Вікіпедыя

Міністэрства ўнутраных спраў СССР

(Пасля перасылкі з МУС СССР)

Міністэрства ўнутраных спраў СССР (руск.: Министерство внутренних дел СССР) — цэнтральны саюзна-рэспубліканскі орган дзяржаўнага кіравання Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік па барацьбе са злачыннасцю і падтрыманні грамадскага парадку ў 1946—1960 і 1968—1991 гадах. Да распаду СССР аб’ядноўвала 15 рэспубліканскіх МУС саюзных рэспублік. Колькасць у 1953 годзе — 1 095 678 чалавек.[1]

Міністэрства ўнутраных спраў СССР
скарочана — МУС СССР
Выява лагатыпа
Кукарда савецкай міліцыі з эмблемай
Агульная інфармацыя
Краіна СССР
Дата стварэння 15 сакавіка 1946 і 13 снежня 1968
Папярэдняе ведамства НКУС СССР
(1934 — 1946 гг.)
Дата скасавання 26 снежня 1991
Заменена на міністэрства ўнутраных спраў РСФСР[d], Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікi Беларусь, Міністэрства ўнутраных спраў Украіны, Ministry of the Interior of the Republic of Latvia[d], Ministry of the Interior of Lithuania[d], Міністэрства ўнутраных спраў Эстоніі, Ministry of Internal Affairs[d], Police of Armenia[d], Ministry of the Interior[d], Міністэрства ўнутраных спраў Малдовы[d], Ministry of Internal Affairs (Turkmenistan)[d], Ministry of Internal Affairs[d], Ministry of Internal Affairs of Kazakhstan[d] і Ministry of Internal Affairs[d]
Вышэйшае ведамства Савет Міністраў СССР
Кабінет Міністраў СССР
Штаб-кватэра Масква,
Адказныя міністры С. Н. Круглоў (першы)
В. П. Бараннікаў (апошні)
Падведамныя органы АБКСУ
15 рэспубліканскіх МУС

Гісторыя міністэрства

правіць

1946—1960 гады

правіць
 
Службовае пасведчанне, намесніка міністра МУС СССР, 1985
 
Службовае пасведчанне, намесніка начальніка Галоўнага ўпраўлення ГУ МУС СССР, 1990. У. М. Максімчука,

18 сакавіка 1946 года V сесія Вярхоўнага Савета СССР прыняла Закон аб пераўтварэнні Савета Народных Камісараў СССР у Савет Міністраў СССР, а народных камісарыятаў — у міністэрствы. НКУС СССР ператвараецца ў Міністэрства ўнутраных спраў СССР (МУС СССР).

У студзені 1947 года Пастановай Савета Міністраў СССР унутраныя войскі з МУС СССР перадаюцца ў МДБ СССР. Памежныя войскі, канвойныя часці і войскі МУС па ахове аб’ектаў прамысловасці і чыгунак застаюцца ў падпарадкаванні МУС СССР. Пачынаецца працэс па вываду сілавога складніку з МУС СССР, да 1953 года ў складзе МУС застаюцца лагеры, кіраванні і прадпрыемствы вытворча-гаспадарчай дзейнасці (будаўнічыя, геолагаразведкі, здабычы карысных выкапняў, лясныя і г.д.):

  • У жніўні 1947 года прынята пастанова Савета Міністраў СССР, па якім Аддзел урадавай сувязі і Упраўленне войскаў урадавай сувязі з падпарадкавання МУС перадаюцца ў МДБ СССР.
  • У красавіку 1948 года часткі па ахове асабліва важных аб’ектаў прамысловасці МУС СССР перадаюцца МДБ СССР.
  • У кастрычніку 1949 года ў адпаведнасці з Пастановай Савета Міністраў СССР ад 13 кастрычніка 1949 г. Ваенна-будаўнічае ўпраўленне, Галоўнае ўпраўленне пагранічных войскаў (ГУПВ) і часткі пагранвойскаў, Галоўнае ўпраўленне міліцыі (крымінальны вышук, АБКСУ, міліцыя) перададзены ў распараджэнне МДБ СССР.
  • У сакавіку 1949 года паводле пастановы Савета Міністраў СССР з 3 спецыяльных аддзелаў МУС у склад МДБ перададзена Дзяржаўнае сховішча каштоўнасцей, на базе якога арганізаваны Спецаддзел (Дзяржсхоў) МДБ СССР.
  • У ліпені 1950 года Асобая нарада і Галоўнае ўпраўленне па аператыўным вышуку (барацьба з бандытызмам) з МУС СССР перададзены ў распараджэнне МДБ СССР.

