Моўчадзь (вёска)

Мо́ўчадзь (трансліт.: Moŭčadź, руск.: Молчадь) — вёска ў Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці, на рацэ Моўчадзь. Уваходзіць у склад Маўчадскага сельсавета. Знаходзіцца за 33 км на паўночны захад ад Баранавічаў; на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Дзятлава Р108. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Ліда (не займаецца прыёмам-адпраўкай грузаў, найбліжэйшая грузавая станцыя Міцкевічы). Насельніцтва 950 жыхароў, 330 гаспадарак (2005).

Вёска Моўчадзь Вуліца Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Баранавіцкі Сельсавет Маўчадскі Каардынаты 53°18′43,59″ пн. ш. 25°42′01,64″ у. д. Заснаваны 1503 Вышыня цэнтра 193 м Насельніцтва ▼422 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 163 Паштовы індэкс 225340 Аўтамабільны код 1 СААТА 1204854046 Моўчадзь на карце Беларусі ±

Моўчадзь на Вікісховішчы

Назва

Адносна паходжання назвы існуе паданне, што калісьці на тутэйшы край напалі ворагі. Яны рабавалі і спусташалі паселішчы, здзекваліся над насельніцтвам. Але на месцы сучаснай в. Моўчадзь іх разбілі, і яны былі вымушаны адступаць праз дрыгвяністае, гнілое балота. Ворагі, не ведаючы броду, з крыкам пачалі тапіцца. Калі іх крыкі сціхлі, то пераможцы ад радасці гаварылі: «Маўчаць! Маўчаць!». З таго часу балота і паселішча, якое было заснавана побач, сталі называць Моўчадзь.

Рака Моўчадзь у вёсцы

На думку вучоных, сваё імя вёска атрымала ад назвы р. Моўчадзь, якая мае балцкае паходжанне, або ўтварылася ад асабістага імя.

Гісторыя

Упершыню Моўчадзь згадваецца ў першай палове XV стагоддзя, калі тут заснавалі касцёл Найсв. Тройцы. З 1486 года ў пісьмовых крыніцах паселішча значыцца як мястэчка Слонімскага павета, уладанне вялікіх князёў.

У Трынаццацігадовую вайну (1654—1667) у 1654 годзе Моўчадзь спалілі маскоўскія захопнікі. З гэтай прычыны ўлады Рэчы Паспалітай вызвалілі яе ад усіх падаткаў на 4 гады. У 1660-я гады мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Халецкіх, у 1716—1770 гадах — Юдзіцкіх, пазней — Тызенгаўзаў. У 1807 годзе ўладальнікам мястэчка з'яўляецца памешчык Валовіч, у 1840 годзе - Булгак.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Моўчадзь апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскім павеце. У 1860-я гады ў мястэчку было 127 двароў, касцёл Найсвяцейшай Тройцы (ліквідаваны расійскімі ўладамі ў 1867 годзе) царква, капліца, 2 яўрэйскія малітоўныя дамы, 4 кірмашы. У 1862 годзе тут было адчынена народнае вучылішча. У 1879 годзе адбыўся вялікі пажар, які знішчыў большую частку пабудоў. У 1884 годзе побач з мястэчкам была пракладзена чыгунка. Станам на 1886 год тут было 45 двароў 2 царквы, 3 сінагогі, бровар, чыгуначная станцыя, народнае вучылішча, базар у нядзелі, 4 кірмашы. Мясцовы праваслаўны прыход налічваў каля 2,5 тыс. вернікаў.

Найноўшы час

У 1901 годзе ў народным вучылішчы навучалася 128 хлопчыкаў і дзяўчынак.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Моўчадзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Люшнеўскай воласці Слонімскага павета, з 1926 года — Баранавіцкага павета.

З 1939 года ў БССР. З 12 кастрычніка 1940 года цэнтр сельсавета Гарадзішчанскага раёна Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 25 снежня 1962 года ў Баранавіцкім раёне. Статус паселішча панізілі да вёскі.

