Лазар Саулавіч Ран

Лазар Саулавіч Ран (5 (18) красавіка 1909, Дзвінск — 5 жніўня 1988, Мінск) — беларускі савецкі графік, жывапісец, скульптар, паходзіў з яўрэяў горада Даўгаўпілс.

Лазар Саулавіч Ран
Дата нараджэння	5 красавіка (18 красавіка) 1909(1909-04-18)
Месца нараджэння	Дзвінск, Расійская імперыя
Дата смерці	1988(1988)
Месца смерці	Мінск, СССР
Род дзейнасці	мастак
Жанр	партрэт, тэматычная карціна, гістарычны жанр
Вучоба	Віцебскае народнае мастацкае вучылішча
Мастацкі кірунак	рэалізм
Вядомыя працы	серыя «Мінскае гета»
Уплыў	Яфім Сямёнавіч Мінін, М. Г. Эндэ, Ф. А. Фогт

Біяграфія

Даваенны перыяд

Калі Лазару споўнілася шэсць гадоў, сям'я пераехала ў беларускі горад Полацк. Мастацкую адукацыю атрымаў у Віцебскім мастацкім вучылішчы (1928—1932) у мастакоў Я. С. Мініна, Ф. А. Фогта, М. Г. Эндэ. У годы вучобы дружыў з Анатолем Волкавым, Абрамам Заборавым, Адольфам Гугелем, Раісай Кудрэвіч.

Пасля заканчэння вучобы Лазар Ран працаваў ілюстратарам кніг у Дзяржвыдавецтве БССР у Мінску. З канца 1930-х ён паспяхова ўдзельнічаў у мастацкіх выставах, у асноўным як жывапісец. Жанрам і тэматыкай яго прац былі партрэты, гістарычныя кампазіцыі ў рэалістычным напрамку. Творам уласцівы эмацыйнасць, жыццёвая праўдзівасць, тонкі псіхалагізм.

У лістападе 1932 года быў арыштаваны за антысавецкую агітацыю і потым асуджаны Асобай нарадай пры Калегіі АГПУ. Некалькі месяцаў правеў за кратамі, але быў вызвалены (реабілітаваны Пракуратурай БССР 31 мая 1989). Пасля выхаду на волю, Лазар Ран з’ехаў у Маскву і быў вымушаны заставацца там да вызвалення Беларусі ў 1944 годзе. У час вайны мастак маляваў партрэты партызанскіх камандзіраў, падпольшчыкаў, якія прыбылі з-за лініі фронту. Гераічная тэма, тэма Вялікай Айчыннай вайны — традыцыйныя для беларускага мастацтва ХХ стагоддзя. Вядомы яго жывапісныя партрэты і сюжэтна-тэматычныя карціны:

• Партрэт Героя Савецкага Саюза Г. Маслоўскай
• Партрэт камісара партызанскага атрада В. Крайко, 1945
• Партрэт прафесара Л. Ніканава, 1948
• «Акупанты», 1948
• «Дзядуля-герой», 1957
• «Весткі з Петраграда», 1957
• «Сталявары», 1958
• «Беларуская легенда», 1960
• Партрэт Францыска Скарыны, 1963

Сябра Саюза мастакоў БССР з 1940 года.

Пасляваенны перыяд

Вярнуўшыся ў 1944 годзе ў Мінск, Лазар Ран пазнаў аб гібелі ў гета сваёй сям'і, усіх родных, што засталіся ў горадзе. Гэта падзея вызначыла тэму ўсёй далейшай творчасці мастака. У сярэдзіне 1950-х гадоў ён пачаў працаваць над серыяй афортаў «Мінскае гета», якія не маюць аналагаў. Мастак на працягу 20 гадоў працаваў над гэтым цыклам, стварая ўсё новыя і новыя варыянты, часам неаднаразова вяртаючыся да адной і той жа кампазіцыі, імкнучыся дамагчыся максімальнай выразнасці і тэхнічнай дасканаласці. Гэты цыкл з'яўляецца аднім з самых пранізлівых твораў, прысвечаных трагедыі Халакоста. У серыю увайшло 17 лістоў, сярод якіх:

