Юрацішкі

Юрацішкі
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Іўеўскі
Сельсавет	Юрацішкаўскі
Каардынаты	54°01′51″ пн. ш. 25°55′40″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1520
Гарадскі пасёлак з	1957
Насельніцтва	▲1 363 чал. (1 студзеня 2024);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1595
Паштовыя індэксы	231350
Аўтамабільны код	4
СААТА	4229857904
	Юрацішкі на Вікісховішчы

Юрацішкі^[2] — гарадскі пасёлак у Іўеўскім раёне Гродзенскай вобласці Беларусі. Знаходзіцца за 16 км на паўночны ўсход ад Іўя, 174 км ад Гродна, 4 км ад чыгуначнай станцыі Юрацішкі. Насельніцтва 1 281 чал. (2019)^[3].

Гісторыя

Юрацішкі вядомыя з пачатку XVI стагоддзя як прыватнае ўладанне Гаштольдаў, якое перайшло да іх у якасці пасагу ад князёў Гальшанскіх. Мелі статус мястэчка. Каля 1520 года будучы канцлер Вялікага Княства Літоўскага, віленскі ваявода Альбрэхт (Войцех) Гаштольд пабудаваў у Юрацішках Мікалаеўскую царкву з прыдзелам Святой Параскевы. 6 чэрвеня 1532 года Гаштольд падараваў царкве 5 пляцаў у саміх Юрацішках, больш 5 валок раллі і сенажаці, права збіраць гандлёвае мыта падчас кірмашоў на дні памяці Свяціцеля Мікалая Цудатворцы (9 мая і 6 снежня па юліянскім календары), а таксама на «Дзесятуху» (дзясятая пятніца пасля Пасхі, прысвечаная памяці Святой Параскевы Пятніцы). Пасля смерці сына Альбрэхта Гаштольда Станіслава ў 1542 годзе Юрацішки перайшлі да вялікага князя літоўскага Жыгімонта Старога, які перадаў іх свайму сыну Жыгімонту Аўгусту. Аднак з дазволу вялікага князя права карыстання мястэчкам захавала ўдава Альбрэхта Гаштольда Сафія, княжна Вярэйская, да сваёй смерці ў 1549 годзе. З гэтага года Юрацішкі становяцца часткай Трабскага староства. У 1580 годзе вялікі князь літоўскі і кароль польскі Стэфан Баторы подараваў Юрацішкі князю Васілю Цяляцеўскаму, уцекачу з Масквы, які быў ваяводам цара Івана Грознага ў Полацку. Пасля смерці князя мястэчка і вёска Сямёнкі перайшлі да яго ўдавы Аўдоцці з роду князёў Сонцавых і іх дачкі Марыі. Пасля шлюбу Марыі з Рыгорам Фёдаравічам Ходкавічам Нямірам Стэфан Баторы па просьбе Аўдоцці Сонцаўны перадаў Юрацішкі ў пажыццёвае карыстанне Рыгору Няміру і яго сыну Яну. Кароль таксама прыняў да ўвагі хадайніцтва кіеўскага кашталяна Паўла Сапегі, пад кіраўніцтвам якога служыў Рыгор Няміра. 7 студзеня 1650 года па просьбе навагрудскага гараднічага Яна Няміры кароль польскі і вялікі князь літоўскі Ян Казімір падараваў Юрацішкам права на правядзенне штотыднёвых таргоў па нядзелях. Ян Няміра 23 мая 1663 года з дазволу караля саступіў сваё пажыццёвае права на валоданне Юрацішкамі свайму сыну дзерпцкаму харунжаму Гераніму Няміры. Пасля смерці Гераніма яго жонка Кацярына з роду Багуфалаў з дазволу караля польскага Аўгуста II 15 ліпеня 1698 года перадала Юрацішкі ва ўладанне сына Ераміі, таксама дзерпцкага харунжага. Ерамія 12 кастрычніка 1703 года са згоды таго ж Аўгуста II перадаў Юрацішкі ва ўладанне пінскаму абознаму Міхалу Антону Копцю. Копаць у 1717 годзе дабіўся перадачы Юрацішак з ліку дзяржаўных маёмасцей у земскія, скарыстаўшы тое, што пасля Паўночнай вайны ў мястэчку засталося толькі тры гаспадаркі. Дачка Копця Канстанцыя, якая ўзяла шлюб з Францішкам Касцялкоўскім, атрымала Юрацішкі ў якасці пасагу. Юрацішкі пры Касцялкоўскіх былі часткай маёнтка Бокшышкі, захаваўшы статус мястэчка. За даўгі сыноў Францішка Каэтана, Андрэя і Тадэвуша (быў паслом на Чатырохгадовым сейме) Юрацішкі разам з іх іншымі маёнткамі былі па рашэнні эксдывізарска-таксатарскага суда падзелены паміж іх крэдыторамі. Асноўная частка мястэчка і навакольных зямель дасталася смаленскаму падчашаму Паўлу Радкевічу, які раней меў Юрацішкі ў заставе ад Касцялкоўскіх, і яго сыну Ігнату. Часткі, якія дасталіся іншым крэдыторам, пазней купіў другі сын Паўла Радкевіча трабскі пробашч, канонік інфлянцкі і смаленскі Андрэй Радкевіч. Такім чынам у канцы XVIII стагоддзя Юрацішкі сталі ўладаннем рода Радкевічаў, у руках якіх знаходзіліся да 1939 года^[4].