Пасля смерці І. В. Сталіна на сумесным пасяджэнні Пленума ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР і Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР прынята рашэнне пра аб’яднанне МДБ СССР і МУС СССР у адно Міністэрства — МУС СССР. Адпаведны закон прыняты 15 сакавіка 1953 года[2]. Л. П. Берыя прызначаны Міністрам унутраных спраў СССР і намеснікам старшыні Савета Міністраў СССР.

У сакавіку 1953 года ў сувязі з вызваленнем МУС СССР ад вытворча-гаспадарчай дзейнасці з МУС СССР у склад іншых міністэрстваў і ведамстваў перададзена больш за 21 падраздзяленне. Таксама ў Міністэрства юстыцыі СССР перададзены Галоўнае ўпраўленне лагераў, Упраўленне дзіцячых калоній і выпраўленча-працоўныя ўстановы, за выключэннем тых, у якіх утрымліваліся асуджаныя за дзяржаўныя злачынствы.

У чэрвені 1953 года Міністрам унутраных спраў СССР ізноў прызначаны Сяргей Нічыпаравіч Круглоў.

1 верасня 1953 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР скасавана Асобая нарада пры Міністру ўнутраных спраў.

21 студзеня 1954 года Пастановай СМ СССР Галоўнае ўпраўленне лагераў (Гулаг) і Упраўленне дзіцячых калоній (УДК) з Міністэрства юстыцыі СССР ізноў перададзены ў склад МУС СССР.

Паводле даных МУС СССР на 1 красавіка 1954 года ў Гулагу было 1 млн 360 тыс. зняволеных. З іх за контррэвалюцыйныя злачынствы адбывалі пакаранне 448 тыс. чалавек, за цяжкія крымінальныя злачынствы — каля 680 тыс. Сярод зняволеных амаль 28 % складала моладзь да 25 гадоў.

13 сакавіка 1954 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР утвораны Камітэт дзяржаўнай бяспекі (КДБ) пры Савеце Міністраў СССР і яго Старшынёй прызначаны былы Першы намеснік Міністра ўнутраных спраў СССР Іван Аляксандравіч Сяроў. Міліцыя засталася ў складзе МУС СССР.

22 лютага 1955 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета РСФСР утворана Міністэрства ўнутраных спраў РСФСР (міністэрства ўнутраных спраў іншых саюзных і аўтаномных рэспублік існавалі і раней.)

У лютым 1956 года Міністрам унутраных спраў СССР прызначаны Мікалай Паўлавіч Дудараў.

25 кастрычніка 1956 года ЦК КПСС і Савет Міністраў СССР прынялі пастанову "Аб мерах па паляпшэнні працы Міністэрства ўнутраных спраў СССР". Органы МУС рэарганізаваны ва ўпраўленні (аддзелы) унутраных спраў выканкамаў Саветаў. Тым самым адраджалася сістэма двайнога падпарадкавання: мясцовым Саветам і вышэйстаячым органам МУС.

