Іўе

Іўе
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Іўеўскі
Каардынаты	53°55′ пн. ш. 25°46′ у. д.HGЯO
Заснаваны	1444
Першая згадка	1444
Горад з	2000
Вышыня цэнтра	140 м
Насельніцтва	7 243 чал. (1 студзеня 2023);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1595
Паштовы індэкс	231337
Аўтамабільны код	4
СААТА	4229501000
	Іўе на Вікісховішчы

І́ўе^[2] (афіц. транс.: Iŭje), літ. Vija — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Іўеўскага раёна, на р. Іўянка. За 158 км ад Гродна, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Гаўя на лініі Ліда—Маладзечна, вузел аўтадарог на Мінск, Ліду, Навагрудак. Насельніцтва 7 702 чал. (2018)^[3].

НазваПравіць

Назва Іўя ад назвы ракі, на якой паселішча паўстала. Адпачатная форма рачной назвы засведчаная ў асяроддзі літоўскамоўных аўтахтонаў —Vija^[4].

Гідранімічны аналаг — назва прытока латвійскай Гаўі ракі Vija. Звязана з літоўскім vyti "звіваць, скручваць"^[5]. Далей да індаеўрапейскага *ṷei- "згінаць, скручваць, віць"^[6].

Ад таго ж кораня назвы Вейна (рэкі ў басейнах Віліі, Дзвіны, Дняпра).

Назва ракі Vija (> Іўянка) значыць "Звілістая (рака)".

Згодна з іншымі меркаваннямі, назва Іўя ад іва "вярба"^[7]^[8] або ад нейкай фінска-вугорскай асновы са значэннем "выток ракі"^[9].

ГісторыяПравіць

У трэцім томе «Жывапіснай Расіі» П. Сямёнаў сцвярджае, што першапачаткова Іўе называлася Еўе і было заснавана жонкай вялікага князя літоўскага Гедзіміна Евай.

Вядома з пачатку XV ст. як велікакняжацкі двор. З 1444 г. належала земскаму маршалку літоўскаму Пятру Мантыгердавічу, у XVI—XIX ст. Забярэзінскім, Кішкам, Глябовічам, Агінскім, Сапегам, Тызенгаўзам і інш. З 1561 г. мястэчка Ашмянскага павета, тут існавала арыянская школа. У 1585—1593 гг. рэктарам яе быў мысляр-гуманіст і педагог Ян Ліцыній Намыслоўскі. У 1561 г. у Іўі існавала 2-дзённая паншчына, а ў 1598 г. сяляне адпрацоўвалі 3 дні ў тыдзень з валокі^[10]. У 1598 г. у мястэчку пасяліліся татары. Каля 1600 пабудаваны касцёл і манастыр бернардзінцаў. З 1795 у складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Ашмянскага павета. У сярэдзіне XIX ст. належала графам Замойскім. З 1921 г. у складзе Польшчы, мястэчка Валожынскага павета. З 1939 у БССР, з 1940 г. гарадскі пасёлак, цэнтр раёна. З 2000 г. — горад.

НасельніцтваПравіць

XIX стагоддзе: 1897 — 2828 чал.^[11]
XX стагоддзе: 1971 — 5000 чал.^[11]; 1995 — 8,9 тыс. чал.^[11]
XXI стагоддзе: 2006 — 8,6 тыс. чал.; 2015 — 7801 чал.^[12]; 2016 — 7712 чал.^[13]; 2017 — 7630 чал.^[3]; 2018 — 7702 чал.

ЭканомікаПравіць

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці і сацыяльна-бытавога абслугоўвання. Гасцініца «Іўе».

СлавутасціПравіць

Іўеўскі Петра-Паўлаўскі касцёл і манастыр бернардзінцаў
Іўеўскі мячэт
Іўеўская крыніца — помнік прыроды рэспубліканскага значэння
Храм у гонар мучаніка немаўляці Гаўрыіла Беластоцкага (1995)
Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»

Касцёл
Мячэт
Мячэт
Млын
Царква
Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»

Вядомыя асобыПравіць

Барыс Гендэлевіч Берман (1881 — пасля 1940) — адзін з пачынальнікаў фатаграфіі, грамадскі дзеяч.
Хаім Ойзер Градзінскі (1863—1940) — яўрэйскі рэлігійна-грамадскі дзеяч.
Валерый Іванавіч Гушча (нар. 1956) — беларускі хірург і палітык.
Валерый Мікалаевіч Карашкоў (нар. 1953) — беларускі дзяржаўны дзеяч.
Мікалай Іванавіч Пазняк (нар. 1945) — беларускі вучоны ў галіне афтальмалогіі. Доктар медыцынскіх навук (1990).
Георгій Іванавіч Чарняўскі (1909—1985) — беларускі мастак.
Шахно Эпштэйн (1881—1945) — яўрэйскі пісьменнік, грамадскі дзеяч, публіцыст і літаратуразнавец.
Ядзвіга Браніславаўна Юферава (нар. 1949) — «Заслужаны работнік культуры», Ганаровы грамадзянін горада Іўе.

Гл. таксамаПравіць

ЗноскіПравіць

↑ Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ ^а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 544.
↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 380.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1120—1122.
↑ В. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 144.
↑ І. П. Крэнь. У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай
↑ Ніна Баршчэўская. Уплыў суседніх народаў на змену дзяржаўнага назову Беларусі — 3 // Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё, 17 кастрычніка 2007
↑ Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове ХVІ—ХVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. КМФ-5. — Воп. 1. — Спр. 1468. — Арк. 15.
↑ ^а ^б ^в Беларусь, 1995
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

ЛітаратураПравіць

Ивье // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
Іўе // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 350. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

СпасылкіПравіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Іўе

Геаграфічныя звесткі па тэме Іўе на OpenStreetMap
м. Іўе на Radzima.org
Generation.BY:Беларускае Рыо-дэ-Жанэйра — Іўе
Віртуальная Іўеўшчына Архівавана 21 снежня 2019.
Старонка мясцовага тэлеканала «Ивье ТВ»

[_9e8efff9ac505feb-1] Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).

[2017-Estimate-3] а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[4] K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 544.

[5] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 380.

[6] J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1120—1122.

[7] В. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 144.

[Kreń-8] І. П. Крэнь. У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай

[Barščeŭskaja-9] Ніна Баршчэўская. Уплыў суседніх народаў на змену дзяржаўнага назову Беларусі — 3 // Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё, 17 кастрычніка 2007

[10] Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове ХVІ—ХVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. КМФ-5. — Воп. 1. — Спр. 1468. — Арк. 15.

[Беларусь—1995——-11] а ^б ^в Беларусь, 1995

[2015-Estimate-12] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.

[2016-Estimate-13] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]