Калаян (цар Балгарыі)
Калая́н — балгарскі цар (1197, каля Салуні, Візантыйская імперыя (цяпер — рэгіёне Цэнтральная Македонія, Грэцыя)—1207), малодшы брат цароў Івана Асеня I і Пятра IV. Адзін з самых вядомых кіраўнікоў Другога балгарскага царства.
| Калаян | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| балг.: Калоян | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Пётр IV | ||||||
| Пераемнік | Барыл | ||||||
| Нараджэнне | 1168 | ||||||
| Смерць |
8 кастрычніка 1207[1] ці жнівень 1207 |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | Асені | ||||||
| Бацька | NN[d][2] | ||||||
| Жонка | Ганна Куманката[d] | ||||||
| Дзеці | Марыя Балгарская[d] і Марыя[d][2] | ||||||
| Дзейнасць | суверэн | ||||||
| Аўтограф |
 |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Вайна з Візантыяй правіць
Калаян аднавіў вайну з Візантыяй у 1199 годзе, скарыстаўшыся паслабленнем імператарскай улады і шматлікімі мецяжамі. На баку балгараў вялі вайну куманы (полаўцы), якія ўрываліся далёка ўглыб візантыйскіх уладанняў. У 1201 годзе Калаян узяў Канстанцу, затым Варну (дзе палонныя былі закапаны жывымі). У Македоніі падняў мяцеж супраць Візантыі балгарскі феадал Дабрамір Хрыз у саюзе з вайскаводам Мануілам Каміцам. Ім абодвум Калаян аказваў тайную падтрымку. Дабрамір Хрыз захапіў гарады Бітала і Прылеп, яго атрады пракраліся ў Фесалію і ў Пелапанес. Усе гэтыя паражэнні прымусілі Візантыю прымірыцца з адпадзеннем балгараў. У 1202 годзе імператар Аляксей III прызнаў незалежнасць Балгарыі. Пасля гэтага візантыйская армія здолела разбіць мяцежнікаў, Каміца і Хрыз скарыліся, пра іх далейшы лёс нічога не вядома.
У 1201—1202 гадах Калаян вёў адначасова вайну з венграмі. Кароль Венгрыі Імрэ ў 1201 годзе захапіў Сербію і частку Балгарыі, але ў 1202 годзе ён быў узяты ў палон. У выніку пад уладу балгараў перайшлі важныя дунайскія гарады Бранічаў і Бялград. За кароткі час Балгарыя ператварылася ў наймацнейшую дзяржаву Балканскага паўвострава. У лістападзе 1204 года Папа Інакенцій III прызнаў Калаяна каралём (г.зн. царом), а балгарская патрыярхія стала незалежнай ад Канстанцінопаля.
Вайна з крыжакамі правіць
13 красавіка 1204 года крыжакі, якія прыплылі да Канстанцінопаля на венецыянскіх судах, узялі і разрабавалі сталіцу Візантыі і стварылі на яе абломках Лацінскую імперыю. Калаян адправіў да першага лацінскага імператара Балдуіна пасольства з прапановай дружбы, але атрымаў пагардлівую адмова. Лаціняне лічылі сябе спадчыннікамі Візантыі і адпаведна ўсіх тэрыторый, якія ёй падпарадкоўваліся. Яны нават пагражалі спустошыць яго краіну і «вярнуць яго ў рабства, з якога ён выйшаў». Тым часам Калаян прымаў пасольствы ад грэкаў з Фракіі, з Пелапанеса і іншых частак Візантыйскай імперыі, якія не жадалі падпарадкоўвацца каталікам; ён адправіў грэкаў па іх гарадах, загадаўшы рыхтаваць паўстанне на Вялікдзень.
