Яўрэі ў Чэхіі

Асноўны артыкул: Гісторыя Чэхіі

Яўрэі ў Чэхіі — нацыянальная меншасць, якая складае каля 10-11 тыс. чалавек і існуе з X стагоддзя. Чэшскія яўрэі належаць да ашкеназскай групы.

10-12 ст

Старановая сінагога, адна з найстарэйшых цэнтральных сінагог

Паводле легенд, якія існавалі ў некаторых яўрэйскіх абшчынах Чэхіі (у мараўскіх мястэчках Іваніцэ, Емніцэ, Пагаржаліцэ і Тршэбіч), яўрэі пачалі сяліцца ў Чэхіі ўжо ў першых стагоддзях нашай эры. Па тэрыторыі сучаснай Чэхіі ў 7-10 ст. праходзіў адзін з маршрутаў раданітаў. У Рафлштэтэнскім мытна-навігацыйным статуце (903—906), які рэгуляваў гандлёвыя адносіны паміж славянскай дзяржавай Вялікая Маравія (ядро якой складалі Маравія і Багемія) і дзяржавамі, дзе кіравалі прадстаўнікі дынастыі Каралінгаў, згадваюцца багемскія яўрэі-камерсанты, у тым ліку і гандляры рабамі. Да другой паловы 960-х гг. адносіцца паведамленне яўрэйскага вандроўцы Ібрахіма Ібн Яакуба з Тартосы пра яўрэйскіх гандляроў рабамі ў Празе (дагэтуль прынята адносіць узнікненне пражскай абшчыны). У 988 г. Адальберт, біскуп Прагі, сышоў са сваёй пасады з-за таго, што яму не ўдалося выкупіць групу рабоў-хрысціян, набытых яўрэйскім купцом. У летапісе Казьмы Пражскага некалькі разоў гаворыцца пра тое, што ў 11 ст. ў Празе жылі казачна багатыя яўрэі; верагодна, гэта былі ліхвяры, якія крэдытавалі буйных феадалаў. У хроніцы Казьмы распавядаецца таксама аб тым, што ў 1067 нейкі выхрыст пабудаваў на поўдні Маравіі замак Подывін, а пад 1091 згадваюцца яўрэі ў Брно. У грамаце, датаванай 1066, але складзенай, па ўсёй верагоднасці, значна пазней, фігуруюць яўрэйскія купцы з Багемскага горада Літамержыцэ.

Як вынікае з яўрэйскіх і хрысціянскіх крыніц, многія багемскія яўрэі былі забіты ўдзельнікамі 1-га крыжовага паходу, якія ўварваліся ў каралеўства Чэхія (да 1085 — Пражскае княства; з 1019 ці 1029 у яго склад уваходзіла і Маравія) ў 1096 г., або падвергліся гвалтоўнаму хрышчэнню. Яўрэі, вярнуўшыся пасля сыходу крыжакоў у іўдаізм, вырашылі пакінуць Багемію (1098). У адказ кароль Враціслаў аддаў загад аб поўнай канфіскацыі маёмасці яўрэйскіх сем’яў, якія наважыліся з’ехаць з яго краіны (па сведчанні Казьмы Пражскага, у іх было аднята больш багаццяў, чым грэкі калісьці набралі ў Троі). Нягледзячы на эміграцыю часткі яўрэяў, пражская абшчына працягвала існаваць і ў першай чвэрці 12 ст.; У гэты час у горадзе была пабудавана сінагога, дзе, паводле некаторых паведамленняў, яўрэйскія камерсанты захоўвалі свае капіталы. Як сцвярджае Казьма Пражскі, кароль Уладзіслаў, які кіраваў у 1109—1125 гг., забараніў хрысціянам наймацца ў слугаванне да яўрэяў, а пад 1124 у хроніцы Казьмы распавядаецца аб вяртанні ў іўдаізм Яакава Апеллы, які прыняў у свой у 1096 хрысціянства і які заняў высокую пасаду пры двары чэшскага караля. У сачыненні Іцхака Дарбела (вучня Яакава бен Мэір Тама), напісаным у сярэдзіне 1140-х гг., згадваецца яўрэйская абшчына горада Оламаўц (Маравія); не пазней другой паловы 12 ст. яўрэйскія абшчыны паўсталі таксама ў Багемскіх гарадах Хэб і Літамержыцэ. Аб чэшскім яўрэйстве гаворыцца і ў запісках Біньяміна з Тудэлы (1160—1170-я).

13 ст

Неспрыяльныя ўмовы ў Чэхіі прымусілі некаторых яўрэяў пераехаць у перыферыйныя раёны, напрыклад, у Сілезію; яўрэйскія могілкі ў Цешыне

У 13 ст. становішча яўрэяў Чэхіі было надзвычай спрыяльным. Яны знаходзіліся пад заступніцтвам караля, плацілі невялікі падушны падатак (да 1222 — толькі адзін пфеніг у год) і займаліся галоўным чынам крэдытнай справай і гандлем харчавання, перш за ўсё мясам. Яўрэйскае насельніцтва Багеміі і Маравіі моцна пацярпела ў выніку ўварвання татараў (1241), аднак неўзабаве ўсе абшчыны абедзвюх абласцей былі адноўлены, шмат у чым дзякуючы прытоку перасяленцаў з суседніх краін; Чэхія стала адным з найбуйнейшых цэнтраў рассялення ашкеназаў. У 1254 Отакар II падаў яўрэям грамату, якая была заснавана на аналагічным указе, выдадзеным дзесяццю гадамі раней аўстрыйскім герцагам Фрыдрыхам II. У грамаце Отакара ўтрымліваліся, у прыватнасці, наступныя палажэнні: яўрэі маюць права бесперашкодна перамяшчацца па ўсёй краіне; забойства яўрэя караецца гэтак жа, як і забойства хрысціяніна, а ўся маёмасць вінаватага адыходзіць у каралеўскую казну; за рану, нанесеную яўрэю, хрысціянін павінен выплаціць яму 12 марак срэбрам (не лічачы кампенсацыі выдаткаў на лячэнне), а каралю — штраф у памеры 12 марак золатам; выкраданне яўрэйскага дзіцяці прыраўноўваецца да крадзяжу і караецца гэтак жа; апаганьванне яўрэйскіх могілак караецца пакараннем смерцю, сінагогі — штрафам на карысць «яўрэйскага суддзі»; вінаваціць яўрэяў ва ўжыванні хрысціянскай крыві забараняецца; ў выпадку цяжбы паміж яўрэем і хрысціянінам сцверджанні апошняга лічацца галаслоўнымі, пакуль іх не пацвердзіў хоць бы адзін сведка-яўрэй, у дні яўрэйскіх святаў яўрэяў не варта выклікаць у суд па маёмасных справах; буйныя рознагалоссі паміж яўрэямі можа вырашаць толькі кароль або прызначаны ім саноўнік; яўрэям дазваляецца даваць грошы ў доўг пад працэнты, прымаючы ў заклад любыя рэчы, за выключэннем царкоўных рэчаў і скрываўленай або мокрай вопраткі; яўрэі могуць бяспошлінна перавозіць нябожчыкаў з адной мясцовасці ў іншую (Пражскія яўрэйскія могілкі былі ў той час адзінымі ў краіне). У тым жа годзе Отакар II загадаў распаўсюдзіць у Чэхіі булу Папы Інакенція IV, якая забараняе гвалтоўна хрысціць яўрэяў, рабаваць іх, наносіць ім шкоду, прымушаць бязвыплатна працаваць і вінаваціць у рытуальных забойствах, а таксама разбураць яўрэйскія могілкі і эксгумаваць рэшткі яўрэяў. У 1268 г. Отакар II пацвердзіў сваю грамату, а паміж 1273 і 1278 на год вызваліў яўрэяў Брно ад выплаты падаткаў. Ведаючы аб добразычлівым дачыненні караля да яўрэяў, біскуп горада Оламаўц Бруна ўхіліўся ў 1267 г. ад удзелу ў Саборы царкоўным у Вене, дзе было прынята некалькі антыяўрэйскіх пастаноў (у той жа час у 1273 ён звярнуўся да Папы Рымскага са скаргай на оламаўцкіх яўрэяў, якія наймалі хрысціянак у якасці карміцелак, якія прымаюць у заклад царкоўнае начынне і спаганяць па грашовых пазыках надмерна высокія працэнты). Сын Отакара II, Вацлаў II, пацвердзіў у 1283 (адразу пасля ўступлення на трон) і ў 1305 грамату 1254, а ў 1298 не дапусціў у краіну прыхільнікаў рыцара Рындфлейша, якія знішчылі вялікую колькасць яўрэяў у сумежных з Чэхіяй германскіх землях. За гэта яўрэйскім абшчынам прыйшлося зрабіць у каралеўскую казну асаблівы — і надзвычай высокі — «ўнёсак за заступніцтва».

