Генрых V (імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі)

Генрых V (ням.: Heinrich V; 11 жніўня 1081 ці 1086 — 23 мая 1125, Утрэхт) — кароль Германіі ў 11061125 гадах, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі ў 11111125 гадах, апошні прадстаўнік Салічнай дынастыі, сын Генрыха IV і Берты Савойскай.

Генрых V
ням.: Heinrich V
16-ы кароль Германіі
6 студзеня 1106 — 23 мая 1125
Каранацыя 6 студзеня 1106, Майнц, Германія
Папярэднік Генрых IV
Пераемнік Лотар II
імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі
13 красавіка 1111 — 23 мая 1125
Каранацыя 13 красавіка 1111, Сабор Святога Пятра, Рым, Італія
Папярэднік Генрых IV
Пераемнік Лотар II
Нараджэнне 11 жніўня 1081(1081-08-11)
Смерць 23 мая 1125(1125-05-23) (43 гады)
Утрэхт
Месца пахавання Шпаерскі сабор
Род Салічная дынастыя
Бацька Генрых IV
Маці Берта Савойская
Жонка Мацільда
Дзеці не
Веравызнанне Хрысціянства
Дзейнасць мецэнат, манарх
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Прыход да ўлады правіць

 
Генрых IV (злева) і яго сын Генрых V (справа).

Калі яго старэйшы брат Конрад паўстаў супраць бацькі, Генрых быў прызначаны спадчыннікам, але ў снежні 1104 Генрых сам паўстаў супраць свайго бацькі і пакорай Папе прыцягнуў на свой бок духоўную партыю. Змірыўшы свавольных васалаў і перамогшы багемскіх князёў, ён падняў пасля ўзыходжання на прастол значэнне каралеўскай улады.

Адносіны з польскімі князямі правіць

У 1109 годзе польскі князь Збігнеў, выгнаны малодшым братам Баляславам Крывавустым, звярнуўся да Генрыха з просьбай падтрымаць яго ў барацьбе за вярхоўную ўладу ў Польшчы. Генрых пагадзіўся, папярэдне запатрабаваўшы ад Баляслава аддаць палову каралеўства брату, усталяваць двоеўладдзе ў Польшчы і выплаціць германскаму імператару 300 марак. Адмова Баляслава прывяла да ваеннага ўварвання Генрыха на тэрыторыю Сілезіі. Аднак вырашальная бітва пад Глогавам (бітва на Сабачым Полі) скончылася паражэннем Генрыха, які адмовіў у падтрымцы Збігневу і перастаў умешвацца ва ўнутраныя справы польскага каралеўства.

Барацьба за інвестытуру правіць

Неўзабаве яму прыйшлося ўступіць у барацьбу з Папам Пасхаліем II з-за правы інвестытуры. У 1110 Генрых з трыццацітысячным войскам уступіў у Італію, і Папа вымушаны быў заключыць з ім дагавор, па якім біскупы павінны былі вярнуць усе імперскія лены. Абвяшчэнне дагавора перад каранацыяй у царкве Св. Пятра выклікала смуту сярод біскупаў; Папа адмовіўся ад каранавання, але Генрых узяў яго ў палон разам з усімі кардыналамі і вымусіў у яго прызнанне за каронай права інвестытуры, гэтак жа як і абяцанне ніколі не адлучваць яго ад царквы; пасля чаго ён быў каранаваны (13 красавіка 1111).

Ледзь толькі ён вярнуўся ў Германію, як Пасхалій абвясціў дагавор вымушаным і дазволіў свайму легату, архібіскупу Гвіда В'енскаму, адлучыць імператара ад царквы. На гэта адлучэнне Генрых звярнуў мала ўвагі, тым больш, што быў заняты вайной супраць германскіх князёў. У 1113 годзе Генрых V здушыў мяцеж графа Бар, авалодаўшы коштам вялікіх ахвяр яго крэпасцю. У 1114 годзе Генрых V здушыў бунт, узначалены графам Вігбертам, і захапіў у палон самога графа. Для асуджэння мяцежнікаў кароль сабраў курыю князёў у Вюрцбургу. Граф Вігберт быў прысуджаны да смяротнага пакарання з канфіскацыяй усіх яго ўладанняў. Прысуд быў прыведзены ў выкананне. У той час як паўстанне саксонскіх князёў было, відаць, падушана перамогай, здабытай военачальнікам Генрыха, Гоерам Мансфельдскім, пры Варэнштэце, успыхнула зноў паўстанне рэйнскіх і вестфальскіх князёў; Генрых быў пераможаны ў бітве пры Вельфесхольцы, у Вельфскага лесу на рацэ Віпер пад Мансфельдам (11 лютага 1115). Яго военачальнік Хоер фон Мансфельд загінуў у гэтым баі, а сам Генрых вымушаны быў бегчы з Саксоніі. На саборы ў Фрытцлары 1118 года, які праходзіў пад старшынствам папскага легата Куна фон Ураха, ён быў у другі раз адлучаны ад царквы. Гэта акалічнасць і смерць маркграфіні Мацільды, землямі і маёнткамі якой ён жадаў завалодаць, заахвоцілі яго даручыць абарону Германіі князям Швабіі, які яшчэ заставаліся вернымі, а самому зноў адправіцца ў Італію.