У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 9 ліпеня 1944 года вёска акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі, якія загубілі тут 3,6 тыс. мірных жыхароў. На франтах вайны загінулі 8 вяскоўцаў.

Пасля вайны да Моўчадзі далучаны в. Самкі і колішні маёнтак Сунгалоўшчына.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Панарама
• 
  Касцёл
• 
  Царква
• 
  Станцыя

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 год — 363 муж., з іх шляхты 6, духоўнага саслоўя 2, мяшчан-іўдзеяў 183, мяшчан-хрысціян і сялян 169, жабракоў 3; 1865 год — 737 чал.; 1886 год — 479 чал.
• XX стагоддзе: 1921 год — 1483 чал.; 1998 год — 882 чал.

Інфраструктура

У Моўчадзі працуюць выканкам сельсавета, калгасная сядзіба, рамонтна-механічныя майстэрні, Дом быту, ветэрынарны ўчастак, сталовая, аддзяленне сувязі, бібліятэка, школа-інтэрнат, сярэдняя школа (пры школе працуе з 1967 гісторыка-краязнаўчы музей), 4 магазіны.

Вуліцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Піянерская вуліца	Касцёльная вуліца

Славутасці

У цэнтры

Шэраговая забудова

• Карчма (кан. XIX ст.)
• Касцёл (1990-я)
• Млын (пач. XX ст.)
• Могілкі яўрэйскія
• Сінагога (кан. XIX т.)
• Свята-Петра-Паўлаўская царква (1869—1873)
• Курганны могільнік перыяду ранняга сярэднявечча (XI—XIII стагоддзі), за 0,5 км на поўдзень ад вёскі, злева ад дарогі на г. Слонім —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113В000059
• Помнік землякам.
• Помнік двойчы Герою Савецкага Саюза С. І. Грыцаўцу, на тэрыторыі школы-інтэрната.

Страчаная спадчына

• Касцёл Найсв. Тройцы

Галерэя

• Краявіды Моўчадзі
• 
  Помнік землякам
• 
  Царква
• 
  Млын
• 
  Мураваны дом
• 
  Могілкі яўрэйскія

Вядомыя асобы

• Аляксандр Данілевіч (1877—1949) — беларускі педагог, публіцыст, матэматык.
• Людміла Уладзіміраўна Нікалайчык (нар. 1960) — беларускі медык, член Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 5-га склікання.
• Пятро Чабор (Пётр Пятровіч Ільюкевіч; нар. у 1954) — беларускі паэт.

Літаратура

• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2006. — 528 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0373-X.
• Шаблюк В., Вяроўкін-Шэлюта У. Моўчадзь // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — С. 221—222. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Мястэчкі Слонімскага павета ў першай палове XIX стагоддзя / Соркіна І.В. // Слонімшчына вачыма навукоўцаў і краязнаўцаў: Матэрыялы рэгіян. гіст.-краязн. канф., прысвеч. 750-годдзю г. Слоніма і 70-годдзю заснав. Слонім. раён. краязн. музея імя І. І. Стаброўскага; [Склад.: Д. С. Аляшкевіч, І. П. Крэнь; Рэдкал.: І. П. Крэнь (адк. рэд.) і інш.]. — Слонім: ГАУПП «Слонімская друкарня», 2002. — 391 с. — С. 167 — 182. — ISBN 985-6602-22-X.
• Mołczadź // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba (польск.). — Warszawa, 1885. — S. 641—642.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Моўчадзь (вёска)
• в. Моўчадзь на Radzima.org
• Моўчадзь (вёска) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• Успаміны моўчадскіх яўрэяў (англ.)
• Фатаграфіі 1915—1916 гадоў на сайце «Шукаем Польшчу»(недаступная спасылка) (англ.)
• Відэаролік на www.youtube.com