Хі́яс (грэч. Χίος) — востраў у Эгейскім моры. Уваходзіць у склад Грэцыі. Агульная плошча — 842,5 км². Насельніцтва — 51930 чал. (2011 г.).

Хіяс
грэч. Χίος
Порт Лімія
Порт Лімія
Характарыстыкі
Плошча842,5 км²
Насельніцтва51 930 чал.
Шчыльнасць насельніцтва61,64 чал./км²
Размяшчэнне
38°24′ пн. ш. 26°01′ у. д.HGЯO
АкваторыяЭгейскае мора
Краіна
Хіяс (Грэцыя)
Хіяс
Хіяс
Праблемы з <mapframe>:
  • Атрыбут «latitude» мае няслушнае значэнне
  • Атрыбут «longitude» мае няслушнае значэнне
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія правіць

Востраў Хіяс месціцца ва ўсходняй частцы Эгейскага мора, усяго за 4,6 км ад тэрыторыі Турцыі, за 194 км на паўночны ўсход ад Афінаў і 1707 км на паўднёвы захад ад Мінска. Даўжыня з поўначы на поўдзень — 50,9 км, найбольшая шырыня — 29 км.

Востраў мае вулканічнае паходжанне. Знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці ад краю тэктанічнай платформы, таму лічыцца сейсмічна небяспечным. Ландшафт гарысты, асабліва на поўначы, дзе гара Пелінаён узвышаецца на 1297 м. Берагі скалістыя, узвышаныя. Толькі ў некалькіх месцах вылучаюцца пляжы.

Клімат засушлівы субтрапічны. Сярэдняя тэмпература студзеня +5—11 °C. Сярэдняя тэмпература ліпеня +19—28 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў — 520 мм. Самыя засушлівыя месяцы — ліпень і жнівень, калі ападкі не перавышаюць 1 мм. Часцяком дажджы не здараюцца на працягу ўсяго лета.

Прырода правіць

У антычнасці значная частка вострава была пакрыта хваёвымі лясамі. З-за кліматычных змен і дзейнасці чалавека ў наш час флора прадстаўлена пераважна ксерафітнымі хмызнякамі і травамі. Лясы захаваліся толькі ў гарах. У 2012 г. пажары знішчылі каля 36 000 га лясоў і сельскагаспадарчых насаджэнняў.

Востраў Хіяс — сезоннае месца адпачынку многіх відаў пералётных птушак.

Гісторыя правіць

 
Мармуравая пліта з вытрымкай з "Гісторыі" Герадота аб Гамеры

Востраў Хіяс быў населены не раней за 1600 г. да н. э. Старажытнагрэчаскія гісторыкі лічылі, што першымі жыхарамі былі лелегі. У IX ст. да н. э. востраў быў заняты перасяленцамі з Кіпра і Эўбеі. У класічную эпоху хіясцы размаўлялі на іанійскім дыялекце грэчаскай мовы і ўваходзілі ў Іанійскі саюз. Мясцовым ураджэнцам лічыўся Гамер. З канца VII ст. да н. э. тут чаканілі ўласную манету, вёўся актыўны гандаль, у тым ліку з такімі аддаленымі месцамі як Паўночнае Прычарнамор'е, Егіпет і Галія. Насельніцтва Хіяскага поліса дасягала 120 тыс. чал. Галоўным прадметам экспарту было віно.

У VI ст. была ўсталявана дэмакратычная сістэма кіравання па вобразу Афінаў. Сувязі з Атыкай сталі асабліва важнымі з сярэдзіны VI ст. да н. э., калі Хіяс вёў барацьбу за незалежнасць супраць дзяржавы Ахеменідаў. У 478 г. да н. э. поліс увайшоў у Дэласкі саюз, у якім быў пазбаўлены абавязку выплочваць свой унёсак грашыма. Замест гэтага астравіцяне забяспечвалі саюзнікаў караблямі. У 412 г. да н. э. хіясцы паўсталі супраць дыктату з боку афінян, былі атакаваны афінскім флотам, але здолелі выдужаць аблогу з дапамогай спартанцаў. Пазней востраў увайшоў у склад Македоніі, потым Рымскай дзяржавы.

З 395 г. н. э. у складзе Візантыі. У XI ст. кароткі час знаходзіўся пад уплывам сельджукаў. У 12611566 гг. — калонія Генуэзскай рэспублікі. Мясцовыя генуэзскія землеўладальнікі вялі асабістую знешнюю палітыку, што асабліва стала характэрным для першай паловы XVI стагоддзя. У 1566 г. востраў афіцыйна ўвайшоў у склад Асманскай імперыі. Асманскае кіраванне было адзначана вяртаннем грэчаскага ўплыву.

Мясцовыя гандляры і чыноўнікі — пераважна грэкі — атаясамлялі свой поспех з турэцкімі ўладамі, таму ў пачатку XIX ст. яны вельмі насцярожана аднесліся да руху за незалежнасць Грэцыі. У 1822 г. на Хіяс пераправілася некалькі сотняў грэкаў-рэвалюцыянераў з вострава Самас. У адказ, асманскія ўлады высадзілі дэсант, які арганізаваў разню паўстанцаў і мірнага насельніцтва. Хіяс увайшоў у склад Грэцыі толькі ў 1912 г.

Культурная спадчына правіць

У 1990 г. праваслаўныя манастыры Дафні, Хосіас-Лукас і Неа-Моні на востраве Хіяс былі ўключаны ў спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Галерэя правіць

Літаратура правіць

Спасылкі правіць

  Сусветная спадчына ЮНЕСКА, аб’ект № 537
рус.англ.фр.