Уладанні Асманскай імперыі

Асманская імперыя, заснаваная ў другой палове XIII стагоддзя як невялікі бейлік (княства) у Паўночна-Заходняй Малой Азіі, прыступіла да тэрытарыяльнай экспансіі ўжо ў пачатку XIV стагоддзя, у сярэдзіне стагоддзя прыступіла да заваяванняў у Еўропе, а ў XVI стагоддзі захапіла першыя гарады ў Афрыцы. Асманская імперыя бесперапынна пашыралася аж да 1683 года, калі яе армія пацярпела разгромнае паражэнне пад Венай і вымушана была адступіць. З канца XVII стагоддзя і да пачатку XX стагоддзя імперыя ўвесь час страчвала свае ўладанні ва ўсіх трох частках свету.

Тэрытарыяльная экспансія Асманскай імперыі

Ніжэй прыведзены спіс усіх тэрыторый, калі-небудзь якія ўваходзілі ў склад Асманскай імперыі.

Еўропа

Максімальнае пашырэнне межаў Асманскай імперыі ў Еўропе

Тэрытарыяльныя захопы ў Еўропе Асманская імперыя вяла з 1354 года і па канец XVII стагоддзя. Першым апорным пунктам Турцыі ў Еўропе стаў горад Галіпалі. Да сярэдзіны XV стагоддзя да імперыі былі далучаны Сербія, Балгарыя, Албанія, Крым і большая частка Грэцыі. У 1453 годзе быў заваяваны важны апорны пункт хрысціян на Усходзе, сталіца Візантыі, або ж Другі Рым — Канстанцінопаль. У XVI стагоддзі асманамі былі заваяваны шматлікія астравы ў Эгейскім моры, Венгрыя, Трансільванія, Харватыя і Боснія.

З канца XVII стагоддзя імперыя пачынае страчваць свае ўладанні ў Еўропе, і ўжо да 1913 яе ўладанні ў Еўропе абмяжоўваюцца Канстанцінопалем і Адрыянопалем з наваколлямі.

• Албанія (1478—1912)
• Асманская Балгарыя (1393/1396—1908)
• Боснія і Герцагавіна (1463—1878/1908)
• Валахія — дзяржава-васал, (1412—1456; 1462—1476; 1476—1594; 1601—1877)
• Асманская Венгрыя (1541—1699)
• Герцагавіна (1481—1878/1908)
• Асманская Грэцыя (1460—1832)
• Дадэканес (1522—1912)
• Крыт (1669—1898/1913)
• Крымскае ханства (1475—1774) — дзяржава-васал
• Кікладскія астравы (1566—1830)
• Македонія (1371/1395—1912)
• Малдаўскае княства — дзяржава-васал, (1455—1473; 1503—1572; 1574—1600; 1601—1877)
• Атранта (1480—1481)
• Падолія (1672—1699)
• Родас (1522—1912)
• Сараніцкія астравы (1460—1830)
• Паўночныя Эгейскія астравы (1677—1912)
• Сербія (1459—1804/1878)
• Славонія (1592—1699)
• Спарады (1538—1830)
• Княства Трансільванія — дзяржава-васал, (1541—1699)
• Чарнагорыя (1496/1499—1878)
• Эпір (1479—1912)

І тэрыторыі размешчаныя на мяжы Еўропы і Азіі:

• Абхазія (1578—1810)
• Грузія (1516—1603, 1620—1683, 1727—1735)
• Усходняя Арменія (1514—1618)

Азія

Пашырэнне межаў Асманскай імперыі ў Еўропе, Азіі і Афрыцы

Сваю тэрытарыяльную экспансію ў Азіі Асманская імперыя пачала з захопу візантыйскіх уладанняў у Віфініі і падпарадкаванні цюркскіх княстваў у Малой Азіі ў XIV-XV стст. і скончыла разгромам Сефевідскага Ірана ў XVII стагоддзі.

У XIX стагоддзі значныя тэрыторыі Асманскай імперыі на Каўказе захоплівае Расія, частка тэрыторый дастаецца Вялікабрытаніі.

У 1914—1916 вызваляюцца Асір, Хіджаз, Эль-Хаса.

У 1918 саюзнікі акупуюць турэцкія Сірыю, Палесціну, Ірак.