Вясной 1205 года паўстанні грэкаў ахапілі ўсю Фракію. Крыжакі спешна пакінулі горад Адрыянопаль (Эдырнэ); імператар Балдуін з лацінянамі выступіў супраць грэкаў, якія былі дрэнна арганізаваны і не маглі супрацьстаяць закутай у жалеза рыцарскай конніцы. Балдуін хутка падышоў да Адрыянопаля, за сценамі якога ён убачыў балгарскі сцяг. Калаян выступіў насустрач рыцарам з балгарамі, влахамі і полаўцамі, апошнія ўжылі традыцыйную качавую тактыку — кінуліся на ўцёкі і завабілі крыжакоў, якія падставілі сябе пад удар галоўнага войска (14 красавіка 1205 года). Лаціняне пацярпелі разгромнае паражэнне, сам імператар патрапіў у палон і быў пакараны смерцю Калаянам. Жафруа дэ Вілардуэн пісаў, што ў гэтай бітве загінуў цвет рыцарскай магутнасці, армія Лацінскай імперыі была абяскроўлена, многія крыжакі ў паніцы беглі ў Заходнюю Еўропу. Сабраўшы падмацаванні, новы імператар Генрых, брат Балдуіна, спыніў наступ балгараў пад самым Канстанцінопалем. На кароткі час у руках крыжакоў засталіся ў Фракіі, акрамя сталіцы, толькі Радоста і Сіліўрыя. Магутнасць Калаяна было вяліка, Папа Інакенцій III адправіў яму амаль ліслівая ліст, у якім фактычна папярэджваў пра новы наступ крыжакоў з Захаду і раіў заключыць мір (у той час як рыцары спадзяваліся, што Папа назаве Калаяна ворагам хрысціянства і абвесціць супраць яго новы крыжовы паход).
Улетку 1205 года полаўцы перайшлі за Дунай з-за спякоты, а Калаян заваяваў Філіпопаль, узяў Серэ, не спрабаваў пакуль штурмаваць умацаваныя Фесалонікі (Салунь), але руйнаваў краіну. Лаціняне перайшлі ў наступ, пачалі жорстка душыць грэчаскую Фракію, аднак іх поспехі былі нязначнымі. У 1206 годзе пачаўся новы наступ балгараў, у студзені іх саюзнікі полаўцы раскінулі лагер пад самым Канстанцінопалем. Увесь 1206 год Калаян спусташаў Фракію. Ён разбурыў мноства гарадоў, выводзіў з іх грэкаў на Дунай, дзе рассяляў іх у зноў заснаваных гарадах з грэчаскімі назвамі. Рыцары былі разбіты ва ўсіх сутычках і адседжваліся за сценамі гарадоў, а Фракія была спустошана так, што і ў XX стагоддзі можна было знайсці разваліны гарадоў, разбураных балгарамі. Калаян называў сябе Рамеябойцам і гаварыў, што помсціць за крывавыя расправы над балгарамі візантыйскага імператара Васіля II Балгарабойцы. Аднак наступ балгараў аб’ектыўна выратаваў Нікейскую імперыю Феадора Ласкарыса ад разгрому крыжакамі, дазволіла ўмацаваць новы ачаг грэчаскай дзяржаўнасці, а пасля адваяваць Канстанцінопаль і аднавіць Візантыйскую імперыю.
Лацінянам прыйшлося пайсці на вялікія саступкі грэчаскаму насельніцтву, і ўвосень 1206 года Генрых пры падтрымцы грэкаў узяў Стара-Загору, дашчэнту зруйнаваў Анхіял, Агафопаль, Фермы. У сакавіку — красавіку 1207 года Калаян трымаў аблогу Адрыянопаля, але хваробы і недахоп правіянта вымусілі яго адступіць. 4 верасня 1207 года Баніфацый Манферацкі, кароль Фесаланікскі, загінуў у бітве з балгарамі каля Масінопаля, з яго чэрапа Калаян зрабіў чашу. Пасля гэтага Калаян аблажыў Фесалонікі, але ў кастрычніку 1207 года быў забіты змоўшчыкамі, царом стаў яго пляменнік Барыл. Паводле іншых даных, Калаян памёр пасля недоўгачасовай хваробы (верагодна, ад пнеўманіі).
Урачыстае перапахаванне 19 красавіка 2007 года правіць
Цар Калаян быў урачыста перапахаваны 19 красавіка 2007 года ў прысутнасці прэзідэнта Балгарыі Георгія Пырванава, вышэйшых прадстаўнікоў Арміі, Цэрквы і навукоўцаў у Царква Сарака Вялікамучанікаў у горадзе Вяліка-Тырнава, які быў сталіцай падчас яго кіравання. На саркафагу кіраўніка інкруставаны яго асабісты знак.
Литература правіць
- Асень // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.}
- Липовский А. Л.,. Калоян // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Зноскі
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 12 жніўня 2015.
- ↑ а б Lundy D. R. The Peerage
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Калаян (цар Балгарыі)