У 12-13 стст. Чэхія (перш за ўсё Багемія) — адзін з важных ачагоў яўрэйскай вучонасці: тут жылі тасафісты Іцхак бен Мардэхай з Прагі (акронім Рыбам), Яакаў ха-Лаван і яго сын Іцхак, Эліэзер бен Іцхак, Машэ бен Яакаў, талмудыст Машэ бен Хіздай, каментатар літургічных тэкстаў Аўрахам бен Азріэлі, граматык Іекутыэль бен Іехуда ха-Кохен (вядомы таксама як Залман Накдан). У Багеміі нарадзіўся і вучыўся (у Яакава ха-Лавана і яго сына, а таксама ў Аўрахама бен Азріэлі) Іцхак бен Машэ з Вены (Рыяз), аўтар фундаментальнай галахічнай працы «Ор Зару» («Святло, якое рассейваецца»). Цесныя дзелавыя сувязі з багеміяй падтрымліваў Птахія з Рэгенсбурга, сын Яакава ха-Лавана. У 1270 г. у Празе адкрылася пышная сінагога «Алтнойшул» (найстарэйшая з захаваных дагэтуль сінагог Еўропы).

14 ст

Майселава сінагога, заснавана прыдворным яўрэем Рудольфа II

Пасля таго, як у 1310 Багемія і Маравія перайшлі пад уладу дынастыі Люксембургаў, становішча яўрэйскага насельніцтва абедзвюх абласцей пачало паступова пагаршацца. У 1336 кароль Іаган канфіскаваў грашовыя фонды пражскай абшчыны, а калі высветлілася, што яны складаюць толькі дзве тысячы марак, загадаў арыштаваць усіх багемскіх яўрэяў і не выпускаць іх, пакуль яны не заплацяць выкуп. У 1337 яўрэйскія абшчыны Часлава і Індржыхуў-Градзец падвергнуліся нападу бандаў «армлядэраў»; ў 1338 г. яўрэі шэрагу багемсміх і мараўскіх гарадоў загінулі ў выніку разні, справакаванай весткай пра апаганенне госціі, нібыта здзейсненае ў аўстрыйскім мястэчку Пулкау. У 1345 г. Карл IV (намеснік Чэхіі ў 1333—1346 гг., кароль у 1346—1378 гг.), падаў мараўскім гарадам Брно і Йіглаве права выдаваць яўрэям від на жыхарства, у 1347 г. прызначыў зборшчыкам усіх яўрэйскіх падаткаў пражскага яўрэя Тростліна, а ў 1348 дазволіў яўрэям сяліцца ў новай частцы Прагі (пры ўмове, што яны пабудуюць тут каменныя дамы) і вызваліў іх ад выплаты падаткаў на 12 гадоў.

У перыяд эпідэміі «Чорнай смерці» (канец 1340-х — пачатак 1350-х гг.) у Чэхіі — у адрозненне ад многіх іншых краін Цэнтральнай і Заходняй Еўропы — не было масавых забойстваў і пераследаў яўрэяў (адзінае выключэнне склаў горад Хэб, дзе ў 1350 г. загінула ўся абшчына), і таму тут абгрунтаваліся шматлікія яўрэйскія сем’і, збеглыя або выгнаныя з розных германскіх зямель. У 1348 г., калі Эрнст, архібіскуп Чэхіі, загадаў яўрэям насіць асаблівую вопратку і забараніў ім наймаць хрысціянак у якасці карміцелак, Карл IV адмяніў гэта распараджэнне, спаслаўшыся на тое, што яўрэі Багеміі і Маравіі з’яўляюцца «каммеркнехтамі», літаральна «слугамі казны», і таму вырашэнне пытанняў, звязаных з іх статусам, з’яўляецца выключнай прэрагатывай кароны. У 1356 г. Карл IV пацвердзіў прывілей 1254, а ў 1362 дазволіў яўрэйскім ліхвярам прымаць у заклад нерухомую маёмасць, у той жа час ён неаднаразова вызваляў хрысціян ад выплаты даўгоў яўрэям (напрыклад, ў 1361 г.). Такую ж палітыку праводзіў і яго сын Вацлаў (1378—1419): разглядаючы яўрэяў як васалаў кароны, ён абараняў іх ад феадальнай шляхты і духавенства, але разам з тым не раз арыштоўваў усё яўрэйскае насельніцтва краіны і канфіскоўваў маёмасць яўрэяў (напрыклад, у 1384 г.; у тым жа годзе Вацлаў загадаў каралеўскім чыноўнікам дапамагаць яўрэям спаганяць даўгі з хрысціян). 18 красавіка 1389 г. ў Празе, дзе многія бюргеры запазычылі яўрэям-ліхвярам, адбыўся буйны пагром, падчас якога загінула каля трох тысяч чалавек; ўласнасць, якая ім належала, адышла ў казну (5 тон срэбра). Кароль не толькі не пакараў забойцаў, але і загадаў (на наступны дзень пасля пагрому) арыштаваць усіх ацалелых яўрэяў і канфіскаваць іх маёмасць, 15 верасня таго ж года было нова распараджэнне аб садзейнічанні яўрэям пры спагнанні даўгоў (якое прадугледжвала перадачу ў казну часткі канфіскаваных у даўжнікоў грошай і каштоўнасцей). У 1393 Вацлаў забараніў феадалам судзіць яўрэяў і вызначыў парадак выплаты запазычанасці яўрэйскім пазыкоўцам: яўрэям было, у прыватнасці, дазволена злосных неплацельшчыкаў трымаць пад арыштам, на хлебе і вадзе (але толькі ў дамах, якія належалі хрысціянам), а ў некаторых выпадках — прысвойваць закладзеную такімі неплацельшчыкамі нерухомасць (у выніку ў Чэхіі на кароткі тэрмін узнікла група яўрэяў-землеўладальнікаў). Акрамя таго, кароль дазволіў яўрэям, гвалтоўна ахрышчоным у 1389 г., вярнуцца да іўдаізму і спыніць спробу царкоўных уладаў пакараць іх як ератыкоў. Уступіўшы ў зацяжны канфлікт з феадаламі і духавенствам, Вацлаў звярнуўся за фінансавай падтрымкай да яўрэяў; атрымаўшы ад іх буйную суму, ён на тры гады вызваліў усё яўрэйскае насельніцтва краіны ад выплаты падаткаў.

