Старажытнаскандынаўская мова

Старажытнаскандынаўская мова — вымерлая мова скандынаўскай групы, на якой размаўляла насельніцтва Скандынавіі і каланізаваных вікінгамі тэрыторый прыкладна да 1300 года. Протаскандынаўская развілася ў старажытнаскандынаўскую да 8 стагоддзя, а старажытнаскандынаўская пачала развівацца ў сучасныя скандынаўскія мовы ў сярэдзіне-канцы 14 стагоддзя, у якім і скончылася існаванне старажытнаскандынаўскай мовы. Гэтыя даты, аднак, не канчатковыя, паколькі пісьмовая старажытнаскандынаўская шырока выкарыстоўваўся і ў 15 стагоддзі.

Старажытнаскандынаўская мова
Старажытназаходнескандынаўскія дыялекты      Старажытнаўсходнескандынаўскія дыялекты      Старажытнагутнійская мова      іншыя германскія мовы
Саманазва	dǫnsk tunga, norrœnt mál
Краіны	Нарвегія  Швецыя  Данія  Ісландыя
Рэгіёны	Скандынавія, Шатландыя, Ірландыя, Уэльс, в. Мэн, Нармандыя, Вінланд, Волга і краіны паміж імі
Статус	вымерла
Вымерла	пісьмовая мова выкарыстоўвалася аж да 15 ст.
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейская сям'я Германская галіна Скандынаўская група
Пісьменнасць	лацінскае пісьмо, руны і Younger Futhark[d]
Моўныя коды
ISO 639-1	—
ISO 639-2	non
ISO 639-3	non
LINGUIST List	non
IETF	non
Glottolog	oldn1244
Вікіпедыя на гэтай мове

У старажытнаскандынаўскім вылучалася тры асноўныя дыялекты: усходні, заходні і старажытнагутнійскі. Усходні і заходні дыялекты фарміравалі дыялектны кантынуум без выразнай геаграфічнай мяжы. Так, напрыклад, рысы, характэрныя для ўсходняга дыялекту, знойдзены ва ўсходняй Нарвегіі, хоць старажытнанарвежская была адным заходніх дыялектаў. І наадварот, рысы, характэрныя для заходніх дыялектаў, знойдзены ў Швецыі. На тэрыторыі сучасных Даніі і Швецыі большасць размаўляла на ўсходнім дыялекце. Старажытнагутнійскую часам прылічваюць да ўсходніх дыялектаў, хоць у ёй можна знайсці і ўласныя рысы, не характэрныя для двух іншых дыялектаў.

У 12 ст. ісландскі збор законаў Граўгаўс (ісл.: Grágás — «Шэрая гусь») паведамляе, што шведы, нарвежцы, даны і ісландцы размаўляюць на адной мове, dǫnsk tunga («дацкая мова»; носьбіты ўсходняга дыялекту сказалі б dansk tunga). Іншай назвай, якая выкарыстоўвалася звычайна менавіта для абазначэння заходняга дыялекту, была назва norrœnt mál («паўночная мова»). Старажытнаскандынаўская развілася ў сучасныя скандынаўскія мовы (ісландскую, фарэрскую, нарвежскую, дацкую і шведскую), і нават нягледзячы на тое, што цяпер гэта асобныя мовы, паміж носьбітамі існуе ўзаемапаразуменне.

Тэрытарыяльнае распаўсюджванне

Старажытнаісландская шмат у чым была тоесна старажытнанарвежскай, і разам яны фарміравалі заходні дыялект старажытнаскандынаўскай мовы, на якім таксама размаўлялі ў паселішчах у Ірландыі, Шатландыі, в. Мэн і ў нарвежскіх паселішчах Нармандыі. Усходні дыялект выкарыстоўваўся ў Даніі, Швецыі, у паселішчах на тэрыторыі сучасных Расіі, Англіі і ў дацкіх калоніях Нармандыі. На старажытнагутнійскай размаўлялі на в. Готланд і ў некалькіх калоніях на ўсходзе. У XI ст. старажытнаскандынаўская стала самай распаўсюджанай еўрапейскай мовай, на якой размаўлялі людзі ад Вінланда да ракі Волгі. На Русі даўжэй усяго яна захоўваўся ў Ноўгарадзе, праіснаваўшы там, магчыма, да XIII стагоддзя. Час распаўсюджвання шведскай мовы ў Фінляндыі цяпер аспрэчваецца, але вядома, што падчас другога крыжовага паходу ў Фінляндыю шведы распаўсюдзілі мову па рэгіёне.

