Торын Дубашчыт

Персанаж аповесці «Хобіт, або Туды і назад»
(Пасля перасылкі з Торын)

То́рын Дубашчы́т, сустракаецца То́рын Дубата́рч[1] (англ.: Thorin Oakenshield) — у легендарыуме Дж. Р. Р. Толкіна гном, адзін з галоўных персанажаў аповесці «Хобіт, або Туды і назад». Торын з’яўляецца спадчыннікам Каралеўства Пад Гарой, адкуль яго бацька і дзед былі выгнаны драконам Смаўгам. Ён арганізоўвае паход з мэтай вярнуць скарбы сваіх продкаў, у якім таксама прынялі ўдзел дванаццаць гномаў і хобіт Більба Бэгінс.

Тытул Кароль народа Дурына, Кароль-пад-Гарой
Раса Гном
Пол Мужчынскі
Месца пражывання Эрэбар, Дунланд, Эрэд Луін
Гады жыцця 2746—2941 Т.Э.
Зброя Меч Оркрыст, сякера

У вобразе Торына адлюстраваны ўласцівасці скандынаўскага героя і шэкспіраўскага персанажа. Ён станоўча апісваецца ў большай частцы аповесці, пакуль не паддаецца жаданню авалодаць золатам дракона, пасля чаго Торын прадстаўлены ў значна больш негатыўным святле, схільным да прагнасці (паўтаральная тэма ў творы Толкіна). Яго лёс нагадвае долю Бораміра ў рамане «Уладар Пярсцёнкаў».

Імя правіць

Як і большасць імёнаў гномаў у «Хобіце», Торын (стар.-сканд. Þorinn — «той, хто адважваецца, адважны», ад слова þora — «адважвацца») узята са спісу гномаў «Dvergatal» у эдычных песнях «Прароцтва вяшчунні[en]» і «Бачанне Гюльві». Яго мянушка паходзіць з той жа крыніцы — іншы гном з «Dvergatal» названы Эйкінск'яльдзі (стар.-сканд. Eikinskjaldi — «дубовы шчыт»), што Толкін пераклаў на англійскую мову як Oakenshield[2].

Характарыстыка правіць

Як напісана ў «Хобіце», Торын быў апрануты ў нябесна-блакітны каптур з сярэбраным кутасам і насіў залаты ланцужок. Ён іграе на арфе[3]. Торын вядзе бой сякерай[4][5], гондалінскім мячом Оркрыстам, знойдзеным у пячоры троляў і лукам, які ён выкарыстоўвае на паляванні і падчас перамоў ля варот Эрэбара[6].

Яго маральнае аблічча амбівалентнае. З аднаго боку, Торын — смелы і рашучы лідар, справядлівы і верны свайму слову[7]. Тым не менш, яму таксама ўласцівыя сквапнасць, якая з'яўляецца распаўсюджанай рысай сярод гномаў, і гонар — два недахопы, якія паскорылі яго падзенне[8].

Літаратурная біяграфія правіць

Торын нарадзіўся ў 2746 годзе Трэцяй эпохі. Прамы нашчадак Дурына, ён з'яўляецца сынам Траіна II і ўнукам Трора, караля Пад Гарой. Ён носіць тое ж імя, што і яго продак Торын I. Брат Торына Фрэрын нарадзіўся ў 2751 годзе Т.Э. і сястра Дыс — у 2760 годзе Т.Э.

У 2770 годзе Т.Э. дракон Смаўг, прыцягнуты чуткамі пра багацце каралеўства гномаў, атакуе і захоплівае Адзінокую Гару. Торыну разам з бацькам і дзедам удалося выратавацца. Пасля доўгіх тулянняў ён некаторы час жыў у Дунландзе. У 2793 годзе Т.Э. забойства Трора оркам Азогам выклікае Вайну гномаў і оркаў у Імглістых горах. Падчас апошняй бітвы гэтай вайны, бітвы пры Азанулбізары (2799 г. Т.Э.), шчыт Торына раскалоўся, і ён ссек дубовую галіну, выкарыстоўваючы яе для абароны і нанясення ўдараў, за што атрымаў мянушку «Дубашчыт». У гэтым баі загінуў Фрэрын, малодшы брат Торына.