15 ст

Старыя яўрэійскія могілкі ў Коліне, заснаваны ў 1418

Паколькі ўдзельнікі гусіцкага руху, які ахапіў у 1410—1430-х гг. большую частку Чэхіі, выступалі супраць каталіцкага істэблішменту і дэкларавалі сваё імкненне прытрымлівацца маральных нормаў яўрэйскай Бібліі, а таксама выконваць частку запаведзяў, адпрэчаных хрысціянскай царквой, у прыватнасці, тыя з іх, якія датычацца кашрута і рытуальнага забою, яўрэі спачувалі гусітам, а ў некаторых выпадках дапамагалі ім, у тым ліку грашыма і зброяй (нягледзячы на негатыўнае стаўленне многіх рабінаў да такога роду ўмяшання ў канфлікты паміж хрысціянамі). Паводле паведамлення аднаго з летапісцаў, літургічны паэт Авігдор Каро (памёр у 1439 г.; яму належыць вядомая кіна, у якой апісваецца пражская разня 1389) склаў для гусітаў некалькі рэлігійных гімнаў. За падтрымку руху яўрэі былі выгнаны з Йіглаве (1426) і Хеба (1430; паводле некаторых крыніц, указ аб выгнанні распаўсюджваўся на ўсю Багемію, аднак неўзабаве рушыла ўслед яго адмена), а таксама разам з тым, у Хамутова табарыты (прадстаўнікі радыкальнага крыла гусітаў) прапанавалі яўрэям хрысціцца, а калі яны адмовіліся, зажыва спалілі іх.

У гады міжкаралеўя (1439—1452) чэшскія яўрэі апынуліся пад юрысдыкцыяй гарадоў і феадалаў, у перыяд праўлення Іржы з Подзебрадаў (1458—1471) зноў сталі лічыцца «каммеркнехтамі». У 1454, у выніку іудафобскай пропаведзі фанатычнага манаха Іаана (Джавані) і Капістрана, улады загадалі яўрэям пакінуць пяць з шасці «каралеўскіх гарадоў» Маравіі — Брно, Йіглаве, Оламаўц, Знойма і Нове-Места-на-Мораве, даўшы на зборы чатыры месяцы; выгнаннікі большай часткай пасяліліся ў бліжэйшых вёсках. Кароль Уладзіслаў II Ягелон (1471—1516) добразычліва ставіўся да яўрэяў, аднак у многіх выпадках не мог абараніць іх ад самавольства муніцыпалітэтаў і феадалаў. У 1487 чэшскі саслоўны сойм абклаў яўрэйскае насельніцтва краіны высокім падаткам, а ў 1494 г. увёў абмежаванні на пазыкова-крэдытную дзейнасць яўрэяў, фактычна адмяніўшы тым самым частку становішча граматы 1254 (звестак аб тым, ці было апошняе рашэнне выканана, не захавалася).

16 ст

У пачатку 16 ст. сталі раздавацца патрабаванні аб выгнанні яўрэйскага насельніцтва; ў 1501 г. сойм адхіліў іх, аднак ужо ў 1504 яўрэям было загадана пакінуць Пльзень, а ў 1509 г. і 1510 прадстаўнікі ўсіх саслоўяў аднадушна выказаліся на карысць пагалоўнага выдалення яўрэяў з краіны. Нягледзячы на тое, што 10 сакавіка 1510 г Уладзіслаў II пацвердзіў усе прывілеі, прадастаўленыя яўрэям яго папярэднікамі, частка яўрэйскіх сем’яў перасялілася з Чэхіі ў Польшчу: у гэты перыяд у Кракаве паўстала «Багемская абшчына», якая мела сваю сінагогу. У 1514 яўрэям давялося пакінуць Угерске-Градзіштэ — адзіны «каралеўскі горад» Маравіі, у які яны мелі доступ пасля 1454 г.

У 1526 Чэхія ўвайшла ў склад імперыі Габсбургаў, у сакавіку 1528 імператар Фердынанд I, які стаў чэшскім каралём, зноў пацвердзіў усе прывілеі яўрэяў і паабяцаў ні ў якім разе не высяляць іх з краіны (па некаторых звестках, гэта абяцанне было дадзена пасля таго, як яўрэйскія абшчыны ўнеслі ў казну 2000 гульдэнаў). Аднак у канцы 1530-х гг. у сойме зноў сталі раздавацца скаргі на злоўжыванні, якія нібыта дапускаюцца яўрэямі, а ў 1541 г. на іх усклалі адказнасць за разгром аўстрыйскіх войскаў у бітве з туркамі пры Офене і за серыю буйных пажараў у багемскіх гарадах, у тым ліку і ў Празе. Спроба штадлана Іосефа бен Гершона з Росхейма даказаць беспадстаўнасць абвінавачванняў, прад’яўленых чэшскаму яўрэйству, апынулася беспаспяховай: Фердынанд I загадаў яўрэям пад пагрозай смяротнага пакарання альбо хрысціцца, альбо пакінуць каралеўскія гарады Багеміі; дазвол застацца ў іх (тэрмінам на адзін год) атрымалі толькі 15 чалавек. Пасля абвяшчэння дэкрэта аб выгнанні ў Літамержыцэ, Жатэц, Роўдницэ-над-Лабем і некаторых іншых месцах адбыліся крывавыя пагромы. Увесну 1542 пераважная большасць багемскіх яўрэяў, якія жылі ў каралеўскіх гарадах, перасялілася ў Польшчу або на тэрыторыю Асманскай імперыі; яўрэйскія абшчыны захаваліся толькі ў больш дробных населеных пунктах Багеміі і асабліва Маравіі, якія ўваходзілі ва ўладанні буйных феадалаў (эканамічная дзейнасць яўрэяў прыносіла ім немалы прыбытак; акрамя таго, у Маравіі некаторыя з іх уваходзілі ў пратэстанцкую секту «мараўскіх братоў», якая асабліва шанавала яўрэйскую Біблію). У 1544 г. яўрэі пачалі вяртацца ў каралеўскія гарады Багеміі, з дазволу Фердынанда I і без такога, паводле дадзеных перапісу, ужо ў чэрвені 1546 колькасць яўрэйскага насельніцтва Прагі дасягнула адной тысячы чалавек. У 1551 г. Фердынанд I загадаў яўрэям насіць жоўтую павязку, а ў жніўні 1557 зноў аддаў распараджэнне аб іх амаль пагалоўным выгнанні; яно павінна было завяршыцца да канца 1558, аднак неаднаразова адкладалася і так і не адбылося (тыя, каго паспелі выгнаць, неўзабаве вярнуліся). У красавіку 1567 Максіміліян II (1564—1576) падаў яўрэям права жыхарства па ўсёй краіне (за выключэннем шасці каралеўскіх гарадоў Маравіі) і дазволіў бесперашкодна займацца гандлем, аднак у наступным годзе забараніў ім наведваць тыя акругі, дзе здабываліся карысныя выкапні. Пры Максіміліяне і яго пераемніку Рудольфе II (1576—1611) чэшскі сейм неаднаразова павялічваў памер падаткаў, якія плацілі яўрэйскія абшчыны, або ўводзіў новыя, надзвычайныя падаткі, акрамя таго, яўрэям прыходзілася рабіць імператару багатыя падарункі і прадастаўляць яму бязвыплатныя або беспрацэнтныя пазыкі. Тым не менш час праўлення Максіміліяна і Рудольфа стаў для багемскага і (у меншай ступені) для мараўскага яўрэйства «залатым стагоддзем»: становішча яўрэйскага насельніцтва абедзвюх абласцей на працягу паўстагоддзя заставалася стабільным, дабрабыт яўрэяў прыкметна ўмацаваўся.

