Вікіпедыя

Кажушкі (Хойніцкі раён)

былая вёска ў Хойніцкім раёне Гомельскай вобласці Беларусі
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Кажушкі.

Кажу́шкі[1] (трансліт.: Kažuški, руск.: Кожушки) — былая вёска ў Хойніцкім раёне Гомельскай вобласці. Уваходзіла ў склад Судкоўскага сельсавета.

Вёска
Кажушкі
Краіна
Вобласць
Раён
Сельсавет
Каардынаты
Першая згадка
1512 год
Ранейшыя назвы
Кажушкі, Кажушкаўцы, Кажушкавічы
СААТА
3254816016
Кажушкі на карце Беларусі ±
Кажушкі (Хойніцкі раён) (Беларусь)
Кажушкі (Хойніцкі раён)
Кажушкі (Хойніцкі раён) (Гомельская вобласць)
Кажушкі (Хойніцкі раён)

Гісторыя правіць

Вялікае Княства Літоўскае правіць

 
Герб «Даліва» роду Андрушэвічаў біскупа кіеўскага Яна.
 
Герб «Газдава» роду Пацаў біскупа Мікалая.

У акце абмежавання Брагінскай воласці ад 7 сакавіка 1512 года названы сумежны з ёй востраў Кажушкі – «...у Зварачанскія астравы праваю стараною зноў балотам беллю ўздоўж папалам з астравамі Дронкі Курылушкі і Кажушкі ў лазу, катораю папалам уздоўж у альсы, альсамі ў Тапіла, з Тапіла ў рэчку Ціхую, з Ціхай у рэчку Цеснаўку...»[2]. Напэўна, бліжэй да ракі Прыпяць існавала ўжо і аднаімённае сяло. У апісанні Чарнобыльскага замка 1552 года згаданыя «Кожушковцы на Припети Бискупа Киевскаго[A] и иншие села по всемъ повете Чорнобыльскомъ...». У іншым месцы назва паселішча з указаннем прыналежнасці яго да Беласароцкай нядзелі[B] прыведзена ў форме «Кожушковичи»[3].

26 верасня 1568 года ў Кіеўскім замкавым судзе актыкаваны пратэст пана Шчаснага Харлінскага, харунжага кіеўскага, з нагоды адабрання грунту яго вёскі Навасёлкі і прылучэння да ўгоддзяў вёскі Кажушкі[C] біскупа кіеўскага Мікалая Паца[D][5].

Напярэдадні падпісання акту Люблінскай уніі ўказам караля Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 года Кіеўскае ваяводства (і Кажушкі з прылегласцямі) было далучана да Кароны Польскай[6].

Карона Каралеўства Польскага правіць

 
Герб «Бібэрштайн» роду Казімірскіх біскупа Крыштафа.

7 днём верасня 1572 года датаваны ліст біскупа кіеўскага Мікалая Паца вознаму, у якім той паведаміў, што загадаў падданым сваім кажушкаўскім, каб да вострава Замошша, прыналежнага да вёскі Навасёлкі, «nie wdzierali się». 3 жніўня 1578 года біскуп М. Пац звярнуўся да пана Шчаснага Харлінскага, абы той забараніў свайму ўрадніку і падданым навасёлкаўскім чыніць крыўды яго кажушкаўцам і забірацца ў іх грунты. 26 днём лютага 1579 года пазначана размежаванне ўгоддзяў вёсак Кажушкі біскупа М. Паца і Навасёлкі пана Ш. Харлінскага, выкананае «przez sędziow obranych»[5].

На 1581 год у сяле Кажушкавічы каталіцкага біскупа кіеўскага[E] налічвалася 26 дымоў асадных сялян (×6 — каля 156 чалавек), з якіх выбіралася па 15 грошаў, і 4 агароднікі (≈24 чал.), з іх — па 6 грошаў падатку[8].

