Касцёл Святога Мацвея Апостала (Раўбічы)

Касцёл Святога Мацвея Апостала (Халяўшчынская царква, Крыжагорская царква, царква Успення Божай Маці, касцёл Святога Тадэвуша) — касцёл у весцы Раўбічы (насамрэч у в. Аколіца) Мінскага раёна.

Касцёл
Касцёл Святога Мацвея Апостала
Касцёл Святога Мацвея Апостала ў Раўбічах
Касцёл Святога Мацвея Апостала ў Раўбічах
54°03′35,88″ пн. ш. 27°44′22,48″ у. д.HGЯO
Краіна  Беларусь
Вёска Раўбічы
Канфесія Каталіцкая Царква
Епархія Мінска-Магілёўская архідыяцэзія
Архітэктурны стыль Неаготыка
Будаўніцтва 18581862 гады
Map
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя правіць

У першай палове XVI ст. гэтая мясцовасць, дзе зараз касцёл, належала новагародскаму ваяводзе Казіміру Валадковічу. У першыню месца на якім знаходзіцца храм згадваецца ў парафіяльных хроніках у 1650 г., калі на горку над ракой Ушачай як на месца для ўзвядзення святыні ўказаў абраз Маці Божай Карміцелькі (Lactasti Sacro Ubere), які ўратаваў падчас навальніцы шляхціца Лукаша Халеву (Халяву), уладальніка вескі Халяўшчына. Сасну на якой быў знойдзены абраз, «абкружылі 8-кутнай капліцай, а яго крона стала купалам». З з’яўленнем абразу звязвалі заканчэнне вайны са шведамі, яна абараняла людзей ад розных бедстваў, масавых захворванняў і інш. 27 жніўня 1666 г. шляхціц Гаўрыіл Халева купіў у Казіміра Валадковіча засценак Крыжагорск з 10 валокамі зямлі за 1500 польскіх злотых. У межах набытых зямель знаходзілася і гэтая драўляная капліца.

У сярэдзіне XVIII ст. абраз быў выкрадзены, і неўзабаве падчас ляснога пажару храм згарэў. У 70-я гг. XVIII ст. Выкрадальнік вярнуў ікону, і гэта натхніла жыхароў на будаўніцтва новага, таксама драўлянага, храма. Найбольш верагодна, што абодва храма былі уніяцкім, бо першы адносіўся да Смалявіцкай уніяцкай царквы, а другі — да Лагойскага базыльянскага кляштара.

Унук Гаўрылы Халева Аляксандр па духоўнаму завяшчанню, складзенаму 28 студзеня 1702, падзяліў набытую дзедам зямлю паміж жонкай і сынамі. А для храма на вечныя часы выдаткавана «Шмат зямлі з лесам і сенакосам».

У 1804 г. было вызначана колькасць выдзеленай зямлі — 1 волока. У яе ўваходзілі: сядзібнай зямлі — 1 дзесяціна, ворнай — 8, сенокоснай — 1, пад храмам і могілкамі — 2, пад будынкі залічаны — 2, пад хмызняком, для расчысткі пад ворыва за касагорам якая знаходзіцца — 6 дзесяцін, усяго 20 дзесяцін. У пачатку 1806 года па ініцыятыве мінскага біскупа Якуба Дадэрка быў пабудаваны новы драўляны храм, «прыпісны» да Мінскага кафедральнага касцёла, пад назвай Халяўшчынскі касцёл святога Тадэвуша, па бліжэйшаму населенаму пункту Халяўшчына. Варта сказаць, што этымалагічныя гэта назва, верагодна, ідзе ад імя яго ўладальніка Халева. Па іншых звестках асвечаны пад тытулам Св. Мацвея. Святыня ўяўляла сабой 6-гранны цэнтрычны аб’ем, абведзены па перыметры каланадай з 23 круглых апораў, якія неслі гонтавы дах. Увенчвала кампазіцыю вежа над уваходам. Прэзбітэрый фланкавалі 2 сакрыстыі, над нартэксам мясціліся хоры. Скляпеністую столь у інтэр’еры падтрымлівалі 8 слупоў. У галоўным алтары касцёла знаходзіўся цудатворны абраз Маці Божай Карміцелькі, «напісаны на меднай дошцы». У бакавых алтарах былі абразы Укрыжавання і Св. Роха. У пачатку XIX ст. недалёка ад касцёла, «не даходзячы некалькі дзесяткаў крокаў, па правай баку — плебальный дом, даўжынёй 18 аршын 6 вяршкоў, шырынёй 11 аршын 6 вяршкоў». Побач з плебальным домам «…у некалькіх кроках» размяшчалася «людская», пабудаваная з хваёвага лесу. Акрамя таго, на ўчастку, які належаў касцёлу, знаходзіліся стайня і возоўня (будынка пад адным дахам), пуня, сарай і хлеў (пад адным дахам), гумно, пры ім сушылкі, хлеў для захоўвання саломы, лядоўня, скотнае гумно. Усе пабудовы былі драўляныя. Побач з касцёлам знаходзіліся могілкі. Час іх заснавання невядома, але найбольш верагодна, што яно звязана з будаўніцтвам першага храма ў другой палове XVII ст. На могілках была пахаваная дачка графіні Тышкевіч: на яе магіле стаяў помнік з каменя ў выглядзе піраміды, які завяршаўся распяццем Ісуса Хрыста.