Пасля вайны Траін II і яго народ пасяліліся ў Сініх горах на захадзе Эрыядара. Пасля знікнення бацькі ў 2841 годзе Т.Э. Торын быў абвешчаны каралём у выгнанні. Падчас яго кіравання гномы сталі жыць у адносным дабрабыце, але Торын не забываў пра абавязак помсты Смаўгу і строіў планы вяртання свайго каралеўства.

25 сакавіка 2941 года Т.Э. Торын сустрэў у Бры чараўніка Гэндальфа Шэрага і распавёў яму пра свае планы. Гэндальфа ў той час турбавала адраджэнне сілы Цёмнага Уладара Саўрана, які мог выкарыстаць Смаўга ў вайне на поўначы Міжзем'я. Ён пераканаў Торына адмовіцца ад вайны з драконам і арганізаваць тайны паход з дванаццаццю спадарожнікамі, у тым ліку з яго пляменнікамі Філі і Кілі, і параіў хобіта Більба Бэгінса ў якасці ўзломшчыка[9][10].

Кампанія на чале з Торынам пакінула Хобітан 27 красавіка[10]. Падчас пераходу праз Чарналессе Торына і яго спадарожнікаў узялі ў палон эльфы. Ён адмовіўся растлумачыць каралю Трандуілу мэту паходу і быў пасаджаны ў падземную камеру. Більба вызваліў гномаў і яны прыбылі ў Азёрны горад.

Пасля таго, як гномы дайшлі да Адзінокай гары, Смаўг знішчыў Азёрны горад, але быў забіты лучнікам Бардам. Торын завалодаў скарбамі Эрэбара і абвясціў аднаўленне каралеўства. Ён адмовіўся выплаціць кампенсацыю за разбураны драконам горад, і арміі людзей і эльфаў узялі Гару ў аблогу. У надзеі вымусіць Торына весці перамовы Більба перадаў Барду, правадыру войска Азёрнага горада, і эльфійскаму каралю Трандуілу Аркенстан — легендарны камень, празваны Сэрцам Гары, які Торын больш за ўсё жадаў вярнуць са страчаных скарбаў. Торын выгнаў хобіта і паабяцаў Барду яго долю скарбаў наўзамен Аркенстана, але пасля прыбыцця арміі гномаў Жалезных Узгоркаў на чале з Даінам вырашыў захапіць камень сілай. Канфлікт быў спынены нападам гоблінаў і варгаў, і гномы аб'ядналіся супраць іх з войскамі эльфаў і людзей.

Падчас бітвы Торынаў і яго паплечнікі выйшлі з варот Эрэбара і атакавалі гвардыю правадыра гоблінаў Больга, але з-за недахопу воінаў гномы вымушаны былі перайсці да абароны. Торын быў смяротна паранены, а яго пляменнікі загінулі, абараняючы яго. Нечаканае з'яўленне Беарна прынесла саюзнікам перамогу ў Бітве Пяці Войскаў: ён забіў Больга, звярнуўшы ў бегства яго армію, і вынес гнома з бою. Перад смерцю Торынаў прымірыўся з Більба:

Калі б наш брат пабольш цаніў смачную ежу, застолле і песні і паменш золата, то ў свеце было б куды весялей. Але які гэты свет ні ёсць — сумны ці вясёлы — а я яго пакідаю. Бывай!

Толкін Дж. Р. Р. Глава 18. Зваротны шлях // Хобіт, або Туды і назад

Пасля смерці цела Торына было пахавана ў глыбінях Эрэбара разам з мячом Оркрыстам і Аркенстанам. Яго траюрадны брат Даін II Жалезнастоп стаў новым каралём Пад Гарой.

Стварэнне і развіццё правіць

Напышлівы лідар гномаў з'яўляецца ў першым рукапісе «Хобіта», але тады ён носіць імя Гэндальф (стар.-сканд. Gandalf), у той час як чараўніка завуць Бладартын (сінд.: Bladorthin)[11]. Персанажы атрымліваюць свае канчатковыя імёны толькі на даволі позняй стадыі: Толкін адзначае неабходнасць змяніць імёны ў запісе, зробленым пасля напісання сёмай главы, Medwed («Небывалы прыстанак» у апублікаванай аповесці), але гэта адбываецца толькі ў дзясятай главе, «Азёрны горад» («Ветлівы прыём»), напісанай пасля перапынку ў некалькі месяцаў[12].