14 жніўня 1609 года ксёндз Крыштаф Казімірскі, біскуп кіеўскі, распачаў судовую справу ў дачыненні да пана Мікалая Стэцкага, цівуна кіеўскага, за насланне падданых сваіх на грунт біскупскі Кажушкаўскі, што пры беразе Прыпяці ніжэй Лысай гары месціўся ў востраве паміж новым рэчышчам і старыцай, ды ўчыненне там рабункаў. 1 чэрвеня 1618 года біскуп Крыштаф з капітулай выступілі ў судзе з пратэстам супраць пана Міхала Ратомскага за наезд да вёску Кажушкавічы, касцёлу прыналежную[9].

 
Герб «Окша» роду Радашэўскіх біскупа Багуслава.

Пры размежаванні Кіеўскага ваяводства Каралеўства Польскага і Мазырскага павета Вялікага Княства Літоўскага ў снежні 1621 — студзені 1622 гадоў сяло Kożuszkiewicze Кіеўскага біскупства паны камісары згодна запісалі прыналежным да ваяводства Кіеўскага[10]. Паводле тарыфа падымнага падатку Кіеўскага ваяводства 1628 года, з сяла Кажушкавічы біскупства Кіеўскага ў асобе ксяндза-біскупа Багуслава Бокшы-Радашэўскага, з 9 дымоў мусіла выплачвацца па 3 злотыя, з 13 агароднікаў па 24 грошы, з 1 каморніка яшчэ 24 грошы[11]. 11 чэрвеня 1649 года палонны казак Мацвей Шумейка, схоплены дома ў Брагіне, паведаміў на допыце пра казацкі загон блізка ў тысячу чалавек, што перапраўляўся праз Прыпяць каля Кажушак ці да Бабічаў, ці яшчэ куды[12].

 
Герб «Мурдэліа» зменены роду Аскеркаў.

У люстрацыі падымнага падатку Оўруцкага павета Кіеўскага ваяводства 1683 года сярод добраў біскупа кіеўскага[13] геаграфічна ізаляваныя ад іх Кажушкі не названыя. 9 лістапада 1723 года кіеўскі афіцыял Войцех Сянніцкі падаў скаргу на князя Мікалая Шуйскага за тое, што падданыя яго сяла Навасёлкі змянілі мяжу з біскупскім сялом Кажушкі[14]. У тарыфах падымнага падатку Оўруцкага павета Кіеўскага ваяводства 1734 і 1754 гадоў Кажушкі зноў як быццам адсутныя[F], магчыма таму, што ўжо сталі часткай Нараўлянскіх добраў роду Аскеркаў, а тыя месціліся ў Мазырскім павеце, на карысць якога і выплачвалі падымнае.

Канвакацыйны сойм 1764 года прызнаў ленны маёнтак Нароўля на правабярэжжы Прыпяці дзедзічным уладаннем Рафала Алаізія Аскеркі, маршалка Мазырскага павета. Сярод ягоных уладанняў Кажушкі яшчэ не згаданыя[16]. Але 13 і 15 лістапада 1773 года, паводле актаў Оўруцкага гродскага суда, узнавіліся памежныя канфлікты што да ўгоддзяў вёсак Навасёлкі Хойніцкага маёнтку князёў Шуйскіх (апякуноў Людвікі Шуйскай), старостаў ніжынскіх, і Кажушкі Нараўлянскага маёнтку войскага мазырскага Яна Мікалая Аскеркі (сына Рафала Алаізія Аскеркі). Пачаліся яны з пасечанага і папаленага хойніцкага (навасёлкаўскага) лесу. 28 лютага 1778 года ў оўруцкія кнігі было нават занесена размежаванне часоў біскупа М. Паца і харунжага Ш. Харлінскага (1579 г.). 8 лютага, 19 красавіка і 30 чэрвеня 1787 года датаваныя судовыя абвінавачванні сужэнствам Каралем і Людвікай Канстанцыяй з князёў Шуйскіх Прозарамі Яна Аскеркі, стражніка польнага літоўскага, у тым, што насланыя ім кажушкаўцы навасёлкаўцаў збілі-скалечылі, знішчылі межы, пакапалі капцы ды новыя, выгодныя для сябе насыпалі. 23 лютага 1793 года ў Оўруцкім гродзе «przez ugodę wieczystą» была зацверджана карта пазначанай капцамі мяжы паміж вёскамі Кажушкі стражніка Аскеркі і Навасёлкі абозных Прозараў[17].