13 студзеня 1960 года Міністэрства ўнутраных спраў СССР скасавана; яго функцыі перададзены міністэрствам унутраных спраў саюзных рэспублік[3]. У пастанове Савета Міністраў СССР ад 13 студзеня 1960 г. «Аб мерапрыемствах, звязаных са скасаваннем МУС СССР» гаварылася наступнае:

  • Скасаваць: Галоўнае ўпраўленне міліцыі (ГУМ), Галоўнае ўпраўленне месцаў зняволення (былы ГУЛАГ), Галоўнае ўпраўленне пажарнай аховы, Галоўнае ўпраўленне ўнутраных і канвойных войскаў, Галоўнае ўпраўленне ваеннага забеспячэння, Упраўленне кадраў, Упраўленне навучальных устаноў, ГАСУ, Фінансава-планавае ўпраўленне , Ваенна-мабілізацыйны аддзел, 2 спецаддзел, Аддзел дзіцячых калоній, Аддзел капітальнага будаўніцтва, Юрыдычны аддзел, Аддзел перавозак, Галоўную бухгалтэрыю і Сакратарыят МУС СССР.
  • Перадаць у МУС РСФСР: 1 і 3 спецаддзелы.
  • Пераўтварыць Галоўнае архіўнае ўпраўленне МУС у Галоўнае архіўнае ўпраўленне пры Савеце Міністраў СССР.
  • Перадаць Галоўнае ўпраўленне геадэзіі і картаграфіі з МУС у Міністэрства геалогіі і аховы нетраў СССР.
  • Перадаць Аддзел фельдсувязі з МУС у Міністэрства сувязі СССР.
  • Перадаць Штаб мясцовай проціпаветранай абароны краіны з МУС у Міністэрства абароны СССР.
  • Перадаць Аддзяленне па вышуку асоб, якія страцілі сувязь са сваякамі, ГУМ МУС СССР у распараджэнне Выканкама саюза таварыстваў Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца СССР.
  • Перадаць групу пашпартнага аддзела ГУМ МУС СССР па рэгістрацыі, уліку і афармленню дазволаў на выезд за мяжу і ўезд у СССР у КДБ пры Савеце Міністраў СССР.

Гісторыя саюзна-рэспубліканскага ведамства (НКУС, МУС), якое практычна цалкам кантралявала жыццё Савецкай дзяржавы, перапынілася на шэсць з паловай гадоў.

 
Знак «Выдатнік Міліцыі» МАГП

Міністэрства аховы грамадскага парадку (МАГП)

правіць

30 жніўня 1962 года Прэзідыум Вярхоўнага Савета РСФСР пераўтварыў Міністэрства ўнутраных спраў РСФСР у Міністэрства аховы грамадскага парадку (МАГП) РСФСР. Аналагічныя ўказы прыняты ва ўсіх саюзных і аўтаномных рэспубліках СССР.

26 ліпеня 1966 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР «Аб стварэнні Саюзна-рэспубліканскага міністэрства аховы грамадскага парадку СССР» было адноўлена цэнтралізаванае кіраванне органамі міліцыі ў маштабе краіны (МАГП СССР).

17 верасня 1966 года Прэзідыум Вярхоўнага Савета РСФСР скасаваў Міністэрства аховы грамадскага парадку РСФСР у сувязі з ускладаннем яго функцый на МАГП СССР. (Міністэрства аховы грамадскага парадку іншых саюзных рэспублік і аўтаномных рэспублік працягнулі сваё існаванне.)

МУС СССР

правіць

25 лістапада 1968 года Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР прыняў Указ «Аб пераназванні Міністэрства аховы грамадскага парадку СССР у Міністэрства ўнутраных спраў СССР». Аналагічныя ўказы прыняты ў саюзных і аўтаномных рэспубліках СССР.

У кастрычніку 1989 года ізноў утворана Міністэрства ўнутраных спраў РСФСР.

