Семінолы
Семінолы (англ.: Seminole), або Мікасукі (саманазва Mikasuki) — індзейскі народ у ЗША. Жывуць пераважна ў Фларыдзе і Аклахоме. Агульная колькасць (2014 г.) — 15 400 чал.
| Семінолы (Mikasuki) | |
| |
| Агульная колькасць | 15400 (2014 г.) |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | ЗША |
| Мова | мікасукі, маскогі |
| Рэлігія | хрысціянства, культ продкаў, татэмізм |
| Блізкія этнічныя групы | крык, алабама, чыкаса, апалачы, чакта |
Гісторыя правіць
Семінолы вылучыліся з плямён індзейцаў, прамых продкаў крык, якія насялялі даліну ракі Місісіпі. У выніку ваенных сутычак паміж індзейцамі і брытанскімі пасяленцамі ў Караліне і Алабаме ў пачатку XVIII ст. частка крык, а таксама прадстаўнікі суседніх плямён мігрыравалі ў Фларыду, якая ў той перыяд належала Іспаніі. Карэннае насельніцтва Фларыды накшталт тымукуа да таго часу фактычна знікла з-за эпідэмій і сутычак з іспанцамі і індзейцамі з поўначы. Два найбольш буйныя перасяленні крык у Фларыду адбыліся ў 1767 г. і 1778 г. У 1771 г. у іспанскіх дакументах упершыню быў выкарыстаны тэрмін «семінолы». Лічыцца, што ён паходзіць ад ісп.: Cimarrón, але самі семінолы сцвярджаюць, што назва паходзіць з іх асабістай мовы (yat'siminoli, літаральна «вольныя людзі»).
Менавіта ў другой палове XVIII ст. у Фларыдзе адбывалася культурнае яднанне семінолаў, да якіх далучаліся крэолы і беглыя негры з паўночнаамерыканскіх калоній. Іспанскія ўлады не абмяжоўвалі самакіраванне асобных груп перасяленцаў, аднак сачылі за тым, каб яны не склалі адзінага палітычнага аб’яднання. Тым не менш, у 1783 г. узгадваўся іх адзіны правадыр Ахая. Семінолы актыўна запазычвалі еўрапейскія звычаі — асвойвалі сельскую гаспадарку, будавалі жытло еўрапейскага тыпу, займаліся гандлем. У XIX ст. іх было прынята называць «адным з цывілізаваных плямён».
Першыя сутычкі семінолаў з амерыканскімі плантатарамі назіраліся яшчэ ў канцы XVIII ст., калі індзейцы са згоды іспанцаў рабілі набегі на тэрыторыю Джорджыі. У 1816 г. урадавыя войскі ЗША атакавалі памежную крэпасць, якую кантралявалі семінолы, і знішчылі 306 чалавек. У 1818 г. амерыканцы спалілі шэраг індзейскіх і іспанскіх паселішчаў на поўначы Фларыды. Гэты інцыдэнт увайшоў у гісторыю як «першая семінольская вайна».
Сітуацыя абвастрылася пасля далучэння Фларыды да ЗША ў 1819 г. Паміж выхадцамі з амерыканскіх штатаў і семіноламі пачаліся канфлікты з-за ўласнасці на зямлю. 28 мая 1830 г. быў прыняты закон аб перасяленні індзейцаў з тэрыторый на ўсход ад Місісіпі, у тым ліку з Фларыды. Ён прадугледжваў згоду з боку перасяленцаў і значную кампенсацыю за згубу зямель. Але ў рэчаіснасці армія ЗША парушала прынцып добраахвотнасці. У 1835 г. правадыр семінолаў Асі-Ахола (вядомы таксама як Ацэола) падняў паўстанне. Хаця ён быў захоплены ў палон і памёр у турме, яго паплечнікі працягвалі барацьбу да 1842 г. У выніку «другой семінольскай вайны» ЗША згубілі 1500 сваіх грамадзян, пераважна салдат. Аднак большасць семінолаў была вымушана падпарадкавацца закону і перасялілася на тэрыторыю Аклахомы.