Расійская імперыя правіць

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Кажушкі — у межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесніцтва (губерні), з 1796 года ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага Рэчыцкага павета Маларасійскай, а з 29 жніўня 1797 года Мінскай губерні Расійскай імперыі[18]. У крыніцы, заснаванай на звестках рэвізіі 1795 года, Кажушкі названы ў пераліку паселішчаў, адабраных у стражніка польнага літоўскага Яна Мікалая Аскеркі ў «казённое ведомство за клятвопреступление», г. зн. за ўдзел у вызвольным паўстанні 1794 года[19].

30 чэрвеня 1803 года было складзена, а 13 сакавіка 1806 года змешчана да кніг Рэчыцкага земскага суда размежаванне добраў Хойнікі абозных літоўскіх Караля і Людвікі Прозараў, Тульгавічы харунжага мазырскага Феліцыяна Стоцкага і Барбароў тытулярнага саветніка Андрэя фон Гольста. Вёска Кажушкі (wieś Kożuszki) у тым дакуменце выступала, як частка вялікага маёнтка Барбароў, а яе ўгоддзі размяжоўваліся з грунтамі хойніцкіх Навасёлак, Тульгавічаў і фальварка Бабчын hrabstwa Brahińskiego[20].

 
Герб «Побуг» роду Горватаў.

У 1826 г. у нашчадкаў Андрэя фон Гольста маёнтак Барбароў, да складу якога належаў фальварак Кажушкі з аднаімённым сялом, набыў за суму ў 242 650 рублёў серабром[21] Ігнат Тадэвушавіч Горват (1764—к.1826). У 1826 г. гэтая частка спадчыны нябожчыка Ігната Горвата дасталася яго сыну Даніэлю Ігнатавічу Горвату (1810—1868). У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засведчана, што 200 жыхароў вёскі Кажушкі абодвух полаў былі прыхаджанамі Георгіеўскай царквы ў Тульгавічах, 5 жыхароў двара Кажушкі з'яўляліся парафіянамі Юравіцкага касцёла Нараджэння Найсвяцейшай Панны Марыі[22].

У парэформенны перыяд сяло належала да Юравіцкай воласці. Каля 1864 года маёнткам Нароўля (і фальваркам Кажушкі) завалодаў Артур Даніэлевіч Горват (1831—1903)[21]. У тым жа 1864 годзе згаданая прыпісная да прыхода Тульгавіцкай царквы прыналежная Кажушкаўская Свята-Троіцкая царква[23]. На пачатак 1870 года ў сяле Кажушкі — 93 мужчынскія душы з ліку сялян-уласнікаў, прыпісаных да сельскага таварыства, 4 аднадворцы, прыпісаныя да воласці[24]. У даведніку 1879 года паведамляецца, што прыпісная Троіцкая царква выконвала ролю прыходскай, бо царква ў Тульгавічах колькі гадоў перад тым згарэла[25]. У 1886 годзе ў сяле 41 двор, 210 жыхароў, царква, млын[26]. На 1889 год сярод шматлікіх службаў маёнтку Нароўля (33 500 дзесяцін) Артура Горвата названы і фальварак Кажушкі[27].

