Рудольф II Габсбург

Запыт «Рудольф II» перанакіроўваецца сюды; гл. таксама іншыя значэнні.

Рудольф II (ням.: Rudolf II; 18 ліпеня 1552, Вена — 20 студзеня 1612, Прага, Багемія) — кароль Германіі (рымскі кароль) з 27 кастрычніка 1575 па 2 лістапада 1576 года, абраны імператарам Свяшчэннай Рымскай імперыі з 2 лістапада 1576 года (у апошнія гады фактычна пазбаўлены ўлады), кароль Багеміі з 6 верасня 1575 па 23 мая 1611 года (пад імем Рудольф II, каранацыя 22 верасня 1575 года), кароль Венгрыі з 25 верасня 1572 па 25 чэрвеня 1608 года, эрцгерцаг Аўстрыйскі з 12 кастрычніка 1576 года (пад імем Рудольф V). Сын і пераемнік Максіміліяна II.

Рудольф II Габсбург
ням.: Rudolf II нідэрл.: Rudolf II van Habsburg
імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі 12 кастрычніка 1576 — 20 студзеня 1612
Папярэднік	Максіміліян II Габсбург
Пераемнік	Маціяс Габсбург
21-ы кароль Чэхіі 1576 — 1611
Папярэднік	Максіміліян II Габсбург
Пераемнік	Маціяс Габсбург
кароль Венгрыі 12 кастрычніка 1576 — 25 чэрвеня 1608
Папярэднік	Максіміліян II Габсбург
Пераемнік	Маціяс Габсбург
Нараджэнне	18 ліпеня 1552 Вена, Габсбургская манархія
Смерць	20 студзеня 1612(1612-01-20)[…] (59 гадоў) Прага, Каралеўства Багемія, Землі багемскай кароны, Свяшчэнная Рымская імперыя
Месца пахавання	Сабор Святога Віта
Род	Габсбургі
Бацька	Максіміліян II Габсбург
Маці	Марыя Іспанская
Дзеці	Юлій Цэзар Аўстрыйскі[d], Ганна Даратэя Аўстрыйская[d], Караліна Аўстрыйская[d] і Anna Dorothea von Österreich[d]
Веравызнанне	Каталіцкая Царква
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Маладосць

Выхоўваўся пры двары свайго стрыечнага дзядзькі караля Іспаніі Філіпа II і зусім не быў падобным на сваіх непасрэдных папярэднікаў; каталікі ўскладалі на яго вялікія надзеі, з прычыны таго, што ён вынес з Іспаніі нянавісць да ерасі і мог быць паслухмянай прыладай у руках езуітаў.

Асоба

Партрэт Рудольфа II у вобразе бога Вертумна, Джузэпэ Арчымбольда

Нямецкі гісторык Фолькер Прэс гаворыць пра яго:

«Ён валодаў глыбокім розумам, быў дальнабачным і разважлівым, меў моцную волю і інтуіцыю… Аднак яму быў уласцівы такі сур’ёзны недахоп, як нясмеласць, прычынай якой была яго схільнасць да дэпрэсіі. На гэтай глебе ў яго развілося імкненне да ўцёкаў ад рэчаіснасці, якое выяўлялася ў нерэальных планах. Іспанскія прыдворныя манеры падтрымлівалі яго імкненне адгарадзіцца ад свету, і палітычная пасіўнасць станавілася ўсё больш характэрнай прыкметай яго кіравання».

Злуючыся на сваё бяссілле, імператар імкнуўся адгарадзіцца ад грамадства і аддацца мастацкім і акультным захапленням; паступова ў яго развіваліся цялесныя і псіхічныя захворванні. Улюбёнцамі імператара былі людзі нізкага паходжання, якія патуралі яго капрызам (Філіп Ланг, Еранім Махоўскі і іншыя)….

Часамі яму здавалася, што ён апантаны д’яблам.