Перасяленцы ў Аклахому сутыкнуліся з далейшым пераследам з боку амерыканскай заканадаўчай сістэмы, якая абмяжоўвала іх землекарыстанне. Акрамя таго, узніклі спрэчкі з раней пераселенымі ў Аклахому іх сваякамі-крык. Семінолы выступалі саюзнікамі Канфедэрацыі падчас Грамадзянскай вайны ў ЗША. Зямельныя спрэчкі былі ўрэгуляваны толькі ў 1909 г. У 1924 г. яны атрымалі амерыканскае грамадзянства. З 1934 г. дзейнічае сістэма самакіравання Семінольскай Нацыі, прызнаная федэральным урадам.
Каля 500 семінолаў не пакінулі Фларыду і схаваліся ў раёне Эверглейдс. У 1855—1858 гг. паміж семіноламі Фларыды і амерыканскімі войскамі зноў успыхнуў канфлікт, вядомы як «трэцяя семінольская вайна». Ён скончыўся заключэннем дагавора, паводле якога былі створаны дзве рэзервацыі, падпарадкаваныя федэральнаму ўраду, дзе індзейцы захоўвалі правы на зямлю і самакіраванне. З пачатку XX ст. прадпрымаюцца захады да адраджэння культуры фларыдскіх семінолаў. У 1976 г. суд задаволіў патрабаванне фларыдскіх семінолаў кампенсаваць іх зямельныя страты з 1823 г. на суму каля 18 млн долараў.
Культура правіць
Да перасялення ў Фларыду продкам семінолаў было знаёма ручное земляробства, якім займаліся жанчыны. У першых іспанскіх запісах семінолы ўзгадваюцца пераважна як паляўнічыя і збіральнікі, хаця ў іх мелася свойская жывёла — сабакі і коні. Да пачатку XIX ст. яны асвоілі таварную сельскую гаспадарку, вырошчвалі на продаж кукурузу, бананы, садавіну, цукровы трыснёг, трымалі коней і кароў. Мужчыны займаліся доглядам жывёлы, ваеннай справай, лічыліся добрымі гарбарамі. Гарбарскае рамяство асабліва добра захавалася сярод семінолаў Фларыды. Праца на зямлі, выраб кошыкаў і ўпрыгожванняў з’яўляліся жаночай справай.
У мінулым семінолы жылі ў адносна невялікіх стацыянарных вёсках. Такі тып паселішча захаваўся ў Фларыдзе. Падчас вымушанай міграцыі ў забалочаныя раёны фларыдскія семінолы пачалі будаваць чыкі, драўляныя каркасныя хаціны на па́лях без сцен. Дах накрывалі трыснягом. Бярвёны счаплялі з дапамогай вяровак. Чыкі выдатна прыстасаваны да фларыдскага клімата з яго частымі ўраганамі. Сярод семінолаў Аклахомы пераважаюць сучасныя пабудовы еўрапейскага тыпу.
Традыцыйная жаночая вопратка складалася з доўгай спадніцы, кароткай блузы з доўгімі рукавамі, вялікай колькасці пацеркаў і караляў. Мужчыны апраналі кашулю з шырокім разрэзам, доўгую насцегнавую повязь, галаву ўпрыгожвалі цюрбанам з некалькіх адрэзкаў ваўнянай тканіны. У XX ст. у моду ўвайшлі аплікацыі і адзенне, пашытае з лапікаў. Яго часцяком дэманструюць у якасці нацыянальнай вопраткі і прадаюць як сувенір.
Асновай сацыяльнай арганізацыі ў мінулым была малая нуклеарная сям'я. Зямля, на якой знаходзіліся пабудовы, належала жанчыне і перадавалася па жаночай лініі. Адлік сваяцтва таксама вёўся па жаночай лініі. Такім чынам, дзеці, народжаныя ў шлюбе з іншаземцамі або нават у пазашлюбных адносінах, лічыліся роўнымі з астатнімі семіноламі. Главой сям’і, аднак, быў мужчына. Сем’і аб’ядноўваліся ў 7 кланаў, што кіраваліся старэйшымі мужчынамі. Кожны клан меў сваю татэмную выяву. Шлюбы па-за межамі клана не заахвочваліся. Кланавая сістэма захавалася ў семінолаў Фларыды. Аднак у семінолаў Аклахомы падчас перасялення і размеркавання зямлі адбыўся падзел на 14 тэрытарыяльных груп, якія адрозніваюцца сваімі дыялектамі.