Паводле перапісу 1897 года, у Кажушках — 334 жыхары, працавалі школа граматы, хлебазапасны магазін, вятрак. У аднаімённым фальварку — 57 жыхароў. 20 ліпеня 1898 года Артур Горват перадаў права валодання маёнткам Нароўля сыну Эдварду Артуравічу Горвату[21]. У 1909 годзе у вёсцы налічвалася 89 двароў, 667 жыхароў, у аднадворным фальварку — 31 жыхар[28]. На 1913 год маёнтак Нароўля (з фальваркам Кажушкі) складаў 16 678 дзесяцін угоддзяў[29].

Найноўшы час правіць

9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісання Брэсцкага міру з бальшавіцкай Расіяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта, 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Кажушкі ў складзе Юравіцкай воласці Рэчыцкага павета, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губерні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 мая тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы» гетмана Паўла Скарападскага[30].

1 студзеня 1919, згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, але 16 студзеня разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да РСФСР.

 
Кажушкі на карце, выдадзенай у 1924—1926 гадах.

Пасля другога ўзбуйнення БССР з 8 снежня 1926 года Кажушкаўскі (Кажушкінскі) сельсавет — у Юравіцкім раёне Рэчыцкай акругі БССР. З 9 чэрвеня 1927 года ў складзе Мазырскай акругі. 10 лістапада 1927 года сельсавет узбуйнены праз далучэнне тэрыторыі скасаванага Кухнаўшчынскага сельсавета. У 1930 годзе вёска — цэнтр калгаса імя А. Р. Чарвякова, працавалі паравы млын, дзве кузні. З 8 ліпеня 1931 года Кажушкі ў складзе Хойніцкага раёна. З 20 лютага 1938 года ў Палескай вобласці з цэнтрам у Мазыры.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Кажушках было 230 двароў, 872 жыхары. У маі 1943 года акупанты спалілі вёску і загубілі 92 жыхароў[31]. 98 вяскоўцаў загінулі на франтах і ў партызанскай барацьбе.

З 8 студзеня 1954 года Кажушкі — у Гомельскай вобласці[32]. У вёсцы, згодна з перапісам 1959 года, налічвалася 869 жыхароў. Цэнтр калгаса імя XXII з'езда КПСС. Дзейнічалі 8-гадовая школа, клуб, бібліятэка, фельчарска-акушэрскі пункт, аддзяленне сувязі, крама.

8 студзеня 1987 года Кажушкаўскі сельсавет скасаваны, яго тэрыторыя далучана да Тульгавіцкага сельсавета[33]. На момант скасавання сельсавет налічваў 4 населеныя пункты: вёскі Кажушкі, Навакухнаўшчына, Новапакроўск, Слабада.

Заўвагі правіць

  1. ↑ Вядзецца пра каталіцкага кіеўскага біскупа, якім у 1546—1555 гадах быў Ян Андрушэвіч.
  2. ↑ Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялялася Чарнобыльская воласць (званая калі-нікалі паветам), як даводзілася несці замкавую службу, выконваць работы на карысць замка. Па нядзелях размяркоўваліся і плацёжныя павіннасці.
  3. ↑ Форма назвы Кажушкі, ужываная ў вопісах з Archiwum Prozorów i Jelskich, выкарыстоўвалася ў XVIII ст. і пазней.
  4. ↑ На гэтую пасаду кароль Жыгімонт Аўгуст прызначыў Мікалая Паца ў 1557 годзе, але папа рымскі яго не зацвердзіў. Тым не меней, М. Пац кіраваў біскупствам да 1582 года і, нават стаўшы кальвіністам, займаў біскупскае месца ў сенаце[4].
  5. ↑ У хойніцкай кнізе «Памяць» памылкова сцвярджаецца, нібы ў 1570 — 1580 гг. Кажушкі належалі Кіеўскай мітраполіі[7]; тое паўторана і ў энцыклапедыі «Гарады і вёскі Беларусі».
  6. ↑ Цікава, аднак, што ў абедзвюх публікацыях тарыфаў выдаўцы лакалізавалі названую ў іх вёску Касцюшкі як частку вёскі Вялікая Хвосня (Фосня). Але ў першым выпадку Касцюшкі запісаныя адразу пасля Масаноў, Баршчоўкі і Краснаселля, г. зн. паслядоўна з поўдня на поўнач уверх па рацэ Прыпяць, дзе і мусілі размяшчацца Кажушкі (Хвосня — асобна і вельмі далёка). У другім выпадку і Касцюшкі, і Хвосня — па абодва бакі праз адзін пункт ад Краснаселля[15]. Кажушак няма нідзе...