17 ст

Да пачатку 17 ст. колькасць яўрэйскага насельніцтва Багеміі перавысіла, па некаторых звестках, чатыры тысячы чалавек (магчыма, пры падліку не былі ўлічаны жанчыны, дзеці ва ўзросце да 10 гадоў і прыслуга); палова з іх жыла ў Празе, астатнія — пераважна ў населеных пунктах, якія належалі буйным феадалам. З каралеўскіх гарадоў (акрамя Прагі) значныя яўрэйскія абшчыны існавалі толькі ў Коліне, Роўдніцэ, Млада-Баляславе і знаходзіцца (у яўрэйскіх крыніцах яны фігуруюць пад агульнай абрэвіятурай Курбан — па першых літарах іх назваў на іўрыце). Асноўным заняткам яўрэяў Багеміі стаў гандаль (тавараабмен паміж горадам і вёскай ажыццяўляўся амаль выключна праз іх); некаторыя займаліся крэдытнай справай і рамяством (яны мелі, у прыватнасці, рэпутацыю майстроў залатога ліцця). У Маравіі рамеснікі, перш за ўсё ткачы і краўцы, складалі (пачынаючы з 16 ст.) значную частку яўрэйскага насельніцтва, а таксама разам з яўрэйскімі купцамі, гандлявалі сукном і іншымі тканінамі, яны заклалі аснову тэкстыльнай вытворчасці, якой пасля славілася гэтая вобласць. На чале ўсяго багемскага яўрэйства стаяў савет старэйшын пражскай абшчыны (з 1581 г. яго фарміравала калегія выбаршчыкаў, савет абіраўся раз у тры гады ўсімі паўнапраўнымі членамі гэтай абшчыны); ён прадстаўляў яўрэяў перад уладамі і рабіў разверстку падаткаў. У канцы 16 — пачатку 17 ст. супольнае кіраўніцтва сфарміравалася і ў іншых гарадах Багеміі (напрыклад, у Коліне яно ўпершыню згадваецца ў 1613 г.); адмову пражскіх старэйшын перадаць кіраўнікам астатніх абшчын частку сваіх паўнамоцтваў спрыяў узнікненню антаганізму паміж сталічным і правінцыйным яўрэйствам. Аўтаномная і цэнтралізаваная супольная арганізацыя існавала, як відаць, і ў мараўскага яўрэйства, аднак захаваліся звесткі аб ёй да сярэдзіны 17 ст. надзвычай фрагментарныя; вядома толькі, што значную ролю ў яе станаўленні адыгралі Іехуда Ліван бен Бецалель (Махарал) і Іом-Тоў Геллер, якія займалі ў розны час пасаду галоўнага рабіна вобласці.

У 15-17 стст. у Чэхіі, перш за ўсё ў Празе, квітнела яўрэйская вучонасць; сярод найбуйнейшых яе прадстаўнікоў — рабі Яакаў бен Іосеф Полак (1460 ці 1470 — не раней 1522), рабі Іехуда Ліван бен Бецалель (Махарал; згодна з легендай — стваральнік пражскага Голема), рабі Іешаяху бен Аўрахам ха-Леві Горавіц, рабі Іом-Тоў Геллер, рабі Эфраім з Ленчыцы, гісторык і астраном Давід Ганзы (1541—1613). Шырокай вядомасцю ў Чэхіі і далёка за яе межамі карыстаўся вялікі пражскі Ешыбот. У 1512 г. група друкароў на чале з Х. Шахарам (памёр не пазней 1550) адкрыла ў Празе першую ў Цэнтральнай Еўропе яўрэйскую друкарню; Гершом бен Шлома ха-Кохен (памёр у 1544 г.), які далучыўся да гэтай групы ў 1514 г., паклаў пачатак дынастыі пражскіх друкароў (да пачатку 17 ст. друкарня, якая належала ёй, была адзінай у Празе).

У 17 ст. колькасць яўрэйскага насельніцтва Чэхіі прыкметна павялічылася (нягледзячы на процідзеянне ўлад гэтаму працэсу і на бедства Трыццацігадовай вайны, 1618—1648): так, у Празе ў 1636 г. налічвалася 7815 яўрэяў, у 1708 г. — больш за дванаццаць тысяч (ім належалі 13 сінагог і каля трохсот жылых дамоў, большай часткай двух- і трохпавярховых); ў 1635 г. у Багеміі ў цэлым лічыліся каля чатырнаццаці тысяч яўрэяў-падаткаплацельшчыкаў, а ў 1724 г. у 672 вёсках і 168 правінцыйных гарадах вобласці пражывала, па прыблізнай ацэнцы, каля трыццаці тысяч яўрэяў. У канцы 1640-х — пачатку 1650-х гг. у Маравіі і (у меншай ступені) Багеміі пасялілася вялікая колькасць бежанцаў з Украіны, дзе паўстанцы казакі і сяляне пад правадырствам Багдана Хмяльніцкага зладзілі масавую разню яўрэяў; сярод ізноў прыбылых былі вядомыя галахісты Гершон Ашкеназі (памёр у 1693, у 1660-х гг. — галоўны рабін Маравіі) і Шабтай бен Мэір ха-Кохен (аўтар працы «Сіфтэй Кохен», якая карысталася вядомасцю як каментар да Шулхан аруху; быў рабінам горада Голешаў, храніст М. М. Ханновер. У 1670 г. у Чэхіі, перш за ўсё ў мараўскім горадзе Мікулаў, абгрунтавалася значная частка яўрэяў, выгнаных з Вены.

