Вікіпедыя

Замежныя камбатанты ў Баснійскай вайне

Замежныя камбатанты ў Баснійскай вайне змагаліся за кожны з бакоў канфлікту: баснійцаў-мусульман, харватаў і сербаў. У дакументах тых часоў шырока прадстаўлены нацыянальны склад кожнага воінскага фарміравання, аднак нідзе іх доля у асабістым складзе не перавышала 5%. У баснякоў, як правіла, ва ўзброеных фарміраваннях з замежных добраахвотнікаў і наймітаў пераважалі грамадзяне ісламскіх краін (у тым ліку і маджахеды), ва ўзброеных фарміраваннях Рэспублікі Сербіі і Рэспублікі Сербскай Краіны — жыхары краін Усходняй Еўропы (пераважна праваслаўныя), ва ўзброеных фарміраваннях Харватыі — грамадзяне краін Заходняй Еўропы, ЗША і католікі. Многія з ваенных авантурыстаў змагаліся за пэўны бок выключна па сваіх рэлігійных або палітычных памкненнях альбо ж з-за сваіх блізкіх культурна-роднасных сувязяў з канкрэтнай краінай.

У баснійскіх фарміраваннях

правіць

Ядро добраахвотнікаў, якія змагаліся на баку баснійцаў, складалі арабы-маджахеды. Колькасць іх дагэтуль не ўстаноўлена: лічбы вагаюцца ад 300 да 6 тысяч чалавек[1]. Да баснійскай арміі далучыліся як суніты, так і шыіты. Сярод першых былі і тыя, хто ўдзельнічаў у вайна ў Афганістане супраць савецкіх войск.

Суніты

правіць

У Босніі маджахеды з’явіліся яшчэ ў 1992 годзе, прычым у іх нейкім чынам апынуліся харвацкія дакументы. Ужо тады пачуліся першыя заявы пра пагрозу распаўсюджвання ісламскага фундаменталізму па ўсёй Еўропе. Зрэшты, маджахеды папулярнасцю не карысталіся ў баснякоў. Даверу ад генералітэту баснійскіх войск і афіцэраў да замежнікаў наогул не было, паколькі тыя прыбылі ў краіну праз так званую Харвацкую Рэспубліку Герцэг-Босна, дзе звычайна арыштоўвалі мусульман. Паводле меркавання харвата Сцяпана Шыбера з генералітэту АРБіГ, маджахедаў у «гарачую кропку» адправіў асабіста Франья Туджман пры падтрымцы харвацкай контрразведкі, каб зваліць на іх абвінавачванні ў злачынствах, учыненых харвацкімі войскамі супраць грамадзянскага насельніцтва. Значэнне маджахедаў штучна раздуў Алія Ізетбегавіч, назваўшы іх сімвалам падтрымкі Босніі мусульманамі ўсяго свету, хоць яны адыгрывалі больш палітычную ролю, а не ваенную.

13 жніўня 1993 года ў баснійскай арміі з’явіўся батальён «Эль-Муджахід» або «Катэебат аль-Муджахідэен». У склад фарміравання былі ўключаны менавіта замежныя баевікі. Першапачаткова батальён займаўся пастаўкай харчавання грамадзянскаму насельніцтву і аднаўленчымі работамі. Калі ўрад Босніі пасварыўся з ХСА, маджахеды ўступілі ў баі супраць харватаў на баку баснійскай арміі[2]. На судовым працэсе над Расімам Дэлічам арабы, якія выступалі ў якасці сведак, заяўлялі, што батальён быў толькі часткай ланцужка камандавання баснійскай арміі: усе рашэнні прымалі эмір і шура — камандзір маджахедаў і рада, паколькі камандаванню баснійскай арміі яны не давяралі[3].