Перыяд распаду СССР

правіць

РСФСР (Расія)

правіць
Асноўны артыкул: ДКНС
Асноўны артыкул: Жнівеньскі путч

18 жніўня 1991 года «Дзеля захавання канстытуцыйнага парадку і цэласнасці СССР», па ініцыятыве старшыні КДБ і першых асоб урада СССР, быў сфарміраваны Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы (ДКНС) СССР, у склад якога ўвайшоў і міністр унутраных спраў СССР Б. К. Пуга. У Маскву былі ўведзены войскі і танкі. З-за сваіх нерашучых дзеянняў перад масавымі антысавецкімі і антыкамуністычнымі дэманстрацыямі (пераважна ў Маскве), ДКНС 21 жніўня пацярпеў паражэнне і самараспусціўся. 22 жніўня Б. К. Пуга загінуў дома пры нявысветленых акалічнасцях[4]. 29 жніўня апошнім міністрам унутраных спраў СССР стаў міністр унутраных спраў РСФСР генерал-палкоўнік В. П. Бараннікаў[5]. Некаторы час ён сумяшчаў кіраўніцтва саюзным і расійскім міністэрствамі, потым 13 верасня 1991 года быў вызвалены ад пасады ва ўрадзе РСФСР, якую заняў яго намеснік А. Ф. Дунаеў.

19 снежня 1991 года прэзідэнт РСФСР Барыс Ельцын падпісаў пастанову расійскага ўрада аб спыненні дзейнасці МУС СССР на тэрыторыі Федэрацыі[6].

26 снежня 1991 года Савет Рэспублік Вярхоўнага Савета СССР прыняў дэкларацыю № 142-Н аб спыненні існавання СССР у сувязі з утварэннем СНД. Усе органы, установы і арганізацыі МУС СССР на тэрыторыі Расіі былі пераведзены пад юрысдыкцыю Расійскай Федэрацыі з уключэннем іх у сістэму МУС Расіі.