У сярэдзіне 1660-х гг. чэшскае яўрэйства выпрабавала ўплыў Шабтая Цві; ў багемскім горадзе Простаеў прыхільнікаў лжэмесіі было так шмат, што за яўрэямі, якія жылі тут па-за залежнасці ад іх поглядаў, замацавалася мянушка шэбсе («шабтыянцы»). У Празе шабтыянскі гурток існаваў яшчэ ў першай палове 18 ст.; у 1725 г. група рабінаў абвясціла яго ўдзельнікам херэм. Да сярэдзіны 17 ст. канчаткова сфарміравалася складаная супольная структура мараўскага яўрэйства; яна была замацавана ў шай такканот (310 пастановах), сабраных, адрэдагавных і зацверджаных у 1651 г. па ініцыятыве рабіна Менахема Мендэля бен Аўрахама Крохмаля (1600?-1661), галоўнага рабіна Маравіі ў 1648—1661 гг.

Прававы статус яўрэяў Чэхіі ў першай палове 17 ст. некалькі ўмацаваўся; ў 1629 г. Фердынанд II (кіраваў у 1619—1637 гг.) пашырыў іх прывілеі, дазволіўшы ім наведваць штотыднёвыя рынкі і штогадовыя кірмашы ва ўсіх без выключэння гарадах, займацца любымі рамёствамі, выключаючы выраб зброі і пораху (з гэтага часу колькасць яўрэяў-рамеснікаў стала хутка павялічвацца, асабліва ў Багеміі; пачалі стварацца яўрэйскія цэхі), браць на водкуп мытныя зборы і пошліны, даваць грошы ў доўг пад працэнты (не перавышалі 6 % гадавых); сума штогадовага ўзносу яўрэйскіх абшчын у каралеўскую казну была вызначана ў 40 тыс. гульдэнаў. У той жа час Фердынанд II неаднаразова (у прыватнасці, у 1623 г. і 1630) абавязваў пражскіх яўрэяў слухаць па суботах пропаведзі езуітаў, ўгаворвалі іх перайсці ў хрысціянства (суполцы кожны раз атрымлівалася пад тым ці іншым падставай пазбавіцца ад гэтай павіннасці); ў 1630 г. ён загадаў зачыніць у Празе ўсе яўрэйскія друкарні і канфіскаваць яўрэйскія кнігі. У 1648 г., калі Прагу аблажылі шведскія войскі, яўрэі прынялі актыўны ўдзел у абароне горада, у тым жа годзе яны зрабілі буйны пазачарговы ўнёсак у казну, і Фердынанд III (кіраваў у 1637—1657 гг.) падаў ім права сяліцца ва ўсіх каралеўскіх гарадах Багеміі (выключаючы акругі, дзе здабываюцца карысныя выкапні; з такіх гарадоў іх забаранялася выганяць без санкцыі караля) і гандляваць спіртнымі напоямі (толькі ў яўрэйскіх кварталах), а таксама пацвердзіў, што яўрэі могуць займацца рамяством (не наймаючы ў чалядніка хрысціян і не прадаючы сваю прадукцыю ў населеных імі раёнах). Аднак ужо ў 1650 г. яўрэям забаранілі пражыванне ў тых населеных пунктах Багеміі і Маравіі, дзе яны пасяліліся пасля 1618, гэта значыць падчас Трыццацігадовай вайны, а таксама выключэнне было зроблена толькі для горада Цяпліцы. У 1651 яўрэйскім абшчынам Багеміі давялося выплаціць звыш звычайнага падатку 18.000 гульдэнаў, пасля чаго з іх запатрабавалі яшчэ дванаццаць тысяч (у тым ліку восем тысяч — з пражскага яўрэйства); калі ж яны заявілі, што больш не могуць плаціць, улады арыштавалі вярхоўнага рабіна і яўрэйскіх старэйшын Прагі, загадалі войскам ачапіць яўрэйскі квартал (што прывяло да поўнага спынення гандлю), зачынілі сінагогі (яны заставаліся апячатанымі нават на Рош ха-Шана) і прыступілі да павальных ператрусаў (нібыта з мэтай выяўлення яўрэяў, якія пражываюць у горадзе незаконна). Рэпрэсіі спыніліся толькі пасля таго, як абшчына паабяцала ўнесці патрабаваную суму. У 1657 Фердынанд III пацвердзіў прывілеі, прадастаўленыя чэшскаму яўрэйству ў 1629 г. Леапольд I (1657—1705) у 1659 г. узяў з яго прыклад, аднак у далейшым ён жа забараніў яўрэйскім урачам карыстаць хрысціян, а яўрэям, якія прыязджаюць у краіну з-за мяжы, — затрымлівацца ў ёй больш чым на шэсць тыдняў; ў Празе пры ім пачала дзейнічаць адмысловая Іўдзенрэдукцыёнскамісіён (камісія па скарачэнні колькасці яўрэяў). У 1681 мараўскім яўрэям забаранілі жыць у тых гарадах, дзе яны пачалі сяліцца пасля 1657; ў 1683 венгерскія куруцы (паўстанцы, якія змагаліся супраць аўстрыйскага панавання) выразалі ў горадзе Угерскі-Брод (Маравія) 113 яўрэяў (сярод загінулых быў храніст М. М. Ханновер).

18 ст

Занепакоеныя хуткім ростам колькасці яўрэйскага насельніцтва Багеміі і Маравіі, аўстрыйскія ўлады прынялі ў 1725—1727 гг. шэраг мер, накіраваных на яго скарачэнне. Было ўстаноўлена, што ў Багеміі не павінна пражываць больш за 8541 яўрэйскай сям’і, у Маравіі — больш за 5106 яўрэйскіх сем’яў, для таго, каб гэтыя нормы не перавышаліся, імператар Карл VI устанавіў, што ў кожнай яўрэйскай сям’і дазвол на ўступленне ў шлюб будзе давацца толькі старэйшаму сыну (так званы Закон аб фаміліянтах). Акрамя таго яўрэям загадалі жыць у адмысловых кварталах і насіць асаблівую вопратку, забаранілі набываць нерухомасць, асабліва млыны, загоны для стрыжкі авечак і бровара, займацца слясарным і ювелірным рамяством, ладзіць малельні ў прыватных дамах, пераязджаць у краіну на пастаяннае жыхарства з-за мяжы, сяліцца ў тых гарадах і вёсках, дзе раней яўрэяў не было (у выпадку парушэння апошняга становішча адпаведнагму муніцыпалітэту пагражаў буйны штраф). У перыяд так званай вайны за аўстрыйскую спадчыну (1740—1748) яўрэяў Багеміі і Маравіі (роўна як і іншых аўстрыйскіх земляў) часта абкладвалі надзвычайнымі падаткамі і абвінавачвалі ў тым, што яны ўпотай спачуваюць суперніку і нават дапамагаюць яму (гэтыя абвінавачванні з’яўляліся нягледзячы на тое, што яўрэі неаднаразова даказвалі свой патрыятызм, напрыклад, актыўна ўдзельнічалі ў будаўніцтве ўмацаванняў у Празе, не перарываючы працы нават у Іом-Киппур з блаславення рабінаў). Увосень 1744 у Празе і ў шэрагу іншых гарадоў Багеміі адбыліся пагромы; загінула 228 чалавек. Імператрыца Марыя-Тэрэзія 18 снежня 1744 г. загадала ўсяму яўрэйскаму насельніцтву Прагі пакінуць горад да канца студзеня 1745, але ўжо 2 студзеня 1745 было распараджэнне аб пагалоўным выгнанні яўрэяў з Багеміі і Маравіі да канца чэрвеня таго ж года. Дзякуючы намаганням прыдворных яўрэяў, у прыватнасці буйнога камерсанта і адкупніка Дыега д’Агіляра (Мошэ Лопес Перэйра; 1699? -1759), а таксама заступніцтву папскага нунцыя і дыпламатычных прадстаўнікоў шэрагу дзяржаў (Англіі, Даніі, Польшчы, Асманскай імперыі, Саксоніі, Браўншвайга, Майнца і ў асаблівасці Нідэрландаў) пры венскім двары Марыя-Тэрэзія 15 мая 1745 г. адмяніла ўказ аб выгнанні ў той яго часткі, якая тычылася Багеміі і Маравіі ў цэлым (дазвол застацца ў краіне быў дадзены яўрэям на 10 гадоў, аднак пасля нязменна працягваўся). У Прагу яўрэйскае насельніцтва змагло вярнуцца толькі ў 1748 г.; адначасова ўлады значна павысілі «падатак за цярплівасць», які спаганяўся з яўрэяў. У 1754 Марыя-Тэрэзія выдала «Агульнае ўкладанне пра паліцэйскае праве і камерцыю для яўрэяў маркграфства Маравія», якое дэталёва рэгулявала і шмат у чым абмяжоўвала эканамічную дзейнасць і супольнае жыццё яўрэйскага насельніцтва гэтай вобласці; Мараўскі ваад быў фактычна ліквідаваны.