Дэ-факта пацверджана, што замежнікі былі так ці інакш датычныя да нейкіх ваенных злачынстваў, аднак прыцягнуць да суду кагосьці канкрэтна з іх не ўдалося. Некалькі баснійскіх афіцэраў, звязаных з маджахедамі, паўсталі перад судом: Камір Кубура і Энвер Хаджыхасанавіч. Але даказаць іх віну ў здзяйсненні злачынстваў з удзелам замежных камбатантаў так і не ўдалося: да таго ж высветлілася, што 3-і армейскі корпус баснійскай арміі меў поўнае права напасці на маджахедаў у выпадку, калі яны будуць прадстаўляць пагрозу баснійскім войскам[4]. Ужо пасля вайны ўрад Аліі Ізетбегавіча паспрабаваў увесці закон аб прадастаўленні грамадзянства ваенным авантурыстам[5]: але да 2007 года ўрад, разгледзеўшы каля 1000 зваротаў, адмовіў больш чым 420 асобам у просьбах аб прадастаўленні грамадзянства[6].

Пасля вайны падраздзяленні наймітаў і добраахвотнікаў былі расфармаваныя, і ім давялося сысці з Балкан згодна з умовамі Дэйтанскага пагаднення[7][8].

Шыіты

правіць

Мусульмане Босніі па сваіх рэлігійных перакананнях суніты, аднак шыіцкі Іран стаў першай краінай ісламскага свету, якая аказала падтрымку баснійцам. Больш за дзве траціны адзінак зброі, якую атрымалі ўзброеныя фармаванні баснякоў, было перададзена менавіта Тэгеранам: толькі з мая 1994 да студзеня 1995 года накіравана больш за 5 тон зброі і боепрыпасаў[9]. Шыіты з ліванскага руху «Хезбала» змагаліся добраахвотнікамі ў Босніі. Агент ЦРУ Роберт Бэр (англ.: Robert Baer), які працаваў у Сараеве, пазней сцвярджаў:

  У Сараеве ўрад баснійскіх мусульман — кліент іранцаў. Калі выбіраць паміж ЦРУ і іранцамі, яны па-любому выберуць іранцаў.  

Да канца вайны апытанні паказалі, што больш за 86% баснійскіх мусульман называлі галоўным сябрам Босніі менавіта Іран[10].

У ЗША сцвярджаюць таксама, што баснійскаму ўраду дапамагалі некалькі сотняў салдат з Корпуса Вартавых Ісламскай рэвалюцыі. Бліжэй да канца вайны ліванскія добраахвотнікі з «Хезбалы» сталі пераводзіцца з фронту ў тыл для аховы аб’ектаў або для сутычак з лёгка ўзброенымі праціўнікамі, паколькі навучаных салдат у баснійцаў хапала[11].

У харвацкіх фармаваннях

правіць

Асноўнымі сіламі, якія прадстаўлялі Харватыю ў канфлікце, былі Армія Харватыі і Харвацкі савет абароны. Сярод іх было даволі шмат замежных камбатантаў, якія прытрымліваліся каталіцкага або пратэстанцкага веравызнання. Некаторыя змагаліся як найміты і атрымлівалі сумы ў памеры некалькіх тысяч долараў ЗША[12], аднак пераважная частка ваенных авантурыстаў была апантаная ідэямі неанацызму, белага нацыяналізму, антыкамунізму і каталіцкага клерыкалізму. Афіцыйна ў перыяд з 1991 па 1995 год у Харватыі пабываў як мінімум 481 замежны добраахвотнік. Паводле сцвярджэнняў былога неанацыста Інга Хасельбаха ў кнізе «Экс-фюрэр», у шэрагах харвацкіх воінскіх фарміраванняў ваявала вельмі шмат неанацыстаў, якія праходзілі ваенную падрыхтоўку ў нямецкіх ваенных лагерах. Сярод удзельнікаў баявых дзеянняў былі грамадзяне Вялікабрытаніі, Германіі, Францыі, Аўстрыі, Канады, Іспаніі, Італіі, Нідэрландаў, ЗША, Ірландыі, Польшчы, Аўстраліі, Новай Зеландыі, Венгрыі, Нарвегіі, Швецыі, Чэхіі, Славакіі, Балгарыі, Даніі, Фінляндыі і краін былога СССР[13].

