Лось у Беларусі

Лось для Беларусі — абарыгенны від сысуноў, самы буйны прадстаўнік беларускай фаўны капытных. На сакавік 2016 года беларуская папуляцыя ласёў складала больш за 30 тысяч асобін.

Лось на паштовай марцы Беларусі

Гістарычныя звесткі

Паштовая марка, прысвечаная Налібоцкай пушчы

На Беларусі быў шырока распаўсюджаны да канца сярэдневякоўя. У перыяд існавання Кіеўскай Русі і Вялікага Княства Літоўскага ласі ў вялікай колькасці насялялі ў літоўскіх і беларускіх лясах. Аднак іх колькасць была нестабільная. Яна то падала, то стабілізавалася. Паўстала неабходнасць у яе рэгуляванні і абмежаванні палявання на дзяржаўным узроўні. Так, па Статуту ВКЛ 1588 года за адстрэл лася ў чужым лесе спаганяўся штраф «6 рублев грошаў». У наваколлі ж казённых лясоў забаранялася ўтрымліваць паляўнічых сабак, «хаваць ружніцы» (стрэльбы). Пакаранне за браканьерства было прадугледжана законам: «За забойства усякага буйнога звера, да якіх залічваліся і каза, назначалася пакаранне смерцю; сяляне не павінны былі паляваць на іх нават у тых выпадках, калі яны забягалі на іх зямлю». Нягледзячы на ​​гэта, пагалоўе ласёў ў другой палове XVIII стагоддзя рэзка скарацілася. Галоўным прычынамі таго з’явіліся ўжо павелічэнне шчыльнасці насельніцтва і высечка лясных масіваў.

Забарона палявання, аднак, пры гэтым не тычылася валадароў края. На лася ў Белавежскай пушчы, сярод іншых, палявалі Аляксандр Ягелончык, Казімір IV Ягелончык, Аўгуст Саксонскі і Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, а таксама расійскія цары Аляксандр II, Аляксандр III і Мікалай II.

У 1797 годзе расійскі імператар Павел I планаваў апрануць рускіх салдат у штаны з ласінай скуры. Для гэтага быў выдадзены нерэалізаваны загад забіць усіх ласёў з Белавежскай пушчы.

Лось у Магілёўскім заасадзе

У сярэдзіне XIX стагоддзя і, паўторна, на пачатку XX стагоддзя адбывалася рэзкае скарачэнне арэала лася ў Еўропе. У другой палове XIX стагоддзя ў Белавежскай пушчы налічвалася больш за 700 галоў. На астатняй жа частцы Беларусі іх колькасць была нестабільнай. Дадзеныя такіх вядомых даследчыкаў, як А. Фядзюшын, І. Зяленскі, П. Баброўскі, Г. Карцоў, П. Сямёнаў і інш., Паказваюць, што ў пачатку XX стагоддзя нават у тыповых для выгляду месцах звяроў засталося вельмі мала. Адбіліся наступствы Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны. Па стане на 1 верасня 1927 года, у Беларусі было зафіксавана толькі каля 150 ласёў.

У Беларусі ў 1920 годзе лось быў выключна рэдкім відам. У 1927 годзе на Беларусі каля 150 асобін. У выніку аховы лася, амаладжэння лясоў і скарачэння колькасці ваўкоў пачынаючы з 20-х гадоў і асабліва хутка ў канцы 40-х пачалося аднаўленне арэала лася.

Пудзіла лася ў Музеі прыроды і экалогіі Рэспублікі Беларусь

Сітуацыю трохі выраўнялі спехам прынятыя створаным тады Бярэзінскім запаведнікам меры, давёўшы да 1936 году лік беларускіх ласёў да 380.

Пасля Вялікай Айчыннай вайны ў Бярэзінскім запаведніку колькасць звера скарацілася ў 4-5 разоў па адносінах да 1936 года. У наступны перыяд (1946—1952) У выніку высечкі лясоў на гаспадарчыя патрэбы значна павялічылася кармавая база для лася. Сустрэць яго можна было ва ўсіх абласцях рэспублікі. Да таго ж, ахове і ўзнаўленню звера з боку партыйных і савецкіх органаў надавалася вялікая ўвага, а таму росту колькасці не маглі перашкаджаць ні драпежнікі, ні браканьеры. Тым больш, што браканьерства ў тыя гады з-за адсутнасці асабістага транспарту і наразной зброі не мела масавага характару.

Дзякуючы ахоўным мерапрыемствам становішча вельмі змянілася ў лепшы бок, асабліва ў другой палове XX стагоддзя. У 1976-83 штогод у БССР улічвалася больш 24 тысяч асобін.

У 1952 годзе на тэрыторыі Беларусі жыло ўжо каля 800 ласёў, і іх колькасць працягвала расці. Гэтаму спрыяў, магчыма, не столькі гадавы прырост, колькі міграцыя з суседніх Пскоўскай і Смаленскай абласцей, а таксама з Прыбалтыкі, дзе шчыльнасць мясцовых папуляцый да таго моманту была ўжо даволі высокай і складала ў некаторых лясніцтвах 7,5 галоў (у Эстоніі) і 9,2 галоў (у Пскоўскай вобласці) на 1000 га характэрных угоддзяў, якія прадстаўляюць у асноўным зімовыя пашы.

Купюра ў 25 рублёў

У 1964 годзе была падлічана колькасць ласёў у Віцебскай вобласці, а атрыманыя 2150 асобін шляхам экстрапаляцыі склалі меркаваную колькасць каля трох з паловай тысяч галоў агульнай колькасці папуляцыі ў рэспубліцы. Ад гэтай даты быў дазволены прамысловы адстрэл — з лістапада 1964 года.