Абмежавальныя меры скарацілі рост колькасці багемскага і мараўскага яўрэйства толькі на некалькі дзесяцігоддзяў; ў другой палове 18 ст. яна зноў пачала расці. У Багеміі ў 1754 г. пражывала 29.094, у 1764 г. — 31.937, у 1780 г. — 39.693, у 1790 г. — 45.906, у 1800 г. — 47.865, у Маравіі ў 1754 жылі 20.327, у 1803 г. — 28.396 яўрэяў. Яўрэйскія камерсанты і прадпрымальнікі, асабліва такія буйныя, як Л. Хенігсберг і яго сыны, Ш. Лемель (1766—1845), Вольф Попер і яго сын Хаім (1720—1795), гулялі важную ролю ў эканамічным жыцці Багеміі, Маравіі і Аўстрыйскай імперыі ў цэлым, падтрымлівалі цесныя сувязі з імператарскім дваром (некаторыя з іх нават былі ўзведзены ў дваранскую годнасць). Высокім аўтарытэтам карысталіся пражскія рабіны Іонатан Эйбеншуц, Іехезкель бен Іехуда Ландау, Эліэзер Флекелес (1754—1826), галоўныя рабіны Маравіі Габрыэль бен Іехуда Леў Эскелес (памёр у 1718 г.), яго сын Ісахар Беруш (Бернард; 1692—1753, з 1725 — галоўны рабін Венгрыі), Мошэ бен Ахарон Лембергер (1706—1757) і Гершон Хайес. Багемскія і мараўскія ешывы, асабліва пражская і мікулаўская, прыцягвалі навучэнцаў з многіх краін Еўропы. У 1773—1786 гг. у Брно жылі Я. Франк і 18 яго бліжэйшых паплечнікаў; франкізм карыстаўся ў гэтым горадзе папулярнасцю як сярод яўрэяў, так і сярод некаторых хрысціян. Гурткі франкістаў утварыліся таксама ў Празе, Коліне і Простаеве. Нягледзячы на тое, што многія рабіны, як багемскія (Іехезкель Ландау, Эліэзер Флекелес), так і мараўскія (Гершон Хайес), вялі з франкізмам бескампрамісную барацьбу, яго ўплыў на яўрэйскае насельніцтва абедзвюх абласцей адчуваўся на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў (пражскі гурток франкістаў праіснаваў прынамсі да 1820-х гг.; па некаторых звестках, у 1832 г. яго члены прынялі ўдзел у стварэнні першай у Празе рэфармісцкай абшчыны). У другой палове 18 ст. Багемія, перш за ўсё Прага, стала адным з першых ачагоў Хаскалы; сярод найбольш актыўных яе прыхільнікаў былі Н. Х. Хомберг (1749—1841), П. Беер (1758 або 1764—1838) і прадстаўнікі некалькіх пакаленняў сям’і Ейтелес — Міхель Лёб (памёр у 1763 г.), Ёнас (1735—1806), Барух (Бенедыкт; 1762—1813), Іехуда Лёб (1773—1828), Іцхак (Ігнат; 1783—1843) і іншыя. У пачатку 19 ст. група змагароў свецкай культуры стварыла ў Празе Таварыства младаяўрэяў.

У 1782 г. Іосіф II выдаў для Багеміі і Маравіі (адпаведна 2 студзеня і 13 лютага) так званыя эдыкты аб памяркоўнасці; яўрэі былі вызвалены ад шэрагу падаткаў, атрымалі вялікую, чым раней, свабоду перамяшчэння і эканамічнай дзейнасці, права вучыцца ў сярэдніх і вышэйшых навучальных установах, адкрываць уласныя школы з выкладаннем на нямецкай мове. Адначасова багемскае і мараўскае яўрэйства амаль цалкам страціла абшчынную аўтаномію (яна захавалася толькі ў Празе); на яўрэяў была распаўсюджана ваенная павіннасць (пераважная большасць яўрэяў расцаніла гэта як няшчасце). Закон аб фаміліянтах і звязаныя з ім абмежаванні ў асноўным засталіся ў сіле; захаваліся таксама забароны на пражыванне яўрэяў у шасці каралеўскіх гарадах Маравіі і ў тых месцах, дзе ў 1725 яўрэйскае насельніцтва адсутнічала. Законы аб багемскіх і мараўскіх яўрэях, выдадзены на мяжы 18 ст. і 19 ст., у перыяд праўлення Франца II, альбо паўтаралі і развівалі асноўныя палажэнні эдыктаў аб памяркоўнасці, альбо насілі абмежавальны характар: напрыклад, так званы «Сістэматызаваны дэкрэт аб яўрэях», выдадзены для Багеміі ў 1797 г., забараняў ім браць у арэнду млыны і карчмы (арэнда зямлі дазвалялася, калі яўрэй апрацоўваў яе асабіста або пры дапамозе парабкаў-адзінаверцаў), займацца перапродажам збожжа, сена, саломы, гандляваць спіртнымі напоямі за межамі яўрэйскіх кварталаў, будаваць без адмысловага дазволу новыя сінагогі і т. п.; ўступаць у шлюб па-ранейшаму маглі толькі старэйшыя сыны (на тых, хто добраахвотна паступаў на вайсковую службу, працаваў у рамесным цэху ці займаўся земляробствам, гэта абмежаванне не распаўсюджвалася), і то з дазволу ўладаў, які даваўся толькі ў тым выпадку, калі жаніх мог прадставіць дакументы, якія сведчаць пра тое, што яго дзед ужо памёр, а ён сам скончыў пачатковую школу з навучаннем на нямецкай мове, мае пэўныя заняткі і ўсталяваны капітал (у Празе — пяцьсот гульдэнаў, у прабінцыі — трыста).