Зноскі

  1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
  2. ↑ НГАБ у Мінску. Ф. 1728. Воп. 1. Спр. 19. А. 1049адв.
  3. ↑ Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. І. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 588
  4. ↑ Грыцкевіч А. Пацы. // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя. Т. 2. К-Я – Мінск, 2006. С. 422—424
  5. ↑ а б Archiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Prozorów i Jelskich (далей: AGAD. APiJ). Sygn. 1. S. 31—32
  6. ↑ Volumina Legum (далей: VL). Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009)
  7. ↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Хойніцкага раёна / Рэд. кал. М. А. Ткачоў [і інш.]; маст. А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн імя Петруся Броўкі, 1993. — 384 с. : іл. — ISBN 5-85700-092-0. С. 26
  8. ↑ Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym; T. IX: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / A. Jabłonowski — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 36, 37
  9. ↑ ZD. T. XXI. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. X. — Warszawa, 1894. S. 138, 272
  10. ↑ ŹD. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Dział I-szy. — Warszawa, 1894. S. 96 — 97; Крикун Н. Г. Административно-территориальное устройство Правобережной Украины в XV—XVIII вв. — Киев, 1992. С. 142—143.
  11. ↑ Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. І. — С. 388
  12. ↑ Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648—1658 рр. Т. 1 (1648—1649). — Київ, 2012. С. 241, 242, 243
  13. ↑ Архив ЮЗР. Ч. 7. Т. І. — С. 495, 505
  14. ↑ Описи актовых книг Киевского центрального архива. – № 37 / Сост. Е. П. Дьяковский – Киев: Типография Т. Г. Мейнандера, 1906. С. 44
  15. ↑ Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 292, 377, 418; Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 183, 256
  16. ↑ VL. Tom VII. — Petersburg, 1860. S. 87
  17. ↑ AGAD. APiJ. Sygn. 1. S. 32—34
  18. ↑ Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182
  19. ↑ Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 73
  20. ↑ AGAD. APiJ. Sygn. 12. S. 17–24
  21. ↑ а б в Светлана Адамович. Дворец в Наровле: история и реалии. // Архитектура и строительство. 2010. №2 (213)
  22. ↑ Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 379, 694
  23. ↑ Историко-статистическое описание Минской епархии, составленное ректором Минской духовной семинарии архимандритом Николаем. – Санкт-Петербург, 1864. С. 305
  24. ↑ Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.
  25. ↑ Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 134—136
  26. ↑ Волости и важнейшие селения Европейской России. — С.-Петербург, 1886. Вып. 5. С. 113
  27. ↑ Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 366
  28. ↑ Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 86
  29. ↑ Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi. // Kalendarz Miński na 1914 r. / pod redakcją W. Dworzaczka. – Mińsk, 1913. S. 107 «Nad Świsłoczą» Kalendarz Miński na 1914 r.
  30. ↑ Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85
  31. ↑ Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 500
  32. ↑ Белорусская ССР. Административно-территориальное деление. На 1 января 1974 года. (руск.). — Выданне 5-е. — Мн.: Беларусь, 1974. — С. 102. — 248 с. — 10 000 экз.
  33. ↑ Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 8 студзеня 1987 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1987, № 23 (1901).

Літаратура правіць

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Кажушкі_(Хойніцкі_раён)&oldid=4577829"