Інстытут ваенных правадыроў вядомы здаўна. Відавочна, ён пачаў адыгрываць важную ролю ў перыяд перасялення на поўдзень, калі мігранты-семінолы сутыкаліся з іншымі плямёнамі. Але ў канцы XVIII ст. з’явіўся інстытут адзінага правадыра, які прадстаўляў перад еўрапейцамі ўсіх семінолаў. Яго ўлада не была безумоўнай, магла быць аспрэчана з боку іншых правадыроў. Тым не менш, інстытут адзінага правадыра адыграў важную ролю ў гады войн з амерыканцамі, а потым — пры перасяленні ў Аклахому.
У наш час семінолы Фларыды маюць супольнае кіраванне дзвюма рэзервацыямі. Галоўным кіруючым органам з’яўляецца Агульная Рада на чале з выбраным вярхоўным правадыром і яго намеснікам. У Агульную Раду ўваходзяць прадстаўнікі ад кожнага клана. Асобнай судовай сістэмы няма. У сярэдзіне XX ст. для вырашэння фінансавых пытанняў семінолы Фларыды зарэгістравалі карпарацыю, якая прадстаўляе эканамічныя інтарэсы ўсіх сталых жыхароў рэзервацый. Карпарацыя валодае прамысловымі прадпрыемствамі, займаецца турызмам і гандлем. На чале карапарацыі стаіць рада дырэктараў.
Нацыя семінолаў Аклахомы не мае сваёй рэзервацыі. Яе адносіны з федэральным урадам ЗША рэгулююцца праз дамову. Прадстаўніцтва Нацыі знаходзіцца ў паселішчы Вевока, дзе збіраюцца абраныя правадыры тэрытарыяльных груп. Яны зацвярджаюць супольныя законы, аднак на ўзроўні кожнай групы могуць прымацца падзаконныя акты. 8 сакавіка 1968 г. была прынята Канстытуцыя Нацыі семінолаў Аклахомы. Агульнай радзе правадыроў падпарадкоўваецца некалькі выканаўчых дэпартаментаў, якія часткова фінансуюцца самімі семіноламі, часткова — федэральным урадам ЗША.
Семінолы маюць багаты фальклор. Распаўсюджаны гістарычныя паданні, легенды, казкі. Танцы маюць рытуальнае значэнне.
Чорныя семінолы правіць
Чорнымі семіноламі прынята называць семінольска-негрыцянскіх крэолаў. Паселішчы беглых неграў-рабоў з поўдня ЗША ўзніклі сярод семінолаў у канцы XVIII ст. і ў далейшым стала пашыраліся, паколькі семінолы не прызнавалі рабства. Чарнаскурыя пасяленцы звычайна разглядаліся як саюзнікі, але часцяком уступалі ва ўзаемны шлюб з індзейцамі і жылі па іх законах. Яны прымалі актыўны ўдзел у так званых «семінольскіх войнах». У 1842 г. разам з індзейцамі з Фларыды ў Аклахому перасялялася каля 800 чорных семінолаў.
У 1849 г. генеральны пракурор ЗША пастанавіў, што чорныя семінолы працягваюць заставацца рабамі, не маюць агульных правоў атрымоўваць зямлю разам са свабоднымі людзьмі і павінны здаць зброю. У адказ частка чорных семінолаў перайшла на бок Мексікі. Іншыя пераязджалі ў Канаду. Пасля заканчэння грамадзянскай вайны тыя, што засталіся, атрымалі ва ўласнасць невялікія надзелы зямлі, але хутка згубілі іх у выніку махінацый з боку буйных белых землеўладальнікаў.
У наш час у ЗША жыве каля 700 чалавек[1], якія размаўляюць на крэольскай семінольскай гаворцы.
Мовы правіць
Семінолы Аклахомы размаўляюць на мове маскогі, агульнай з іх суродзічамі-крык. Семінолы Фларыды размаўляюць на мове мікасукі. Нягледзячы на адзінае паходжанне, абедзве мовы істотна адрозніваюцца лексічна.
Рэлігія правіць
Старажытная рэлігія семінолаў захоўвае рысы шанавання продкаў, а таксама прыродных з’яў. Абрадавы гадавы цыкл прысвечаны земляробству, татэмам груп і кланаў, складаецца з мужчынскіх і жаночых танцаў, гульні ў мяч, нанясення рытуальных пашкоджанняў і г. д. У семінолаў Аклахомы захоўваюцца спецыяльныя месцы для арганізацыі абрадаў.
У XIX ст. семінолы прынялі хрысціянства. Большасць вернікаў з’яўляецца пратэстантамі.