19 ст

Адмена забароны на набыццё яўрэямі зямлі рушыла ўслед толькі ў 1841 г., асаблівых яўрэйскіх падаткаў і яўрэйскай прысягі — ў 1846 г. Аўстрыйскі парламент, сфарміраваны падчас рэвалюцыі 1848 г. (у якой некаторыя багемскія і мараўскія яўрэі, напрыклад, І. Куранда(1812—1884) і М. Хартман (1821—1872), прынялі актыўны ўдзел), абвясціў свабоду веравызнання і адмяніў вялікую частку законаў, якія заміналі свабоднаму перамяшчэнню і эканамічнай дзейнасці яўрэяў, аднак іх спробы рэалізаваць зноў здабытыя правы (у прыватнасці, перасяліцца ў хрысціянскія кварталы) прывяла ў Празе, Тршэбічы, Оламаўцы і шэрагу іншых гарадоў Багеміі і Маравіі да антыяўрэйскіх беспарадкаў. Пасля паражэння рэвалюцыі пастановы парламента страцілі сілу; тым не менш Закон аб фаміліянтах і забарона на пражыванне яўрэяў у каралеўскіх гарадах Маравіі пасля 1848 не дзейнічалі. У 1850 г. улады скасавалі аўтаномію яўрэйскай абшчыны Прагі, а таксама разам з тым часовым законам аб мясцовых органах улады ад 1849 (у 1867 г. ён стаў сталым) 25 з 52 існаваўшых да таго часу яўрэйскіх абшчын Маравіі былі прызнаны «палітычнымі» (то бок аўтаномнымі) і фактычна сталі своеасаблівымі яўрэйскімі муніцыпалітэтамі (якія праіснавалі да 1918 г.). Эмансіпацыя багемскага і мараўскага яўрэйства завяршылася толькі ў 1867 г., з прыняццем канстытуцыі «двуадзінай» Аўстра-Венгерскай манархіі.

Да канца 19 ст. колькасць яўрэйскага насельніцтва Багеміі і Маравіі расла, аднак у пачатку 20 ст. яна стала зніжацца, галоўным чынам з-за пераезду часткі яўрэйскіх сем’яў у Аўстрыю, Германію і Венгрыю, эміграцыі ў ЗША і памяншэння тэмпаў натуральнага прыросту. У Багеміі ў 1810 г. пражывала 50.629, у 1820 г. — 59 607, у 1830 г. — 67 338, у 1840 г. — 64 780, у 1850 г. — 75.469, у 1869 г. — 89.933, у 1890 г. — 94.529, у 1900 г. — 92.797, у 1910 г. — 85.927 яўрэяў; ў Маравіі ў 1830 г. — 29.462, у 1840 г. — 37.316, у 1848 г. — 37.548, ў 1857 г. — 42 611, у 1869 г. — 42.644, у 1880 г. — 44.175, у 1890 г. — 45.324, у 1900 г. — 44.255, у 1910 г. — 41.255 яўрэяў. У другой палове 19 ст. значная частка багемскага і мараўскага яўрэйства перасялілася з вёсак і невялікіх гарадоў у буйныя прамысловыя і гандлёвыя цэнтры, што прывяло да з’яўлення новых абшчын і знікнення «старых» (або памяншэння іх колькасці): калі ў 1850 г. у Багеміі існавала 347 яўрэйскіх абшчын (з якіх толькі ў 22 ўваходзіла больш за 50 сем’яў і толькі ў дзевяць — звыш ста), то ўжо да 1890 г. іх засталося 197; у 1880 г. толькі 14,55 % багемскага яўрэйства пражывала ў населеных пунктах, якія налічвалі менш за дзве тысячы жыхароў. Пасля 1848 жыццёвы ўзровень значнай часткі яўрэяў Багеміі і Маравіі павысіўся, сярод іх стала больш заможных прадпрымальнікаў і камерсантаў, прадстаўнікоў вольных прафесій. Яўрэі згулялі значную ролю ў індустрыялізацыі абедзвюх абласцей: напрыклад, браты Гутманы, Вільгельм (1825—1895) і Давід (1834—1912), адкрылі шэраг шахтаў і металургічных заводаў у раёне Остравы; магістральная чыгунка Вена-Галіцыя, якая праходзіла праз Маравію, была пабудавана прадстаўнікамі сямейства Ротшыльд.

З першай паловы 19 ст. найбольшым уплывам у асяроддзі багемскага і мараўскага яўрэйства карысталіся маскілім (у прыватнасці, актыўны дзеяч Хаскалы Ш. І. Л. Рапапорт, галоўны рабін Прагі ў 1840—1867 гг.). Дзякуючы іх намаганням у абедзвюх абласцях паўстала шырокая сетка свецкіх яўрэйскіх школ; ўжо да 1843 толькі ў Маравіі дзейнічалі 34 такія школы. У 1900 г. на сто тысяч мараўскіх яўрэяў навучэнцаў сярэдніх школ было 379, сярод неяўрэйскага насельніцтва Маравіі — 50 на 100 тысяч; у тым жа годзе доля яўрэяў сярод студэнтаў нямецкага ўніверсітэта Прагі дасягнула 46,5 %. У Празе і Маравіі значная частка яўрэяў выпрабавала моцны ўплыў нямецкай культуры, у правінцыйных гарадах і вёсках Багеміі — чэшскай: у 1900 г. у Багеміі 55 % яўрэяў назвалі сваёй роднай мовай чэшскую, 45 % — нямецкую; ў Маравіі гэтыя паказчыкі склалі, адпаведна, 16 % і 77 %. У так званым Пражскім гуртку нямецкамоўных пісьменнікаў-экспрэсіяністаў, які склаўся ў пачатку 20 ст., Пераважалі яўрэі — О. Баум (1883—1941), М. Брод, Ф. Вельч, Ф. Верфель, Ф. Кафка, П. Леппін (1878—1945), Л. Перуц (1884—1957), В. Хаас (1891—1973), Ф. Яновіц (1892—1917). На чэшскай мове пісалі: З. (В.) Каплер (1821—1879), Ю. Зейер (маці-яўрэйка), Э. Леда (Ледарэр; 1859—1943), І. Ольбрахт (К. Земан, 1882—1952, маці — хрышчоная яўрэйка), А. Фішэр (1883—1938) і іншыя. Яўрэі актыўна ўдзельнічалі ў дзейнасці нямецкіх і чэшскіх палітычных аб’яднанняў; Д. Ку (1818—1879) стаў адным з заснавальнікаў нямецкай ліберальнай партыі. Працэс культурна-моўнай асіміляцыі насіў пераважна стыхійны характар; толькі нешматлікія яўрэі абвяшчалі сябе яе прынцыповымі прыхільнікамі. Доля змешаных шлюбаў была невялікая (у Багеміі ў 1881 г. — 0,15 %, у 1910 г. — 1,75 %); нават тыя гяўрэі, якія пакідалі абшчыны, як правіла, не пераходзілі ў хрысціянства.