• «Ад»
• «Вар'ятка»
• «За калючым дротам»
• «Музыка»
• «Паэт»
• «Птушкі»
• «Расстрэл»
• «У схроне»
• «Філосаф»
• «Хворая маці»
• «Шчасліўчык»
• «Яма»

Серыя афортаў Лазара Рана «Мінскае гета» доўгія гады не экспанавалася на выставах. У 1979 пры пасярэдніцтве нямецкага мастака Ліі Грундзік альбом гэтых гравюр закупіла Дрэздэнская карцінная галерэя. Толькі ў 1991 годзе афорты былі паказаны на выставе ў Палацы культуры тонкасуконнага камбіната імя Ц. Я. Кісялёва. Пасля гэтага у канцы 90-х гадоў, мастацтвазнаўца Ларыса Фінкельштэйн зноў экспанавала гэтыя творы ў сваёй галерэі «Брама».

Тэму Мінскага гета мастак працягнуў іншымі творамі ў літаграфіі, скульптуры, жывапісу. У якасці мастацкага элемента Лазар Ран уводзіць у літаграфіі «Кажыце, слухайце, памятаеце», «Фашысцкія забойцы» і «Рэквіем» надпісы на мове ідыш, якія даносяць да гледача галоўныя думкі і пачуцці мастака. У адрозненне ад афортаў, дзе пераважае маляўнічае спалучэнне цёмнага і светлага тонаў, літаграфіі выглядаюць як скульптурныя рэльефы. Дзве літаграфіі — «Мадонна з гета» і «Прысвячэнне Абраму Бразеру» выкананы ў выглядзе надмагільных камянёў. Абрам Бразер, беларускі скульптар, жывапісец, графік быў сябрам мастака і загінуў у Мінскім гета разам са сваім сынам.

Пасля вайны Ран звярнуўся да графікі, да новых для яго тэхнікам афорта і літаграфіі. З гэтага часу графіка стала адным з асноўных відаў яго творчасці. Мастак стварыў серыі афортаў:

• «Брэсцкая крэпасць» (15 лістоў), 1952
• «Мой Родны Кут, як ты мне мiлы…...» (паводле твору Якуба Коласа), 1958—1960
• «Якуб Колас у Навагрудку», 1960
• «Па Родных Мясцiнах» (паводле твораў Янкі Купалы), 1970
• «Яўрэйскія пісьменнікі», 1962—1972
• «Сустрэча ў Вільне», 1980
• «Янка Купала і Цётка каля Чорнага возера», 1983
• «Кіжы»
• «Беларуская архітэктура»

Лазар Ран таксама вядомы як жывапісец і скульптар. У яго бронзавых рэльефах «Загінулым ў гета прысвячаецца», «Музыка», «Памяці Януша Корчака», выкананага да 100-годдзя з дня нараджэння педагога, які загінуў разам з дзецьмі ў канцлагеры, выкарыстаны сімвалы яўрэйскіх святыняў і тэксты на мове ідыш. Бронзавая скульптура задумвалася мастаком як помнік загінулым у Мінскім гета. Некаторыя жывапісныя палотны — «Хворая маці», «Музыка», «У схроне» паўтараюць кампазіцыі афортаў і бронзавых рэльефаў, прысвечаных Мінскаму гета. Мастак у творчасці ўвесь час вяртаўся да трагедыі свайго народа.

Працягваў таксама ілюстраваць кнігі: «Муму» І. Тургенева (1953 г.), «Дзіцячы сад» А. Велюгина, «Джым-ліфцёр» Н. Кальмі (1954 г.) і іншыя.