Кіраўнікі

правіць
№ Імя
(Гады жыцця) 		Тэрмін паўнамоцтваў Кіраўнік урада
Пачатак Канец
Народны камісар унутраных спраў РСФСР
1 Аляксей Іванавіч Рыкаў
(1881—1938) 		8 лістапада 1917 17 лістапада 1917 Уладзімір Ленін (1917—1924)
2 Рыгор Іванавіч Пятроўскі
(1878—1958) 		17 лістапада 1917 30 сакавіка 1919 Уладзімір Ленін (1917—1924)
3 Фелікс Эдмундавіч Дзяржынскі
(1877—1926) 		30 сакавіка 1919 6 ліпеня 1923 Уладзімір Ленін (1917—1924)
4 Аляксандр Георгіевіч Белабародаў
(1891—1938) 		6 ліпеня 1923 2 студзеня 1928 Уладзімір Ленін (1917—1924)
Аляксей Рыкаў (1924—1929)
5 Уладзімір Мікалаевіч Талмачоў
(1887—1937) 		2 студзеня 1928 31 снежня 1930 Аляксей Рыкаў (1924—1929)
Сяргей Сырцоў (1929—1930)
Данііл Сулімаў (1930—1937)
Народны камісар унутраных спраў СССР
1 Генеральны камісар дзяржбяспекі
Генрых Рыгоравіч Ягода
(1891—1938) 		10 ліпеня 1934 25 верасня 1936 Вячаслаў Молатаў (1930—1941)
2 Генеральны камісар дзяржбяспекі
Мікалай Іванавіч Яжоў
(1895—1940) 		26 верасня 1936 25 лістапада 1938 Вячаслаў Молатаў (1930—1941)
3 Генеральны камісар дзяржбяспекі, з 9.07.1945 г. — Маршал Савецкага Саюза
Лаўрэнцій Паўлавіч Берыя
(1899—1953) 		25 лістапада 1938 29 снежня 1945 Вячаслаў Молатаў (1930—1941)
Іосіф Сталін (1941—1953)
4 Генерал-палкоўнік
Сяргей Нічыпаравіч Круглоў
(1907—1977) 		29 снежня 1945 15 сакавіка 1946 Іосіф Сталін (1941—1953)
Міністр унутраных спраў СССР
1 Генерал-палкоўнік
Сяргей Нічыпаравіч Круглоў
(1907—1977) 		19 сакавіка 1946 5 сакавіка 1953 Іосіф Сталін (1941—1953)
2 Маршал Савецкага Саюза
Лаўрэнцій Паўлавіч Берыя
(1899—1953) 		5 сакавіка 1953 26 чэрвеня 1953 Георгій Малянкоў (1953—1955)
3 Генерал-палкоўнік
Сяргей Нічыпаравіч Круглоў
(1907—1977) 		26 чэрвеня 1953 31 студзеня 1956 Георгій Малянкоў (1953—1955)
Мікалай Булганін (1955—1958)
4 Мікалай Паўлавіч Дудараў
(1906—1977) 		31 студзеня 1956 13 студзеня 1960 Мікалай Булганін (1955—1958)
Мікіта Хрушчоў (1958—1964)
Міністр унутраных спраў РСФСР
1 Генерал-лейтэнант
Мікалай Паўлавіч Стаханаў
(1901—1977) 		13 студзеня 1960 25 ліпеня 1961 Дзмітрый Сцяпанавіч Палянскі (1958—1962)
2 Генерал унутранай службы 2-га рангу
Вадзім Сцяпанавіч Цікуноў
(1921—1980) 		25 ліпеня 1961 30 жніўня 1962 Дзмітрый Сцяпанавіч Палянскі (1958—1962)
Міністр аховы грамадскага парадку РСФСР
1 Генерал унутранай службы 2-га рангу
Вадзім Сцяпанавіч Цікуноў
(1921—1980) 		30 жніўня 1962 17 верасня 1966 Дзмітрый Сцяпанавіч Палянскі (1958—1962)
Генадзь Іванавіч Крумкачоў (1962—1971)
Міністр аховы грамадскага парадку СССР
1 Генерал-палкоўнік
Мікалай Анісімавіч Шчолакаў
(1910—1984) 		17 верасня 1966 25 лістапада 1968 Аляксей Касыгін (1964—1980)
Міністр унутраных спраў СССР
5 Генерал арміі
Мікалай Анісімавіч Шчолакаў
(1910—1984) 		25 лістапада 1968 17 снежня 1982 Аляксей Касыгін (1964—1980)
Мікалай Ціханаў (1980—1985)
6 Генерал арміі
Віталь Васільевіч Федарчук
(1918—2008) 		17 снежня 1982 24 студзеня 1986 Мікалай Ціханаў (1980—1985)
Мікалай Рыжкоў (1985—1990)
7 Генерал-палкоўнік
Аляксандр Уладзіміравіч Уласаў
(1932—2002) 		24 студзеня 1986 20 кастрычніка 1988 Мікалай Рыжкоў (1985—1990)
8 Генерал-лейтэнант
Вадзім Віктаравіч Бакацін
(нар. 1937) 		20 кастрычніка 1988 1 снежня 1990 Мікалай Рыжкоў (1985—1990)
9 Генерал-палкоўнік
Барыс Карлавіч Пуга
(1937—1991) 		1 снежня 1990 22 жніўня 1991 Мікалай Рыжкоў (1985—1990)
Валянцін Паўлаў (1991)
10 Генерал-палкоўнік
Віктар Паўлавіч Бараннікаў
(1940—1995) 		29 жніўня 1991 26 снежня 1991 Іван Сілаеў (1991)

Знакі адрознення

правіць

Навучальныя ўстановы МУС СССР

правіць
 
Знак
Вышэйшай школы МУС СССР
 
Знак Вышэйшага палітычнага вучылішча МУС СССР імя 60-годдзя УЛКСМ

Унутраныя войскі

правіць

Пажарная ахова

правіць

Украінская ССР

Узбекская ССР

Казахская ССР

Вышэйшыя школы МУС

правіць

Украінская ССР

Беларуская ССР

Узбекская ССР

Казахская ССР

  • Карагандзінская вышэйшая школа МУС СССР (цяпер — Карагандзінская акадэмія Міністэрствы ўнутраных спраў Рэспублікі Казахстан імя Барымбека Бейсенава)