Яўрэйскія нацыянальны рух у Багеміі і Маравіі паўстаў параўнальна рана і набыў значны размах. Ужо ў 1836 г. у Празе было створана яўрэйскае студэнцкае таварыства, якое абвясціла сваёй мэтай «аднаўленне яўрэйскай незалежнасці ў Палесціне», аднак яно праіснавала нядоўга. У 1893 г. у многіх яўрэйскіх абшчынах двух абласцей пачалі ўзнікаць гурткі, члены якіх (галоўным чынам навучэнцы) называлі сябе сіяністамі; гэтыя гурткі накіравалі на 1-й Сіянісцкі кангрэс 10 дэлегатаў, сярод якіх быў Б. Файвель. У 1900 г. у Брно пачаў выходзіць сіянісцкі штотыднёвік «Юдышэс фольксблат», у Празе — моладзевы часопіс «Юнг юда». У сакавіку 1901 г. у Оламаўцы адбылася 1-я канферэнцыя аўстрыйскіх сіяністаў, на якой была заснавана сіянісцкая арганізацыя Заходняй Аўстрыі (у яе ўвайшлі і сіяністы Багеміі і Маравіі). Найбольшай актыўнасцю адрозніваліся сіянісцкія таварыствы «Бар-Кохба», заснаванае ў 1899 г. у Празе нямецкамоўнымі яўрэйскімі студэнтамі, і «Герцль», створанае ў 1909 г. іх аднадумцамі, якія гаварылі па-чэшску. У 1907 г. пад эгідай таварыства «Бар-Кохба» пачаў публікавацца часопіс «Зельбствер», які стаў пасля адным з вядучых сіянісцкіх перыядычных выданняў Еўропы, у 1913 г. — анталогія «ФОМ юдэнтум». У Багеміі і Маравіі дзейнічалі таксама секцыі Мізрахі (імі ў 1912—1930 гг. кіраваў галоўны рабін Прагі і найбуйнейшы даследчык сярэдневяковай паэзіі Г. Бродзі) і Поалей Цыён, пазней — аддзялення юнацкай сіянісцкай арганізацыі Блаў-вайс. Многія лідары сіянісцкага руху ў абедзвюх абласцях — Б. Файвель, А. Бем, Р. Штрыкер (1879—1944), О. Абелес (1879—1945), Ш. Х. Бергман, Х. Херман (1887—1940) і іншыя — былі (або сталі пасля) буйнымі дзеячамі аўстрыйскага, чэхаславацкага і сусветнага сіянізму.

20 ст

У канцы 19 ст. — пачатку 20 ст. у Багеміі і Маравіі прыкметна ўзмацніўся антысемітызм; сярод яго носьбітаў былі як чэхі, так і немцы. Рух за антыяўрэйскі байкот, які разгарнуўся ў Багеміі пад лозунгам «Свае да сваіх» і нанасіў значны ўрон яўрэям, якія трымалі лаўкі ў вёсках, стаў адным з першых у сваім родзе. У некалькіх месцах (у прыватнасці, у Коліне і Нахадзе) на яўрэяў быў узведзены крывавы паклёп; найбольшы рэзананс выклікала так званае справа Гільзнера. Лідары многіх палітычных сіл абедзвюх абласцей, асабліва кіраўнікі ўмеранага крыла чэшскага нацыянальнага руху на чале з Т. Г. Масарыкам, рашуча выступалі супраць антысемітызму; тым не менш частка іх прыхільнікаў заставалася на юдафобскіх пазіцыях.

Сённяшні час

У 1918—1992 гг. Багемія і Маравія — у складзе Чэхаславакіі. У незалежнай Рэспубліцы Чэхія, якая ўзнікла ў выніку распаду Чэхаславакіі (1 студзеня 1993 г.), па ацэнцы Інстытута сучаснага яўрэйства пры Яўрэйскім універсітэце ў Іерусаліме, налічваецца 2200 яўрэяў, па іншых дадзеных — ад чатырох да дзесяці тысяч, акрамя таго, у краіне часова пражывае больш за тысячу яўрэяў — грамадзян ЗША, Канады, Вялікабрытаніі і іншых краін (па некаторых звестках, у Празе іх больш, чым уласна чэшскіх яўрэяў). Яўрэйскія абшчыны дзейнічаюць у Празе (звыш тысячы членаў), Брно, Карлавых-Варах, Ліберацы, Оламаўцы, Остраве, Пльзені, Цепліцах, Усці-над-Лабем; яны ўтвараюць Федэрацыю яўрэйскіх абшчын Чэхіі. У Празе яўрэйскія набажэнствы праводзяцца штодня, у астатніх супольнасцях — па суботах і ў святы. У краіне ёсць толькі адзін рабін — драматург і былы дысідэнт К. (Э.) Сідон, які ўзначальвае Пражскую суполку (паколькі яна строга артадаксальная, рэфармісты і кансерватары, галоўным чынам з ліку яўрэяў, якія не маюць чэшскага грамадзянства, а таксама асобы змешанага паходжання, не якія з’яўляюцца, згодна з Галахай, яўрэямі, ўтварылі ў Празе дзве самастойныя групы, якія таксама арганізуюць набажэнства). У Празе дзейнічае Таварыства яўрэйскай культуры, Таварыства Ф. Кафкі, Саюз яўрэйскай моладзі, Таварыства чэшска-ізраільскага сяброўства, ложа Бней-Брыт, спартыўны клуб «Макабі», яўрэйскі дзіцячы сад і дом для састарэлых, курсы іўрыту і яўрэйскай традыцыі для дзяцей і дарослых, нядзельная талмуд-тора, рэстаран, дзе выконваецца кашрут. Штомесяц выходзіць газета «Рош Хадэшы», па Пражскаму радыё рэгулярна перадаецца прызначаная для яўрэяў праграма «Шалом Алейхем».

Антысемітызм не мае ў Чэхіі шырокага распаўсюджання (аб’ектамі ксенафобіі ў гэтай краіне як правіла становяцца цыганы ці эмігранты з Усходняй Еўропы і краін «трэцяга свету»); нават юдафобскія выпады ў прэсе і акты вандалізму, накіраваныя супраць яўрэйскіх устаноў, тут параўнальна рэдкія. Пасаду міністра культуры ва ўрадзе Чэхіі займаў у сярэдзіне 1990-х гг. хрышчаны яўрэй П. Тыгрыда (Шенфельд). У 1994 г. чэшскі парламент прыняў закон аб вяртанні яўрэйскім абшчынам канфіскаванай у іх уласнасці, аднак ён распаўсюджваецца (па прычынах, якія не маюць прамога стаўлення да яўрэяў) толькі на маёмасць, якая рэквізавалася камуністычнымі ўладамі пачынаючы з 1948 г. У парадку рэалізацыі гэтага закона ў 1995 г. яўрэйскай суполцы Прагі быў перададзены Яўрэйскі музей, які дзейнічае ў гэтым горадзе з 1906 г. (адзін з самых багатых яўрэйскіх музеяў у свеце).

Неўзабаве пасля абвяшчэння незалежнасці Чэхіі Ізраіль прызнаў яе і ўсталяваў з ёю дыпламатычныя адносіны. У жніўні 1993 г. прэзідэнт Чэхіі В. Гавел сустрэўся ў Бруселі з прэзідэнтам Ізраіля Э. Вейцманам. Двухбаковыя сувязі паміж Чэхіяй і Ізраілем паспяхова развіваюцца ва ўсіх абласцях.