Першапачаткова гномы не павінны былі паддацца «драконавай хваробе», а прагнасць да багаццяў праяўлялі эльфы і людзі, што стварала толькі знешнюю небяспеку для Більба[13]. Ідэя, што Торын павінен памерці ў фінальнай бітве, меркавана з'явілася ў Толкіна позна, падчас «трэцяй фазы» напісання «Хобіта»: як падкрэслівае Джон Рэйтліф, «нішто не прадвяшчае сцэну смерці Торына ў арыгінальным рукапісе да таго, як Гэндальф уводзіць Більба ў палатку памірючага караля»[7]. Першапачаткова Бітвы Пяці Войскаў не існавала, і Торын стаў каралём Пад Гарой пасля мірнага вырашэння сваркі з людзьмі і эльфамі[14].

Толкін працягвае развіваць вобраз персанажа пасля публікацыі «Хобіта». Дадаткі да «Уладара Пярсцёнкаў», напісаныя ў 1955 годзе, уключаюць гісторыю народа Дурына, дзе Торын згадваецца некалькі разоў. Торын таксама прысутнічае ў некалькіх варыянтах тэксту, які ўяўляе пункт гледжання Гэндальфа пра падзеі, якія прывялі да пачатку паходу да Адзінокай Гары. Гэты тэкст быў апублікаваны ў «Няскончаных паданнях» пад назвай «Паход да Эрэбара»[15].

Літаратурная крытыка правіць

У вобразе Торына адлюстроўваецца ўплыў скандынаўскай міфалогіі на творчасць Толкіна. Апроч паходжання яго імя, характар Торына нагадвае «нецярпімую… і незалежную манеру, якая так характэрна для старажытнаскандынаўскіх герояў», а перамовы, якія ён вядзе з Бардам, поўныя архаічнай лексікі і «запазычаны непасрэдна з ісландскіх саг», у прыватнасці з «Сагі пра Храфнкела»[16].

Ідэя праклятага скарбу, які выклікае прагнасць і ў выніку губіць тых, хто спрабуе ім завалодаць, з'яўляецца ў «Сільмарыліёне» і звязана з кара́лямі гномаў Наўгламірам[17]. Дуглас Андэрсан і Томас Шыпі праводзяць паралель з вершам Толкіна «Iumonna Gold Galdre Bewunden», у якім пракляты скарб прыводзіць да дэградацыі ўсіх сваіх уладальнікаў (перапрацаваная версія верша была апублікавана ў 1962 годзе пад назвай «Скарб» у зборніку «Прыгоды Тома Бамбадзіла»). Ідэя «драконавай хваробы», якой акрамя Торына паддаецца таксама бургамістр Азёрнага горада, паходзіць са старажытнаанглійскай паэмы «Беавульф»[18][19].

Джон Рэйтліф адзначае асаблівую сувязь паміж Торынам і яго траюрадным братам Даінам: апошні з'яўляецца ў аповесці, «каб запоўніць ролю Торына, калі Торын сам больш не ў стане [яе выконваць], спачатку з-за драконавай хваробы, затым з прычыны сваёй смерці». Ён праводзіць паралель з братамі Борамірам і Фарамірам: старэйшы брат, які паддаўся спакусе, загладзіў яе і памёр, і малодшы, які праявіў мудрасць і ўтрымаўся ад такой жа спакусы[20].

Для Тома Шыпі адной з асноўных тэм «Хобіта» з'яўляецца кантраст паміж старажытным светам, прадстаўленым гномамі, і сучаснасцю ў асобе Більба. Гэта розніца бачная галоўным чынам у сферы мовы. Стыль маўлення Торына з'яўляецца сімвалам старажытнага свету і засяроджаны на практычных рэчах, у адрозненне ад некаторых пазбаўленых сэнсу сучасных фраз («добрая раніца», «прашу прабачэння»). Пра гэта сведчыць падрабязны кантракт па выкананні працы ўзломшчыка, які ён падае хобіту[21]. Тым не менш, Толкін не выстаяў перад магчымасцю дадаць рысу гумару, напаўняючы гэты кантракт сучаснай мовай: «прапанова прафесійнай дапамогі», «аплата пры ўручэнні», «чатырнаццатая частка агульнага даходу»[22]. Пасля ў аповесці супрацьстаяць абодва гэтыя стылі, часам бярэ верх старажытны (прыход Торына ў Азёрны горад), часам сучасны (апошняя гутарка Більба і Торына перад бітвай). У канцы аповесці гэтыя стылі прыміраюць апошнія словы Торына: яны адлюстроўваюць як старажытнасць («Я сыходжу ў палаты чакання да маіх прабацькоў»), так і сучаснасць («сын дружалюбнага Захаду»)[23].