У арміі Харватыі спецыяльна для замежнікаў створана 103-я інтэрнацыянальная пяхотная брыгада. У складзе фарміравання дзейнічалі італьянскі батальён імя Гарыбальдзі[14] і французскі атрад[15]. Многія байцы праходзілі калісьці службу ў Французскім Замежным легіёне[16].

За харвацкія войскі змагаліся таксама і албанскія найміты. Яны спрабавалі дамагчыся выгнання сербскага насельніцтва з Босніі і Харватыі і, скарыстаўшыся палітычнай блытанінай унутры Саюзнай Югаславіі, дамагчыся сепарацыі Косава і Мятохіі. Сярод вядомых албанцаў, якія ваявалі ў Харватыі, вылучаюцца Агім Чэку і Рахім Адэмі. Вялікую дапамогу аказвалі неанацысты з Германіі і Аўстрыі, якія змагаліся ў шэрагах Харвацкіх абарончых сіл. Таксама на баку харватаў змагаліся ўкраінскія нацыяналісты з ваенізаванай арганізацыі УНА-УНСО[17][18] і неанацысты з краін былога СССР (у тым ліку і Расіі)[19].

Адным з самых дзіўных замежных байцоў харвацкіх сіл быў ліберыец Джэкі Арклеў. У дзяцінстве ён быў усыноўлены шведскай сям’ёй і неверагодным чынам стаў заўзятым неанацыстам. У 1990-я гады Арклеў прыбыў у Харватыю. У «гарачай кропцы» баец стаў служыць у адным з ваенізаваных фарміраванняў на ахове канцлагераў Геліядрам і Дрэтэль, дзе ўтрымліваліся палонныя баснійскія грамадзянскія асобы[20]. У 1995 годзе замежніка прысудзілі ў Сараеве да 13 гадоў турмы. Пасля экстрадыцыі ў Швецыю Арклеў быў цалкам апраўданы, аднак пасля паўторнага разгляду справы ён быў прысуджаны да пажыццёвага пазбаўлення волі[21].

У сербскіх фарміраваннях

правіць

Баснійскія сербы атрымалі падтрымку славянскіх і праваслаўных добраахвотнікаў з шэрагу краін, уключаючы Расію. На думку заходніх даследчыкаў, усяго на баку баснійскіх сербаў ваявала да 4000 камбатантаў з Расіі, Украіны, Грэцыі, Румыніі, Балгарыі і іншых[22]:13.

Найбольш значную ролю згулялі рускія добраахвотніцкія атрады (РДА).

У верасні 1992 года ў горадзе Трэбінье ва Усходняй Герцагавіне быў створаны першы атрад рускіх добраахвотнікаў у Босніі, які налічваў 10 байцоў[23]. Узначаліў яго былы марскі пяхотнік Валерый Уласенка[22]:13. Ён ваяваў супраць арміі баснійскіх харватаў і падраздзяленняў рэгулярнай харвацкай арміі на працягу верасня—снежня[24]. Ядро атрада склалі пецярбуржцы. Фарміраванне дзейнічала ў складзе зводнага серба-рускага падраздзялення. Напрыканцы 1992 года РДА-1 спыніў сваё існаванне[24].

1 лістапада 1992 года ў Вішаградзе ўзнік РДА-2, які атрымаў з-за манархічных перакананняў некалькіх яго ўдзельнікаў мянушку «Царскія ваўкі». Камандзірам стаў ветэран Прыднястроўскай вайны 27-гадовы Аляксандр Мухараў, намеснікам — Ігар Гіркін. 28 студзеня 1993 года асноўная частка «Царскіх ваўкоў» перадыслакавалася ў Прыбой. Там падраздзяленне паспяхова ваявала каля двух месяцаў. Затым, 27 сакавіка, рускія з’ехалі на заходнюю ўскраіну Сараева, у Іліджу. У жніўні 1993 года РДА-2 спыніў сваё існаванне, яго сцяг быў здадзены ў Храм Святой Тройцы ў Бялградзе[24].