«Ідышэ шрайбер»

У цыкл літаграфій «Яўрэйскія пісьменнікі» ўвайшлі партрэты вядомых пісьменнікаў і паэтаў, якія жылі ў розныя эпохі і ўнеслі вялікі ўклад у развіццё яўрэйскай культуры. Больш за 20 партрэтаў усёй серыі размешчаны на традыцыйных разьбяных надмагільных камянях — мацейвах. На загалоўнам лісце серыі намалёван камень з ільвом (сюжэт традыцыйнага яўрэйскага народнага арнаменту, сімвал адвагі), які трымае запаленую свечку над надпісам «Яўрэйскія пісьменнікі». Лазар Ран зрабіў вобразы класікаў яўрэйскай літаратуры, на творах якіх ён быў выхаваны: Шолам-Алейхем, Мендэле Мойхер-Сфорым, Шалом Ан-скі, Шауль Чарніхоўскі, Іцык Лейбуш Перац. Працягнулі цыкл партрэты сучаснікаў мастака: Ісака Бабеля, Ізі Харыка, Пераца Маркіша і іншых. Партрэты пісьменнікаў рэалістычныя і вядомыя. Для раскрыцця іх вобразаў, пры стварэнні сюжэтаў і дэталяў, мастак выкарыстоўваў разнастайныя прыёмы. Адным з такіх стылістычных прыёмаў сталі надпісы на мове ідыш імёнаў і прозвішчаў персанажаў цыклу, якія раскрываюць стаўленне майстра да творчасці пісьменнікаў. У некаторыя партрэты майстар ўключыў дадатковыя тэксты, урыўкі з вершаў (І. Харыка, П. Маркіша, Ш. Галкіна), асобныя выразы (Шалом Алейхем), назвы твораў (Ш. Ан-скі). Некаторыя партрэты мастак змясціў на пабітыя камяні. Першапачаткова яны складалі асобную серыю «Разбітыя надмагіллі» («Цуброхене мацейвес»). Пазней Ран аб'яднаў усе партрэты ў агульны цыкл «Яўрэйскія пісьменнікі». У арыгіналах ўсе творы цыклу выкананы ў спалучэнні двух колераў — чорнага і залатога.

Памяць

У лістападзе 2009 года ў Расійскай дзяржаўнай бібліятэцы мастацтваў адкрылася выстаўка «Расстрэляная літаратура». Яўрэйскія пісьменнікі ў графіцы Лазара Рана». Выстаўка была арганізавана бібліятэкай сумесна з Музеем гісторыі і культуры яўрэяў Беларусі (Мінск). У экспазіцыі было прадстаўлена 16 арыгінальных графічных работ Лазара Рана з цыклу «Яўрэйскія пісьменнікі».

Творы мастака захоўваюцца, у асноўным, у прыватных калекцыях Беларусі, ЗША, а таксама у сям'і сына мастака.

Літаратура

• Лазарь Ран. Минское гетто: графика, скульптура, живопись. Альбом. Сост. Инна Герасимова, Андрей Скребков. - Минск, Книгосбор, 2008.
• Р. Шаура. Ран Лазар Саулавіч. Мінск: Беларусь, 1975.
• Выстаўка твораў мастака Л. С. Рана: [каталог / аўтар прадмовы У. Бойка]. - Мінск: Полымя, 1973.
• Выстаўка твораў Лазара Саулавіча Рана, прысвечаная 30-годдзю творчай дзейнасці: каталог. - Мінск, 1963.
• Н. Агафонаў. Думаць аб будучыні... // Мастацтва Беларусi, 5/1990, ст. 22-24.

Спасылкі

• Борис Цынман. Лазарь Ран и его серия офортов «Еврейские писатели». (руск.) 
• Лазарь Ран. (руск.) 
• МЕОД. Имена, лица и судьбы еврейской культуры... (руск.) 
• В Национальном историческом музее Республики Беларусь открылась выставка «Памяти Минского гетто». (руск.) 
• БЕЛАПАН. В столице открылась выставка офортов Лазаря Рана, посвященная памяти Минского гетто. (руск.)