У склепе пад касцёлам пахаваны ксёндз А. Заржэцкі. Ксёндз не проста служыў у храме — ён стварыў майстэрню, у якой навучаліся да 25 сірот незалежна ад веравызнання, акрамя таго, плаціў настаўніку, якія навучалі сірот музыцы. У інвентары 1857 прыведзены спіс музычных інструментаў, якія былі ў касцёле: дзве скрыпкі, віяланчэль, фагота, два трамбона, дзве флейты, тры кларнета, клавікорды. У вялікай ступені дзякуючы яго ініцыятыве пачаўся збор сродкаў на будаўніцтва каменнага храма. У склепе таксама пахаваны памешчыцы Юзэфа Ключынская і Фёкла Лапушынская, якія прымалі актыўны ўдзел у будаўніцтве.

У 18581862 гг. на месцы драўлянага касцёла ўзведзены каменны. Для назірання за будаўніцтвам (на яго выдаткавана 18 тысяч рублёў срэбрам) быў створаны камітэт на чале з старшынёй Марыяй Тышкевіч[d], народжанай Радзівіл.

Успенская царква правіць

Аднак у ліпені 1866 г. прынята рашэнне аб перадачы будынка касцёла ў праваслаўнае ведамства. 13 лістапада 1866 г. адбылося асвячэнне яго ў царкву Успення Божай Маці. У тым жа годзе быў пачаты «Царкоўная летапіс», зроблены першы запіс у рукапісным царкоўным часопісе. Запісы, якія выконваліся рэгулярна да 1901 года, тэматычна ставіліся да ўсіх падзей, што адбываліся ў царкве. Больш за тое, у летапісе прыведзены звесткі, якія былі ўзятыя з застаўшыхся касцёльных дакументаў і датычыліся больш ранняга перыяду існавання храма. З 1867 года настаяцелем Успенскай царквы быў Кірыл Ільіч Смоліч (1824—1909).

Існуе складзены ў 1866 г. спіс выдатных прадметаў:

  • Ікона Божай Маці, напісаная на меднай дошцы памерам 5х4 вяршка.
  • Два падсвечнікі вышынёй 4 аршынам на 21 свечку з багемскага матавага шкла. Яны былі заказаныя ў Багеміі і падораны касцёлу графіняй Тышкевіч.
  • Аконныя рамы з вітражамі.
  • Крыніца з ключавой вадой. «Крыніца гэта знаходзіцца пры падэшве той гары, на якой стаіць царква і па прамым напрамку з гары ўніз адлягае ад царквы больш чым на чвэрць вярсты…» Вада з крыніцы цякла ў размешчаную паблізу ад раку Усяжа. У 1880 г. пры крыніцы на сродкі прыхаджан была пабудавана драўляная капліца.