Спрыянне навукам і мастацтвам

У Пражскім Градзе, дзе з 1583 года жыў Рудольф (імкнучыся пакінуць Вену, дзе не карыстаўся папулярнасцю), ім была заснавана адна з першых кунсткамер — велічэзная калекцыя кніг, рукапісаў, карцін, манет і ўсякіх рэдкасцей, пацярпела ад рабаванняў падчас Трыццацігадовай вайны. Пад кіраўніцтвам мінералогаў Рудольф сабраў таксама калекцыю каштоўных камянёў і мінералаў розных рэгіёнаў. Рудольф адыграў вялікую ролю ў рэнесанснай перабудове Прагі і асабліва Граду. Да свайго двара імператар, які гуляў ролю мецэната, прыцягнуў вучоных і дзеячаў мастацтва розных краін — пры ім у Празе працавалі астраномы Іаган Кеплер і Ціха Брагэ, мастакі Барталамей Шпранглер і Джузэпэ Арчымбольда (аўтар знакамітага партрэта Рудольфа), скульптар Адрыян дэ Врыс.

Загадкавы манускрыпт са збору Рудольфа II

Акультызм

Імператар займаўся таксама рознымі «акультнымі навукамі», у прыватнасці, спрабаваў знайсці філасофскі камень. У той час мяжа паміж астраноміяй і астралогіяй, мінералогіяй і алхіміяй яшчэ была невыразнай. Рудольф II заступаўся за вандроўных алхімікаў, а яго рэзідэнцыя ўяўляла цэнтр алхімічнай навукі таго часу. Імператара звалі германскім Гермесам Трысмегістам.

Да яго былі запрошаны англійскія астролагі і алхімікі Эдвард Келі і Джон Дзі (які ў 1584-м і 1586-м жыў у Празе), якія займаліся таксама і цалкам сур’ёзнымі з сучаснага пункта гледжання пошукамі ў вобласці матэматыкі і астраноміі. Алхімікам быў і вялікі астраном Ціха Брагэ, які працаваў пры яго двары і памёр у Празе. За 600 дукатаў Рудольф набыў знакамітую рукапіс Войніча.

Рэлігійная палітыка

Стаўшы імператарам, Рудольф II шэсць гадоў не збіраў імперскага сойма, але павінен быў склікаць яго ў 1582 годзе, з прычыны неабходнасці прасіць у імперыі дапамогі супраць турак, а таксама з прычыны рэлігійных спрэчак. Рудольф II пачаў выкараняць пратэстанцтва ў Аўстрыі, Чэхіі і Венгрыі. У Аўстрыі амаль усё дваранства і ўсе гарады вызнавалі пратэстанцтва. З узыходжаннем на прастол Рудольфа тут пачалася моцная каталіцкая рэакцыя, а таксама барацьба абсалютызму з абласнымі соймамі і самакіраваннем гарадоў. То ж адбылося і ў Чэхіі. У 1583 Рудольф перанёс імперскую рэзідэнцыю ў Прагу, і разам з ім прыбыло шмат фанатыкаў, а таксама езуіты. Пратэстанты сталі выцясняцца з буйных і дробных пасад, а ў 1602 годзе была забаронена дзейнасць Абшчыны Чэшскіх братоў. Калі ў Асманскай імперыі была адваявана значная частка Венгрыі, Рудольф забараніў там усякае некаталіцкае веравызнанне, што прывяло да паўстання.

Паўстанне супраць Рудольфа і страта ўлады

У 1606 брат імператара Маціяс склаў з венграмі-паўстанцамі пагадненне на ўмовах верацерпнасці, што прывяло да канфлікту з Рудольфам. Супраць імператара ў 1607 годзе была ўтворана канфедэрацыя аўстрыйскіх і венгерскіх саслоўяў, а ў 1608 да яе далучылася Маравія. Бачачы агульную незадаволенасць, Рудольф II думаў прыцягнуць грамадскую думку на свой бок вайной з туркамі.

Асабістая карона Рудольфа II, пазней карона Аўстрыйскай імперыі

З гэтай мэтай Рудольф да апошняга моманту зацягваў падпісанне мірнага дагавора з Асманскай імперыяй, спрабуючы знайсці падставы для яго дэнансацыі і аднаўлення вайны супраць турак. Падобныя паводзіны выклікалі агульны рух саслоўяў Венгрыі, Аўстрыі і Маравіі супраць імператара, які захаваў у свае руках толькі адносны кантроль над Чэхіяй, Сілезіяй і Лужыцамі.