Паводле меркавання Эн Пеці, Торын — шэкспіраўскі персанаж, развіццё якога ў аповесці нагадвае Макбета: той з'яўляецца паважаным лідарам напачатку сваёй гісторыі, але няздольны выстаяць перад жаданнем улады і становіцца падобным на Рычарда III тыранам. Падзенне Торына становіцца прадказальным з-за яго паводзін, але яго трагічная смерць у баі з'яўляецца крыніцай катарсісу для чытача[24].

Смерць Торына з'яўляецца нечаканасцю для чытача: гаворка ідзе пра другога па значнасці персанажа кнігі (толькі ў Більба больш дыялогаў, чым у яго), і ў той час аўтар дзіцячых казак рэдка «забіваў» аднаго са сваіх галоўных герояў. Томас Шыпі лічыць, што смерць Торына спрыяе асаблівай эмацыйнай глыбіні аповесці, якая тлумачыць устойлівую папулярнасць твора[25]. Паводле меркавання Джона Рэйтліфа, смерць караля і яго пляменнікаў робіць станоўчы зыход прыгоды больш рэалістычным і аспрэчвае ўсе магчымыя абвінавачванні аповесці ў эскапізме (у негатыўным сэнсе гэтага тэрміна)[26].

Вобраз Торына ў адаптацыях правіць

Вобраз Торына стварылі мастакі Алан Лі, Джон Хоу[27], Тэд Несміт[28] і Анке Эйсман[29]. Ва ўверцюры «Хобіт» кампазітара Кэры Блайтана Торын прадстаўлены арфай — інструментам, на якім ён іграе ў кнізе[30].

У мультфільме «Хобіт» 1977 года Торына агучыў Ганс Конрыд. У савецкім тэлеспектаклі «Казачнае падарожжа містара Більба Бэгінса, Хобіта» ролю Торына сыграў Анатоль Равіковіч.

 
Рычард Армітыдж — акцёр, які сыграў ролю Торына ў кінатрылогіі «Хобіт»

Персанаж згадваецца ў пашыранай версіі фільма «Уладар пярсцёнкаў: Брацтва пярсцёнка», калі Гэндальф распавядае пра міфрылавую кальчугу, падораную Торынам Більба. У кінатрылогіі «Хобіт» рэжысёра Пітэра Джэксана ролю Торына выканаў англійскі акцёр Рычард Армітыдж. Паводле слоў акцёра, крыніцай натхнення для вобраза персанажа ў экранізацыі паслужылі п’есы Уільяма Шэкспіра «Генрых V», «Рычард III» і «Макбет». Для працы над голасам ён выкарыстоўваў маналогі з гэтых твораў[31] і слухаў рускую царкоўную музыку[32]. У фільме Торын значна маладзейшы, чым у аповесці, дзе ён быў старэйшым сярод гномаў[33]. Рычард Армітыдж растлумачыў мэту гэтай змены:

Вы павінны верыць, што ў ім дастаткова агню, каб ізноў быць Каралём. Торыну неабходна быць фізічна здольным дасягнуць гэтага і паказаць, што для гномаў яшчэ ёсць будучыня. У маім вобразе яго ўзрост праяўляецца больш у яго вопыце і аўтарытарнай асобе, чым у фактычных гадах.

Sibley, B. Richard Armitage — Thorin // The Hobbit: An Unexpected Journey Official Movie Guide

У экранізацыі выкарыстаны матэрыялы з Дадаткаў да «Уладара Пярсцёнкаў»: паказана, у тым ліку, бітва пры Азанулбізары, але, у адрозненне ад кнігі, з Азогам б'ецца не Даін, а Торын. Азог не гіне і пераследуе атрад Торына падчас паходу на ўсход, стаўшы такім чынам галоўным антаганістам фільма[34]. Таксама павялічана роля Аркенстана, які мае палітычнае значэнне ў якасці сімвала аб'яднання сямі кланаў гномаў[35][36].

У рэцэнзіях на «Хобіт: Нечаканае падарожжа» кінакрытыкі параўноўвалі Торына з Арагорнам і Борамірам з кінатрылогіі «Уладар пярсцёнкаў»[34][37][38]. Рычард Корліс з часопіса Time, у прыватнасці, назваў яго «больш злоснай і амбівалентнай версіяй Арагорна Віга Мортэнсена»[39]. Іншыя рэцэнзенты станоўча адклікаліся пра яго акцёрскую ігру[40][41][42].