Увосень 1993 года быў створаны РДА-3, складзены з ветэранаў і новых добраахвотнікаў[24]. На чале атрада ў лістападзе таго ж года ўстаў былы прапаршчык марской пяхоты і ветэран баявых дзеянняў у Абхазіі 39-гадовы Аляксандр Шкрабаў[22]:13. Падраздзяленне грунтавалася на паўднёва-ўсходняй ускраіне Сараева, уваходзячы ў склад Новасараеўскага чатніцкага атрада, якім камандаваў ваявода Лаўка Алексіч[24].

Увосень 1994 года значная частка расійскіх добраахвотнікаў улілася ў 4-ы разведвальна-дыверсантскі атрад Сараеўска-Раманійскага корпуса, больш вядомы як «Белыя ваўкі». У складзе атрада замежныя баевікі прынялі ўдзел у вялікай колькасці аперацый у Сараеве і яго ваколіцах. Пасля падпісання Дэйтанскіх пагадненняў і заканчэння вайны многія добраахвотнікі вярнуліся на радзіму[24].

У 2013 годзе ўрад Рэспублікі Сербскай прыняў рашэнне пасмяротна ўзнагародзіць Ордэнам Мілаша Абіліча 29 добраахвотнікаў з былога СССР[25].

З іншых замежных добраахвотнікаў вылучаюцца грэкі, чыё падраздзяленне Грэчаская добраахвотніцкая гвардыя колькасцю каля 100 чалавек аказвала актыўную дапамогу сербам у баях ва Усходняй Босніі, у прыватнасці за Срэбраніцу. Гэта ж падраздзяленне абвінавачваецца ў тым, што менавіта яно актыўна ўдзельнічала ў разні несербскага насельніцтва ў горадзе[26][27]. У грэчаскай добраахвотніцкай гвардыі служылі праваслаўныя, аднак дапамогу сербам аказвалі і радыкальныя нацыяналісты з арганізацыі «Хрысі Аўгі», якія прытрымліваліся язычніцкіх вераванняў. Таксама лічыцца, што на дапамогу сербам прыбывалі польскія нацыяналісты з рухаў «Нацыянальна-радыкальны лагер» і «Нацыянальнае адраджэнне Польшчы». У маі 1995 года Герцагавінскі корпус нават паспеў сфармаваць інтэрбрыгаду ва Усходняй Босніі, якая налічвала ад 150 да 600 чалавек[28].