Галоўнае ўпраўленне выканання пакаранняў

правіць
  • Барнаульская сярэдняя спецыяльная школа падрыхтоўкі начальніцкага складу МУС СССР (цяпер — Барнаульскі юрыдычны інстытут МУС РФ)
  • Уладзімірская сярэдняя спецыяльная школа падрыхтоўкі начальніцкага складу МУС СССР
  • Валагодская сярэдняя спецыяльная школа падрыхтоўкі начальніцкага складу МУС СССР
  • Растоўская сярэдняя спецыяльная школа падрыхтоўкі начальніцкага складу МУС СССР

Украінская ССР

Казахская ССР

  • Чымкенцкая сярэдняя спецыяльная школа падрыхтоўкі начальніцкага складу МУС СССР

Літоўская ССР

  • Віленская сярэдняя спецыяльная школа падрыхтоўкі начальніцкага складу МУС СССР імя Ю. Ю. Барташунаса

Міліцыя

правіць

Украінская ССР

Беларуская ССР

Казахская ССР

Азербайджанская ССР

Літоўская ССР

Малдаўская ССР

Латвійская ССР

Кыргызская ССР

Таджыкская ССР

Туркменская ССР

Эстонская ССР

Асноўную сетку спецыялізаваных навучальных устаноў сістэмы МУС СССР складалі сярэднія і сярэдне-спецыяльныя школы міліцыі, якія за 2-3 гады рыхтавалі юрыстаў-прававедаў з сярэдне-спецыяльнай юрыдычнай адукацыяй. Толькі ва УССР іх налічвалася не меней пяці: Адэская, Львоўская, Данецкая, Івана-Франкоўская, Днепрапятроўская. Праўда, былі і сярэдне-спецыяльныя школы міліцыі з вузкай спецыялізацыяй — у г. Магілёў (Беларуская ССР) размяшчалася адзіная на ўвесь СССР сярэдне-спецыяльная школа міліцыі, якая рыхтавала спецыялістаў для органаў унутраных спраў на транспарце.

Народныя дружыны

правіць
Асноўны артыкул: Добраахвотная народная дружына

Апроч міліцыі, у забеспячэнні грамадскага парадку бралі ўдзел добраахвотныя народныя дружыны (ДНД), якія ствараліся на прадпрыемствах, у арганізацыях і ўстановах, а таксама на аснове першасных камсамольскіх, партыйных і прафсаюзных аддзяленняў. Асабовы склад ДНД складаўся з партыйных і камсамольскіх актывістаў, а таксама простых грамадзян.

Гл. таксама

правіць

Зноскі

  1. ↑ МУС СССР
  2. ↑ О преобразовании министерств СССР : Закон от 15 марта 1953 г. // Ведомости Верховного Совета СССР 1953 г. № 3
  3. ↑ Об упразднении министерства внутренних дел СССР : Указ Президиума Верховного Совета СССР от 13 января 1960 г. // Ведомости Верховного Совета СССР 1960 г. № 3
  4. ↑ Застрэліўся ці застрэлілі?
  5. ↑ Указ Прэзідэнта СССР № УП-2457 ад 23.08.1991 «Аб прызначэнне Бараннікава В. П. міністрам унутраных спраў СССР» Архівавана 3 красавіка 2015.. Згода на прызначэнне дадзена пастановай Вярхоўнага Савета СССР ад 29.08.1991 № 2370-I Архівавана 5 сакавіка 2016.
  6. ↑ ПОСТАНОВЛЕНИЕ Правительства РСФСР от 19.12.1991 N 52 «О ПРЕКРАЩЕНИИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ МИНИСТЕРСТВА ВНУТРЕННИХ ДЕЛ СССР НА ТЕРРИТОРИИ РСФСР» Архівавана 25 кастрычніка 2014.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Міністэрства_ўнутраных_спраў_СССР&oldid=4923507"