У якасці негульнявога персанажа Торын з'яўляецца ў гульні The Hobbit. У шматкарыстальніцкай ролевай гульні «Уладар Пярсцёнкаў Анлайн» яго можна ўбачыць у Сініх горах у пачатку гульні за гнома ці эльфа[43]. Торын уваходзіць у лік герояў action RTS стратэгіі Guardians of Middle-earth[44].

Статуэткі Торына выпусцілі кампаніі Weta Workshop[45], The Noble Collection[46] і Vivid Imaginations[47]. Фігурка персанажа ўключана ў набор LEGO The Hobbit[48]. Пасля выхаду першага фільма трылогіі ў Новай Зеландыі былі выпушчаны маркі і калекцыйныя манеты з выявай Торына[49][50][51][52].

Зноскі правіць

  1. * Толкін Джон Рональд Руэл. Уладар Пярсьцёнкаў. Зьвяз пярсьцёнка. Архівавана 23 верасня 2017. Пер. з анг. Дз. Магілеўцава і К. Курчанковай. — Менск, 2008. — 422 с.;
    * Джон Рональд Руэл Толкін. Хобіт, або вандроўка туды і назад. — Беларуская палічка.
  2. Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End 2007, pp. 399–404.
  3. Толкин, Хоббит, или Туда и обратно 1992, с. 13—22, Глава 1. Нежданные гости.
  4. Толкин, Хоббит, или Туда и обратно 1992, с. 183, Глава 13. Пока хозяина не было дома.
  5. Толкин, Хоббит, или Туда и обратно 1992, с. 224, Глава 18. Обратный путь.
  6. Толкин, Хоббит, или Туда и обратно 1992, с. 205, Глава 15. Тучи собираются.
  7. а б Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End 2007, p. 236.
  8. Chance, Tolkien's Art: a Mythology for England 2001, pp. 61, 127.
  9. Толкин, Властелин Колец. Книга III. Возвращение Короля 1999, Приложение А. Летописи королей и властителей. III. Народ Дьюрина.
  10. а б Tolkien, Unfinished Tales 1980, The Quest of Erebor.
  11. Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part One: Mr. Baggins 2007, p. 11.
  12. Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part One: Mr. Baggins 2007, pp. 301–455.
  13. Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End 2007, pp. 128–129.
  14. Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End 2007, p. 105.
  15. Hammond, Scull, The J.R.R. Tolkien Companion and Guide: Reader's Guide 2006, pp. 810–812.
  16. Шиппи, Дорога в Средьземелье 2003, Кольцо как «уравниватель».
  17. Hammond, Scull, The J.R.R. Tolkien Companion and Guide: Reader's Guide 2006, pp. 776–778.
  18. Anderson, The Annotated Hobbit 2012, pp. 387–391.
  19. Шиппи, Дорога в Средьземелье 2003, Морок Смауга.
  20. Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End 2007, pp. 235–237.
  21. Шиппи, Дорога в Средьземелье 2003, Разрыв связи.
  22. Shippey, J. R. R. Tolkien: Author of the Century 2002, pp. 41–42.
  23. Shippey, J. R. R. Tolkien: Author of the Century 2002, pp. 42–44.
  24. Petty, Shakespearean Catharsis in the Fiction of J.R.R. Tolkien 2007, pp. 162–165.
  25. Shippey, J. R. R. Tolkien: Author of the Century 2002, pp. 48–49.
  26. Tolkien, Rateliff, The History of The Hobbit. Part Two: Return to Bag-End 2007, p. 240.
  27. The King Under the Mountain (англ.)(недаступная спасылка). John Howe's official website. Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2015. Праверана 2013-05-4.
  28. Gandalf and Thorin at Bree (англ.)(недаступная спасылка). Ted Nasmith's official website. Архівавана з першакрыніцы 27 студзеня 2013. Праверана 2013-05-4.
  29. J. R. R. Tolkien: The Hobbit (англ.)(недаступная спасылка). Anke Eißmann's official website. Архівавана з першакрыніцы 1 чэрвеня 2013. Праверана 2013-05-4.
  30. Bratman, D. Liquid Tolkien: Music, Tolkien, Middle-earth and More Music // Middle-earth Minstrel: Essays on Music in Tolkien / Ed. B. L. Eden. — Jefferson; London: McFarland & Company, 2010. — P. 156. — 207 p. — ISBN 9780786448142.