Заўвагі

правіць
  1. ↑ SENSE Tribunal:ICTY - WE FOUGHT WITH THE BH ARMY, BUT NOT UNDER ITS COMMAND Архівавана 14 снежня 2007 года.
  2. ↑ ICTY Архівавана 25 сакавіка 2006., Summary of the Judgmenet for Enver Hadzihasanovic and Amir Kubura, 15 March 2006
  3. ↑ ICTY: MUJAHIDEEN DIDN’T TRUST THE ARMY -(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 22 ліпеня 2018. Праверана 23 лютага 2015.
  4. ↑ ICTY - APPEALS CHAMBER - Hadzihasanović and Kubura case. Архівавана з першакрыніцы 17 чэрвеня 2008. Праверана 23 лютага 2015.
  5. ↑ Bosnia fighters face uncertain fate. BBC (10 мая 2007). Архівавана з першакрыніцы 13 лістапада 2012. Праверана 17 лютага 2010.
  6. ↑ Wood, Nicholas. Bosnia Plans to Expel Arabs Who Fought in Its War. The New York Times (2 жніўня 2007). Архівавана з першакрыніцы 20 сакавіка 2014. Праверана 17 лютага 2010.
  7. ↑ Pyes, Craig; Meyer, Josh (2001-10-07). "Bosnia Seen as Hospitable Base and Sanctuary for Terrorists". Los Angeles Times. Архівавана з арыгінала 2008-10-25. Праверана 2010-02-17. Hundreds of foreign Islamic extremists who became Bosnian citizens after battling Serbian and Croatian forces present a potential terrorist threat to Europe and the United States, according to a classified U.S. State Department report and interviews with international military and intelligence sources.
  8. ↑ Kroeger, Alex. Mujahideen fight Bosnia evictions. Los Angeles Times (18 ліпеня 2000). Архівавана з першакрыніцы 14 мая 2007. Праверана 17 лютага 2010.
  9. ↑ Iranian Arms and Bosnia. Архівавана з першакрыніцы 23 лютага 2015. Праверана 23 лютага 2015.
  10. ↑ [www.worldaffairsjournal.org/article/iran-balkans-history-and-forecast Iran in the Balkans: A History and a Forecast](недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 лістапада 2016. Праверана 23 лютага 2015.
  11. ↑ United States Institute of Peace Архівавана 23 лютага 2015., Dayton Implementation: The Train and Equip Program, September 1997 | Special Report No. 25
  12. ↑ История рассудит, кто интернационалисты, а кто - наёмники Архівавана 23 лютага 2015. (руск.)
  13. ↑ 481 foreign volunteers from 35 countries defended Croatia in 1991-1995 (англ.). Croatia.org (24 ліпеня 2010). Архівавана з першакрыніцы 3 студзеня 2017. Праверана 2 студзеня 2017.
  14. ↑ Srebrenica - a 'safe' area(недаступная спасылка). Netherlands Institute for War Documentation (10 красавіка 2002). Архівавана з першакрыніцы 28 верасня 2013. Праверана 17 лютага 2010.
  15. ↑ アーカイブされたコピー. Архівавана з першакрыніцы 21 верасня 2013. Праверана 27 кастрычніка 2013.
  16. ↑ 481 foreign volunteers from 35 countries defended Croatia in 1991-1995. Архівавана з першакрыніцы 29 чэрвеня 2015. Праверана 22 чэрвеня 2015.
  17. ↑ Украинских экстремистов по-прежнему притягивает Кавказ Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)
  18. ↑ Поликарпов М. Русская сотня. Наши в Сербии. — М.: ЭКСМО, 2000.
  19. ↑ Бердичевский вервольф Архівавана 11 снежня 2018. (руск.)
  20. ↑ Karli, Sina. Šveđanin priznao krivnju za ratne zločine u BiH (харв.). Nacional (weekly) (11 лістапада 2006). Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2012. Праверана 17 лютага 2010.
  21. ↑ 10 самых знаменитых наемников Архівавана 23 лютага 2015. (руск.)
  22. ↑ а б в Dr N Thomas & K Mikulan. The Yugoslav Wars (2). Bosnia, Kosovo and Macedonia 1992—2001. — Osprey publishing, 2006. — ISBN 1-84176-964-9.
  23. ↑ Большая помощь маленьких отрядов (руск.). Српска.ру. Архівавана з першакрыніцы 1 лістапада 2012. Праверана 26 верасня 2012.
  24. ↑ а б в г д е Кто они ? Добровольцы (руск.). Српска.ру. Архівавана з першакрыніцы 1 лістапада 2012. Праверана 26 верасня 2012.
  25. ↑ Республика Сербская посмертно наградит русских добровольцев (руск.). Српска.ру. Архівавана з першакрыніцы 4 верасня 2017. Праверана 11 студзеня 2015.
  26. ↑ Smith, Helena. Greece faces shame of role in Serb massacre. The Guardian (5 студзеня 2003). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2020. Праверана 17 лютага 2010.
  27. ↑ Koknar, Ali M.. The Kontraktniki : Russian mercenaries at war in the Balkans(недаступная спасылка). Bosnian Institute (14 ліпеня 2003). Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 17 лютага 2010.
  28. ↑ Granić, Mate. Letter dated 30 June 1995 from the Deputy Prime Minister and Minister for Foreign Affairs of the Republic of Croatia addressed to the Special Rapporteur of the Commission on Human Rights on the question of the use of mercenaries. UN (30 чэрвеня 1995). Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2012. Праверана 17 лютага 2010.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Замежныя_камбатанты_ў_Баснійскай_вайне&oldid=4739798"