Сядзіба Радкевічаў

У Трынаццацігадовую вайну расійскія войскі спалілі Юрацішкі. У Вялікую Паўночную вайну мястэчка занялі шведы.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Юрацішкі апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, дзе сталі цэнтрам воласці Ашмянскага павета Віленскай губерні.

З пабудовай чыгункі Маладзечна — Ліда за 4 км ад Юрацішак адкрылася аднайменная чыгуначная станцыя. Станам на 1866 у мястэчку было 23 дамы.

Свята-Мікалаеўская царква ў 1900 годзе

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Юрацішкі апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Валожынскага павета Навагрудскага ваяводства.

У 1939 Юрацішкі ўвайшлі ў БССР, дзе ў 1940 сталі цэнтрам раёна (з 1944 — у Маладзечанскай вобласці). 23 снежня 1957 года вёска атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадскога тыпу^[5]. У 1960 Юрацішкаўскі раён расфарміравалі, мястэчка ўвайшло ў склад Іўеўскага раёна Гродзенскай вобласці.

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1866 год — 197 чал., у тым ліку 100 каталікоў і 97 праваслаўных^[6]; 1869 год — 233 чал.^[7]
XX стагоддзе: 1909 год — 244 чал.^[8]
XXI стагоддзе: 2006 год — 1,5 тыс. чал.^[9]; 2008 год — 1,5 тыс. чал.; 2016 год — 1 341 чал.^[10]; 2017 год — 1 328 чал.^[11]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці.

Транспарт

Чыгуначная станцыя, 1916

Паблізу чыгуначная станцыя на лініі Ліда—Маладзечна; аўтадарогамі злучаныя з Іўем, Валожынам, Ашмянамі.

Славутасці

Царква Св. Мікалая (1520 год, капітальныя рамонты ў 1845 і 1864 гадах; у 2014 годзе поўнасцю перабудавана пасля пажару)
Сядзіба Радкевічаў (XIX ст.)
Касцёл Перамянення Гасподняга (2003)
Магілы нямецкіх салдат Першай сусветнай вайны, каля царквы Св. Мікалая
Памятны камень на месцы штаба нямецкай дывізіі (1915—1918)

Страчаная спадчына

Касцёл Перамянення Гасподняга (1937)

Касцёл Перамянення Гасподняга
Сядзібны дом
Лядоўня
Памятны камень

Вядомыя асобы

Марыям Новіч^[he]
Сяргей Пятровіч Стрэнкоўскі (нар. 1969) — беларускі вучоны. Доктар гістарычных навук, прафесар.
Эдуард Іванавіч Старавойтаў (нар. 1950) — беларускі вучоны ў галіне будаўнічай механікі.

Зноскі

↑ Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2019
↑ Стренковский, С. П. Под омофором Святителя Николая Чудотворца : история православного прихода в местечке Юратишки // С. П. Стренковский. — Минск : МГИРО, 2017. — С. 325—366.
↑ Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб пераўтварэнні вёскі Юрацішкі, Юрацішкаўскага раёна, Маладзечанскай вобласці, у гарадскі пасёлак ад 23 снежня 1957 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1957, № 12.
↑ Juraciszki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. S. 628.
↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 380.
↑ Juraciszki // Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.
↑ Юратишки // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 616 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
Juraciszki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. S. 626.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Юрацішкі
г. п. Юрацішкі на Radzima.org

[_aa88f3c606a95088-1] Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).

[2019-Estimate-3] Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2019

[4] Стренковский, С. П. Под омофором Святителя Николая Чудотворца : история православного прихода в местечке Юратишки // С. П. Стренковский. — Минск : МГИРО, 2017. — С. 325—366.

[5] Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб пераўтварэнні вёскі Юрацішкі, Юрацішкаўскага раёна, Маладзечанскай вобласці, у гарадскі пасёлак ад 23 снежня 1957 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1957, № 12.

[HSKP-6] Juraciszki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. S. 628.

[miastečki-7] Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 380.

[pawet-8] Juraciszki // Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.

[TEB-9] Юратишки // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.

[2016-Estimate-10] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[2017-Estimate-11] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]