Усеагульнае паўстанне працягвала, аднак, быць непазбежным, і сваякі Рудольфа злічылі неабходным адняць у яго ўладу на карысць яго брата Маціяса (красавік 1606 г.), які зрабіў велічэзныя саступкі пратэстантам. Па дагаворы 1608 года Рудольф II аддаў Маціясу Венгрыю, эрцгерцагства Аўстрыйскае і Маравію і абвясціў яго сваім спадчыннікам у Багеміі.

Для ўтрымання за сабой чэхаў Рудольф II вымушаны быў падпісаць 9 ліпеня 1609 г. складзены соймам акт, які атрымаў назву «граматы вялікасці» (Majestätsbrief), так званы маестат. На падставе гэтай граматы ўтраквісты і чэшскія браты былі ураўнаваны ў правах з каталікамі. Чэхі-пратэстанты атрымалі права будаваць храмы, заводзіць вучылішчы, мець свае сіноды і абіраць камітэт з 24 дэфенсораў, па 8 ад кожнага з 3-х саслоўяў сойма. Камітэт павінен быў кіраваць дзеяннямі кансісторыі, кіраваць справамі Пражскага ўніверсітэта, збіраць войска, спаганяць падаткі для яго ўтрымання, а ў выпадку патрэбы — склікаць прадстаўнікоў пратэстанцкага насельніцтва для нарад па агульным справам.

Рудольф II прыдумляў сродкі адняць у Маціяса аддадзеныя яму зямлі, інтрыгаваў супраць яго, але ўсёткі павінен быў адрачыся ад чэшскай кароны. 23 мая 1611 года Маціяс быў каранаваны, а Рудольфу далі пенсію і захавалі за ім знешнюю пашану. Пазбаўлены ўлады, знясілены хваробай і вар’яцтвам (сіфіліс трэцяй ступені), Рудольф II памёр 20 студзеня 1612 года, не пакінуўшы законнага нашчадства, з прычыны таго, што не быў жанаты.

З шасцярых незаконнанароджаных нашчадкаў Рудольфа (ад Кацярыны Страда, дачкі імператарскага антыквара) старэйшы, Юлій Цэзар Аўстрыйскі, атрымаў у спадчыну псіхічную хваробу бацькі і памёр у няволі пасля таго, як з асаблівай жорсткасцю забіў сваю палюбоўніцу.

Рудольф быў пахаваны ў пражскім саборы Святога Віта. Ён быў апошнім манархам, пахаваным у Чэхіі.

Літаратура

• Gindely, «Rudolf II» (Прага, 1868);
• Bezold, «K. Rudolf II und die heilige Liga».

Пры напісанні артыкула выкарыстаны матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Эфрона (1890—1907).

Імператары Свяшчэннай Рымскай імперыі (да Атона I — «рымскія імператары») (800—1806)

800 814 840 843 855 875 877 881 887 891    Карл I Людовік I  —  Лотар I Людовік II Карл II  —  Карл III  —

891 894 898 899 901 905 915 924 962 973 983    Гвіда Ламберт Арнульф  —  Людовік III  —  Берэнгар I  —  Атон I Атон II

983 996 1002 1014 1024 1027 1039 1046 1056 1084 1105 1111 1125 1133 1137 1155     —  Атон III  —  Генрых II  —  Конрад II  —  Генрых III  —  Генрых IV  —  Генрых V  —  Лотар II  —

1155 1190 1197 1209 1215 1220 1250 1312 1313 1328 1347 1355 1378 1410    Фрыдрых I Генрых VI  —  Атон IV  —  Фрыдрых II  —  Генрых VII  —  Людовік IV  —  Карл IV  —

1410 1437 1452 1493 1508 1519 1530 1556 1564 1576 1612 1619 1637    Жыгімонт — Фрыдрых III — Максіміліян I — Карл V Фердынанд I Максіміліян II Рудольф II Маціяс Фердынанд II

1637 1657 1705 1711 1740 1742 1745 1765 1790 1792 1806    Фердынанд III Леапольд I Іосіф I Карл VI  —  Карл VII Франц I Іосіф II Леапольд II Франц II

Каралінгі — Саксонская дынастыя — Салічная дынастыя — Гогенштаўфены — Вітэльсбахі — Габсбургі