Іўе

горад у Беларусі

І́ўе[2] (афіц. транс.: Iŭje), літ. Vija — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Іўеўскага раёна, на р. Іўянка. За 158 км ад Гродна, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Гаўя на лініі ЛідаМаладзечна, вузел аўтадарог на Мінск, Ліду, Навагрудак. Насельніцтва 7 702 чал. (2018)[3].

Горад
Іўе
Вуліца да касцёла
Вуліца да касцёла
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Вобласць
Раён
Каардынаты
Заснаваны
Першая згадка
Горад з
Вышыня цэнтра
140 м
Насельніцтва
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 1595
Паштовы індэкс
231337
Аўтамабільны код
4
СААТА
4229501000
Іўе на карце Беларусі ±
Іўе (Беларусь)
Іўе
Іўе (Гродзенская вобласць)
Іўе

НазваПравіць

Назва Іўя ад назвы ракі, на якой паселішча паўстала. Адпачатная форма рачной назвы засведчаная ў асяроддзі літоўскамоўных аўтахтонаў —Vija[4].

Гідранімічны аналаг назва прытока латвійскай Гаўі ракі Vija. Звязана з літоўскім vyti "звіваць, скручваць"[5]. Далей да індаеўрапейскага *ṷei- "згінаць, скручваць, віць"[6].

Ад таго ж кораня назвы Вейна (рэкі ў басейнах Віліі, Дзвіны, Дняпра).

Назва ракі Vija (> Іўянка) значыць "Звілістая (рака)".

Згодна з іншымі меркаваннямі, назва Іўя ад іва "вярба"[7][8] або ад нейкай фінска-вугорскай асновы са значэннем "выток ракі"[9].

ГісторыяПравіць

У трэцім томе «Жывапіснай Расіі» П. Сямёнаў сцвярджае, што першапачаткова Іўе называлася Еўе і было заснавана жонкай вялікага князя літоўскага Гедзіміна Евай.

Вядома з пачатку XV ст. як велікакняжацкі двор. З 1444 г. належала земскаму маршалку літоўскаму Пятру Мантыгердавічу, у XVIXIX ст. Забярэзінскім, Кішкам, Глябовічам, Агінскім, Сапегам, Тызенгаўзам і інш. З 1561 г. мястэчка Ашмянскага павета, тут існавала арыянская школа. У 15851593 гг. рэктарам яе быў мысляр-гуманіст і педагог Ян Ліцыній Намыслоўскі. У 1561 г. у Іўі існавала 2-дзённая паншчына, а ў 1598 г. сяляне адпрацоўвалі 3 дні ў тыдзень з валокі[10]. У 1598 г. у мястэчку пасяліліся татары. Каля 1600 пабудаваны касцёл і манастыр бернардзінцаў. З 1795 у складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Ашмянскага павета. У сярэдзіне XIX ст. належала графам Замойскім. З 1921 г. у складзе Польшчы, мястэчка Валожынскага павета. З 1939 у БССР, з 1940 г. гарадскі пасёлак, цэнтр раёна. З 2000 г. — горад.

НасельніцтваПравіць

ЭканомікаПравіць

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці і сацыяльна-бытавога абслугоўвання. Гасцініца «Іўе».

СлавутасціПравіць

Вядомыя асобыПравіць

Гл. таксамаПравіць

ЗноскіПравіць

  1. Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типаНациональный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
  2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
  3. а б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
  4. K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 544.
  5. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 380.
  6. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1120—1122.
  7. В. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 144.
  8. І. П. Крэнь. У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай
  9. Ніна Баршчэўская. Уплыў суседніх народаў на змену дзяржаўнага назову Беларусі — 3 // Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё, 17 кастрычніка 2007
  10. Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове ХVІ—ХVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. КМФ-5. — Воп. 1. — Спр. 1468. — Арк. 15.
  11. а б в Беларусь, 1995
  12. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
  13. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

ЛітаратураПравіць

СпасылкіПравіць