа Божага, Руах ха-Кодеш, Святога Духа Яхве, аднак адкідваецца любая ідэя вечнага Бога як дву- або трыадзінага. Слова Руах ха-Кодеш (іўр.: רוח הקודש, «Cвяты Дух» таксама транслітарацыі Руах ха-Кодеш) запісана тройчы ў Пісаннях. Назоўнік руах (іўр.: רוח, літаральна «дыханне» або «вецер») выкарыстоўваецца ў Яўрэйскіх Пісаннях у розных спалучэннях, як са спасылкай на «дух» Бога, дык гэта слова можа азначаць проста вецер дык і нябачную рухаючую сілу.

Іслам

У ісламе Святы Дух (араб. الروح القدس‎‎ аль-Рух аль-Кудус «Дух Святы») некалькі раз згадваецца ў Каране, дзе Ён выступае ў якасці агента Боскіх дзеянняў або зносін. У Хадысе Ён часта атаясамліваецца з ангелам Гаўрыілам (Джыбрылам). Дух (الروح аль-Рух, без прыметніка «Святы») таксама выкарыстоўваецца як творчы дух ад Бога, якім Бог даў жыццё Адаму, і натхняў ангелаў і прарокаў. Вера ў Троіцу забаронена ў Каране і лічыцца цяжкім грахом. Тое ж самае ставіцца да любой ідэі дваістасці Бога (Алаха).

Вера Бахаі

Вера Бахаі мае канцэпцыю Найвялікшага Духа, і разглядаецца як шчодрасць Бога. Гэта звычайна выкарыстоўваецца для апісання зыходу Духа Божага на слуг ці прарокаў Бога, якія вядомыя як праявы Божыя, і ўключаюць, сярод іншага Ісуса, Мухамеда і Бахаулу. У веры бахаі, Святы Дух з'яўляецца каналам, праз які мудрасць Божая зыходзіць на Яго пасланца; Ён быў апісаны па-рознаму ў розных рэлігіях, як незгараючы куст Майсея, свяшчэнны агонь Зараастра, голуб на Ісуса, ангела Гаўрыіла да Мухамеда, і нябесная панна Бахаулы. Вера бахаі адхіляе ідэю таго, што Святы Дух з'яўляецца партнёрам Бога, лічачы Яго чыстай сутнасцю атрыбутаў Бога.