Месца, дзе размешчана Халяўшчынскай царква, у летапісе характарызуецца так:«Высокая гара, з трох бакоў акружаная хваёвым і яловыя лесам і ўтварае сабой сярэдзіну чатырох такіх жа высокіх гор, крыжападобна размешчаных». Святар Н. Смоліч распавядаў пра першым уражанне, якое зрабіў на яго храм: ён здалёк падаўся яму «…Як быццам стаіць у аблоках». У 1873 Халяўшчынская царква перайменаваная ў Крыжагорскую.

Савецкі час правіць

У сярэдзіне 1920-х гг. настаяцелем царквы быў протаіерэй Дзімітрый Аляксандравіч Паўскі (1874-1937), які быў рэпрэсаваны.

Будынак сур’ёзна пацярпеў у гады Другой сусветнай вайны і стаяў без рамонту да 1970-х гг. Усе ўнутранае ўбранне было страчана. У смутныя часы ікону схаваў нехта з мясцовых жыхароў і след яе згубіўся.

У 1974 г. быў адкрыты спартыўны комплекс «Раўбічы», Пабудаваны па праекце архітэктараў В. Аладава, С. Неўмывакіна, інжынера-канструктара М. Гордына. У непасрэднай блізасці ад будынка былога касцёла пабудаваны лыжныя трампліны. У 19751978 гг. яго адрэстаўравалі (аўтар праекта рэстаўрацыі — архітэктар Л. У. Паўлава). Па праекце В. Аладава да асноўнага аб’ёму касцёльнага будынка з боку абсіды быў прыбудаваны прамавугольны ў плане аб’ём. З аднаго боку, будаўніцтва побач з касцёлам лыжных трамплінаў і прыбудовы да яго новага аб’ёму прывялі да значным страт ва ўспрыманні храма, з другога — будаўніцтва спартыўнага комплексу запатрабавала прыняцця рашэння аб яго лёсе. Першапачаткова стаяла рашэнне аб яго зносе, і толькі ліст, напісаны ад імя А. В. Аладавай і перададзены П. М. Машэраву, а таксама асабістае ўмяшанне П. Машэрава перашкодзілі яго знішчэнню. Прапанова стварыць філіял мастацкага музея фактычна выратавала будынак, але спатрэбілася дадатковыя плошчы, звязаныя з новай функцыяй.

Сучаснасць правіць

 
Абраз Маці Божай Карміцелькі (Lactasti Sacro Ubere)

У цяперашні час будынак касцёла патрабуе рамонту. У цяперашні час Нацыянальны мастацкі музей выступіў у ролі заказчыка распрацоўкі праекта зон аховы гісторыка-культурнай каштоўнасці, унесены ў Дзяржаўны спіс нерухомых матэрыяльных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь, — будынка касцёла ў Раўбічах. Праект распрацаваны ў ВРУП «Праектрэстаўрацыя», Аўтар праекта Т. Ф. Косціч.

Па ініцыятыве пробашча парафіі а. Ігара Лашука каля касцёла Святога Мацвея плануецца пабудаваць званіцу, дзе вернікі маглі б збірацца на малітву да таго часу, пакуль святыня не будзе вернута яе сапраўдным уладальнікам.

Абраз Маці Божай Карміцелькі правіць

Быў узноўлены абраз Маці Божай Карміцелькі (Lactasti Sacro Ubere), напісаны маслянай фарбай на медзі, памеры яго да міліметра супадаюць са страчаным арыгіналам. Шаты і кароны для яе былі выкананы ювелірам Іванам Русаком. Матэрыялам для іх выканання сталі рэчы з каштоўных металаў, ахвяраваныя вернікамі раўбіцкай парафіі, а таксама мінскай парафіі святога Яна Хрысціцеля.

Гл. таксама правіць

Літаратура правіць

  • Каталіцкія святыні — Мінск, Про Хрысто, 2003
  • Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі. — Мн., 2008.
  • Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы на Беларусі : энцыкл. давед. — Мн., 2000.
  • Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
  • Республика Беларусь : энциклопедия. Т. 6. — Мн., 2005.
  • Минская область : энциклопедия. Т. 2. — Мн., 2007.
  • Беларуская энцыклапедыя. Т. 13. — Мн., 2001.

Спасылкі правіць