Не вельмі навукова-абгрунтаваная арганізацыя палявання на ласёў і нерацыянальнае выкарыстанне запасаў колькасці звера ў 1960-х — 1990-х гадах прывяла да пагаршэння сітуацыі, прычым як з колькасным і якасным складам папуляцыі, так і з вядзеннем уліку абсалютнай колькасці ласёў.

З пачаткам 2000-х гадоў сітуацыя пачала выпраўляцца і колькасць ласёў пачала стала павялічвацца.

Сучасная папуляцыя

Ласяня ў прыпоймавым лесе Прыпяці

Аптымальнай лічыцца колькасць у 43 тысячы асобін ласёў.

На 2016 год у лясах Беларусі налічвалася больш за 30 тысяч ласёў.

Лось распаўсюджаны па тэрыторыі Беларусі нераўнамерна. Найбольш высокая шчыльнасць папуляцыі віду назіраецца ў паўночнай і ўсходняй частках краіны. Пры ацэнцы шчыльнасці насельніцтва лася на тэрыторыі Беларусі дакладна прасочваецца градыент памяншэння гэтага паказчыка з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад. Гэта тлумачыцца ў першую чаргу паступовым пагаршэннем умоў пражывання для лася ў гэтым напрамку. Паблізу паўднёвых і заходніх межаў Беларусі праходзіць мяжа арэала віду, дзе па экалагічных законах папуляцыя віду знаходзіцца ў песімуме.

Часам ласі заходзяць у гарады, зарэгістраваны некалькі выпадкаў нават у такіх буйных гарадах, як Віцебск, Магілёў і Мінск .

Дынаміка агульнай колькасці

Дынаміка здабычы

Утрыманне ў няволі

Лось у Мінскім заапарку

Ласі ў Мінскім заапарку

У Беларусі лосі ўтрымліваюцца ў Акцябрскім, Мінскім і Віцебскім заапарках і ў Магілёўскім заасадзе.

Біялогія

У Беларусі сустракаецца ва ўсіх лясных масівах па ўсёй тэрыторыі рэспублікі, але найбольшая колькасць адзначаецца ў паўночнай, паўночна-ўсходняй і цэнтральнай частках.

Ласі засяляюць самыя розныя лесу, зарасніках вербалозу па берагах рэк і азёр, а ў лесатундры трымаюцца па бярэзнікі і асінніку. Вялікае значэнне для лася маюць лесу з балотамі, ціхімі рэкамі, ручаямі і азёрамі, дзе яны кормяцца воднай расліннасцю. Узімку для лася неабходныя змешаныя і хвойныя лясы з густым падлескам або добрым падростам маладняку, асабліва хвоі, асіны або бярозы, рабіны і інш. Пазбягаюць ласі аднастайных высокоствольных масіваў лесу.

У культуры

Скульптура лася ў Магілёўскім заасадзе

Лось ушаноўваўся на тэрыторыі Беларусі яшчэ ў бронзавым веку, пра што сведчыць знаходка рагавой фігуркі гэтай жывёлы на паселішча Асавец II у Бешанковіцкім раёне.

У паштовай справе

• 
  Лось на паштовай марцы Беларусі 1999 года, прысвечанай Бярэзінскаму біясфернаму запаведніку
• 
  Лось на паштовай марцы Беларусі 2011 года

У геральдыцы

• 
  Герб Расонаў
• 
  Сцяг Расонаў

Літаратура

• Лось в Беларуси : экология и лесохозяйственное значение / В. Ф. Дунин, П. Г. Козло; [научный редактор А. Н. Курсков] ; Академия наук Беларуси, Институт зоологии. — Минск : Навука і тэхніка, 1992. — 206, [2] с. : ил., табл. ; 22 см. — Библиография: с. 203―207. — 2200 экз. — ISBN 5-343-00996-4 (в переплете) : 5 р.
• Козло, П. Г. Эколого-морфологический анализ популяции лося / П. Г. Козло. — Минск: Наука и техника, 1983. — 215 с.
• Лось и косуля / В. Ф. Дунин, Н. Н. Воронецкий, В. Е. Тишкевич и др. ; М-во по чрезвычайн. ситуациям Респ. Беларусь, Ком. по проблемам последствий катастрофы на ЧАЭС и др. — Мозырь : Реклам.-изд. фирма «Белый ветер», 1999. — 78, [2] с. — (Природа Полесского заповедника). — В надзаг. также: Нац. акад. наук Беларуси, Полес. гос. радиац.-экол. заповедник, Ин-т зоологии НАН Беларуси, Ин-т радиобиологии НАН Беларуси. — Библиогр.: с. 65-68 (51 назв.). — 500 экз. — ISBN 985-447-175-6 : Б.ц.
• Лось : (численность, экология, охрана) / А. Н. Курсков; [под редакцией В. Ф. Дунина] ; Академия наук Белорусской ССР, Отдел зоологии и паразитологии. — Минск : Наука и техника, 1978. — 85, [2] с. : ил., табл. ; 17 см. — Библиография: с. 78―86. — 2700 экз. — 40 к.

Спасылкі

• Ресурсы оленьих в Беларуси Архівавана 6 сакавіка 2022. (руск.)
• Ресурсы охотничьей фауны Архівавана 8 кастрычніка 2020. (руск.)
• Ресурсы охотничьей фауны 2015 (руск.)