  31. Richard Armitage talks to TheOneRing.net (англ.)(недаступная спасылка). TheOneRing.net (5 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 8 красавіка 2013. Праверана 30 красавіка 2013.
  32. Tynan, A.. Richard Armitage and The Hobbit: «It's mind blowing the things we did» (англ.)(недаступная спасылка). The Vine (30 красавіка 2013). Архівавана з першакрыніцы 4 мая 2013. Праверана 2013-05-4.
  33. Sibley, B. Richard Armitage — Thorin // The Hobbit: An Unexpected Journey Official Movie Guide. — Boston: Houghton Mifflin, 2012. — 120 p. — ISBN 9780547899305.
  34. а б Jolin, D.. The Hobbit: An Unexpected Journey (англ.)(недаступная спасылка). Empire. Архівавана з першакрыніцы 20 чэрвеня 2013. Праверана 2013-05-9.
  35. Даже если хуже некуда, будет еще хуже… Интервью с Ричардом Армитэйджем(недаступная спасылка). Film.ru (5 сакавіка 2013). Архівавана з першакрыніцы 29 кастрычніка 2014. Праверана 29 кастрычніка 2014.
  36. Алешичева, Т.. Геополитика гномов. Коммерсантъ (23 снежня 2013). Праверана 29 кастрычніка 2014.
  37. Debruge, P.. Review: «The Hobbit: An Unexpected Journey» (англ.)(недаступная спасылка). Variety (3 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 12 мая 2013. Праверана 2013-05-9.
  38. Зинцов, О.. «Хоббит: Нежданное путешествие": Нескоро гномы будут дома(недаступная спасылка). Ведомости (21 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2014. Праверана 2013-05-9.
  39. Corliss, R.. The Hobbit: Why Go There and Back Again? (англ.)(недаступная спасылка). Time (5 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 21 мая 2013. Праверана 2013-05-9.
  40. Morgenstern, J.. 'Hobbit': A Middling Middle-earth (англ.)(недаступная спасылка). The Wall Street Journal (13 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 14 чэрвеня 2013. Праверана 10 мая 2013.
  41. Howell, P.. The Hobbit review: An unexpected epic, with footnotes (англ.)(недаступная спасылка). Toronto Star (13 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2014. Праверана 10 мая 2013.
  42. Lumenick, L.. 'The Hobbit' is worth the three-hour journey (англ.)(недаступная спасылка). New York Post (11 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 17 лютага 2013. Праверана 10 мая 2013.
  43. Thorin Oakenshield (англ.)(недаступная спасылка). LOTRO Lorebook. Архівавана з першакрыніцы 7 верасня 2009. Праверана 2013-05-4.
  44. Thorin Oakenshield: Warrior (англ.)(недаступная спасылка). Guardians of Middle-earth. Архівавана з першакрыніцы 25 сакавіка 2013. Праверана 2013-05-5.
  45. The Hobbit: An Unexpected Journey: Thorin Oakenshield (англ.)(недаступная спасылка). Weta Workshop. Архівавана з першакрыніцы 15 мая 2013. Праверана 2013-05-4.
  46. Thorin Oakenshield Bronze Sculpt (англ.)(недаступная спасылка). The Noble Collection. Архівавана з першакрыніцы 2 мая 2013. Праверана 2013-05-4.
  47. Blind Bags (англ.)(недаступная спасылка). Vivid Imaginations. Архівавана з першакрыніцы 10 мая 2013. Праверана 2013-05-4.
  48. Thorin Oakenshield (англ.)(недаступная спасылка). LEGO. Архівавана з першакрыніцы 10 мая 2013. Праверана 2013-05-4.
  49. Silver Coin Set (англ.)(недаступная спасылка). New Zealand Post. Архівавана з першакрыніцы 6 чэрвеня 2013. Праверана 2013-05-4.
  50. Premium Gold Coin Set (англ.)(недаступная спасылка). New Zealand Post. Архівавана з першакрыніцы 8 лютага 2013. Праверана 2013-05-4.
  51. Brilliant Uncirculated Coin Set (англ.)(недаступная спасылка). New Zealand Post. Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2013. Праверана 2013-05-4.
  52. Set of Stamps (англ.)(недаступная спасылка). New Zealand Post. Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2013. Праверана 2013-05-4.

Літаратура правіць