У 1919—1923 Турцыя адстойвае сваю незалежнасць ужо ў Анатоліі.

• Абадан (1514—1529, 1543—1623, 1639—1847)
• Адэн (1538—1839)
• Іарданія (1516—1918)
• Ірак (раёны Багдада, Басры, Масула) (1534—1917)
• Емен (1517—1636, 1872—1918)
• Катар (1871—1916)
• Кіпр (1570—1878/1914)
• Кілікія (з 1515 г.)
• Кувейт (1534—1914)
• Ліван (раёны Бейрута, Акры, Сідона) (1516—1918)
• Лурыстан (1587—1639)
• Аман (1550—1551, 1581—1588, 1659—1741)
• Палесціна (1516—1918)
• Саудаўская Аравія (вобласць Асір) (1871—1914)
• Саудаўская Аравія (вобласць Неджд) (1817—1902)
• Саудаўская Аравія (вобласць Хіджаз) (1517—1916)
• Саудаўская Аравія (раён Эль-Хасы) (1871—1913)
• Сірыя (раёны Дамаска і Алепа) (1516—1918)
• Хамадан (1721—1730, 1916—1918)

Афрыка

Асманская імперыя ў Афрыцы вяла вялікія заваявальныя войны. Першай стала вайна з султанатам Мамлюкаў у 1515-19. У выніку да імперыі адышоў Егіпет; у сярэдзіне XVI стагоддзя асманы сталі прасоўвацца на захад Афрыкі і ўжо да канца стагоддзя захапілі Лівію, Туніс і Алжыр. Апошнія дзве краіны сталі васаламі імперыі.

У XIX стагоддзі асманы страчваюць амаль усе свае ўладанні ў Афрыцы: у пачатку стагоддзя напаўнезалежным становіцца Егіпет; у 1830 французы захопліваюць Алжыр, у 1881 і 1882 у імперыі адымаюць Туніс і Егіпет.

У 1911-1912, у выніку вайны з асманамі, Італія захоплівае апошнія ўладанні імперыі ў Афрыцы: Кірэнаіку, Трыпалітанію і Фецан.

• Алжыр (раён горада Алжыр) (1536—1830)
• Алжыр (раён Канстанціны) (1637—1830)
• Алжыр (раён Арана) (1708—1732, 1792—1831)
• Асманскі Егіпет (1517—1798, 1801—1914)
• Лівія (вобласць Кірэнаікі) (1521—1911)
• Лівія (вобласць Трыпалітаніі) (1551—1912)
• Лівія (вобласць Фецан) (1842—1912)
• Судан (вобласць Нубія) (1553—1885)
• Туніс (1534—1881)
• Эрытрэя (вобласць Масаўа/Хабеш) (1557—1884)

Карты

• 
  Асманская імперыя ў 1450
• 
  Максімальнае пашырэнне Асманскай імперыі ў XVI-XVII стст.
• 
  Балканскі паўвостраў у 1888
• 
  Асманская імперыя ў 1900
• 
  Максімальнае прасоўванне рускіх войскаў у Закаўказзі, 1916

Гл. таксама

• Адміністрацыйны падзел Асманскай імперыі
• Насельніцтва Асманскай імперыі

Літаратура

• Петросян Ю. А., Османская империя. М., 1990.
• Еремеев Д. Е., Мейер М. С. История Турции в средние века и новое время. М.: Изд-во МГУ, 1992.
• На перекрестке цивилизаций: Поль Лемерль, История Византии. Димитрис Кицикис, Османская империя. Весь Мир, 2006 г.
• Cleveland, William L. «The Ottoman and Safavid Empires: A New Imperial Synthesis» in A History of the Modern Middle East. Westview Press, 2004. pp37–56. ISBN 0-8133-4048-9. (англ.)
• Creasy, Sir Edward Shepherd. History of the Ottoman Turks: From the beginning of their empire to the present time. R. Bentley and Son, 1877. (англ.)

Спасылкі

• Храналогія Турцыі і Асманскай імперыі ў XI—XIX стагоддзях
• Храналогія Турцыі ў XX стагоддзі
• Інфармацыя пра Асманскую імперыю Архівавана 13 мая 2010.
• Асманская імперыя ў XVI—XVII стагоддзях (карта)
• Гісторыя Турцыі
• Атлас Турцыі на Вікісховішчы