Сучасныя пераемнікі

Нашчадкамі заходняга дыялекту старажытнаскандынаўскай мовы з'яўляюцца заходнескандынаўскія мовы: ісландская, фарэрская, нарвежская, і вымерлая мова норн, якая ўжывалася пэўны час на Аркнейскіх і Шэтландскіх астравах. Нашчадкамі ўсходняга дыялекту старажытнаскандынаўскай мовы з'яўляюцца дацкая і шведская мовы. Хоць нарвежская мова гістарычна з'яўляецца нашчадкам заходняга дыялекту, на працягу доўгага часу на яе моцна паўплывалі ўсходнескандынаўскія мовы (галоўным чынам падчас Дацка-шведскай уніі).

Сярод усіх скандынаўскіх моў менш усяго за апошнюю тысячу гадоў змяніліся фарэрская і ісландская, аднак з тых часоў як Фарэры адышлі Даніі, фарэрская таксама пацярпела ад уплыву дацкай мовы.

Старажытнаскандынаўская паўплывала на англійскую, нармандскую і шатландскую (германскую) мову, у якой засталася вялікая колькасць запазычанняў.

Паўплывала яна і на некаторыя іншыя мовы: гэльскую, ірландскую, рускую, фінскую і эстонскую: у іх таксама ёсць некаторыя запазычанні са старажытнаскандынаўскай. Па адной з тэорый, слова Русь можа быць запазычана ў аднаго са скандынаўскіх плямёнаў, гэта пацвярджаецца тым, што ў Фінляндыі і Эстоніі для абазначэння Швецыі выкарыстоўваюцца словы Ruotsi і Rootsi адпаведна.

Сярод усіх скандынаўскіх моў самай блізкім да старажытнаскандынаўскай з'яўляецца ісландская. Сучасная пісьмовая ісландская мова бярэ пачатак у старажытнаскандынаўскай фанемнай пісьмовай сістэме. Сучасныя ісландцы могуць чытаць на старажытнаісландскай, якая толькі нязначна адрозніваецца парадкам слоў, правапісам і семантыкай. Вымаўленне, аднак, асабліва ў часткі галосных фанем, змянілася прынамсі настолькі, наколькі яно паспела змяніцца ў іншых скандынаўскіх мовах.

Фарэрская захоўвае мноства падобных рыс, але на яе паўплывалі дацкая, нарвежская і гэльская (і/ці ірландская). Хоць дацкая, шведская і нарвежская разашліся мацней усіх, паміж носьбітамі гэтых моў усё яшчэ захоўваецца ўзаемапаразуменне. Тыя, хто размаўляюць на сучасных шведскай, нарвежскай і дацкай, у большасці сваёй могуць разумець адзін аднаго, асабліва калі гавораць павольна. Мовы досыць падобныя і ў напісанні, так што і пісьмовая мова можа быць зразумета. Часткова так адбываецца таму, што гэтыя мовы доўгі час уплывалі адна на адну, і яшчэ таму, што на іх паўплывала сярэдненіжненямецкая мова.

Спасылкі

Wikimedia Incubator

У Інкубатары Wikimedia ёсць тэставы раздзел Вікіпедыі на Старажытнаскандынаўскай мове

• heimskringla.no
• A Dictionary of Old Norse Prose
• Gerhard Köbler: Altnordisches Wörterbuch Архівавана 25 лістапада 2005.
• Northvegr.org — Zoëga's A Concise Dictionary of Old Icelandic Архівавана 22 мая 2008.