Завалодаўшы спадчынай Мацільды, ён выгнаў з Рыма Пасхалія II і пасля яго смерці дамогся абрання Рыгора VIII, якому, аднак, духоўная партыя выставіла суперніка ў асобе Геласія II. Апошні зноў адлучыў імператара ад царквы, але вымушаны быў бегчы ў Францыю. Пасля смерці Геласія Папам стаў архібіскуп в'енскі Гвіда пад імем Калікста II. Паспяшаўшыся ў Германію, дзе працягваліся міжусобіцы, Генрых улагодзіў князёў усталяваннем земскага міру і абяцаннем вярнуць кожнаму аднятае ў яго. Пасля міжусобіц, якія доўжыліся яшчэ два гады, ён пацвердзіў гэтыя абяцанні на Вормскім сойме 1121. Тут князі злучыліся з ім, так што Калікст, які яшчэ раз адлучыў Генрыха ад царквы, павінен быў пагадзіцца на тое, каб у Германіі біскупы абіраліся ў прысутнасці імператара ці яго паслоў і каб толькі пасля ўручэння ім каралём скіпетра ўступалі ў валоданне царкоўнымі ленамі. Гэты дагавор вядомы пад назвай Вормскага канкардата (1122).

Апошнія гады жыцця правіць

 
Грабніца Генрыха V у Кафедральным саборы Шпаера

Генрыху даводзілася яшчэ некалькі разоў уступаць у барацьбу з непакорлівымі князямі, прычым часцей за ўсё яму не везла ў гэтай барацьбе. Напачатку 1125 года хвароба падобная на рак, ад якой ён даўно пакутаваў, абвастрылася. Ён памёр 23 мая 1125 года ва ўзросце 38 гадоў ва Утрэхце. Быўшы бяздзетным, ён перадаў свае ўладанні пляменніку Фрыдрыху Швабскаму і тым самым прызнаў яго спадчыннікам без неабходнага фармальнага вылучэння. Пахаваны ў Кафедральным саборы Шпаера, у фамільным склепе. Са смерцю Генрыха V скончылася кіраванне Салічнай дынастыі.

Сям'я і дзеці правіць

Генрых V быў у шлюбе з Мацільдай, дачкой караля Англіі Генрыха I, але дзяцей не пакінуў[1]. З ім згас Салічны, або Франконскі, імператарскі дом. Яго пераемнікам стаў Лотар Саксонскі.

Зноскі

Літаратура правіць

Спасылкі правіць

  Імператары Свяшчэннай Рымскай імперыі (да Атона I — «рымскія імператары») (800—1806)
 
800 814 840 843 855 875 877 881 887 891
   Карл I Людовік I  —  Лотар I Людовік II Карл II  —  Карл III  —    
891 894 898 899 901 905 915 924 962 973 983
   Гвіда Ламберт Арнульф  —  Людовік III  —  Берэнгар I  —  Атон I Атон II   
983 996 1002 1014 1024 1027 1039 1046 1056 1084 1105 1111 1125 1133 1137 1155
    —  Атон III  —  Генрых II  —  Конрад II  —  Генрых III  —  Генрых IV  —  Генрых V  —  Лотар II  —    
1155 1190 1197 1209 1215 1220 1250 1312 1313 1328 1347 1355 1378 1410
   Фрыдрых I Генрых VI  —  Атон IV  —  Фрыдрых II  —  Генрых VII  —  Людовік IV  —  Карл IV  —    
1410 1437 1452 1493 1508 1519 1530 1556 1564 1576 1612 1619 1637
   Жыгімонт Фрыдрых III Максіміліян I Карл V Фердынанд I Максіміліян II Рудольф II Маціяс Фердынанд II   
1637 1657 1705 1711 1740 1742 1745 1765 1790 1792 1806
   Фердынанд III Леапольд I Іосіф I Карл VI  —  Карл VII Франц I Іосіф II Леапольд II Франц II   

Каралінгі — Саксонская дынастыя — Салічная дынастыя — Гогенштаўфены — Вітэльсбахі — Габсбургі