Грэбень (Пухавіцкі раён)

Грэбень
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Пухавіцкі
Сельсавет	Навапольскі
Каардынаты	53°36′20″ пн. ш. 27°39′04″ у. д.HGЯO
Водныя аб’екты	Пціч
Насельніцтва	▼45 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1713
Паштовы індэкс	222851
Аўтамабільны код	5
СААТА	6244840021
	Грэбень на Вікісховішчы

Грэ́бень^[1] (трансліт.: Hrebień, руск.: Гребень) — вёска ў Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Навапольскага сельсавета. Месціцца за 38 км на паўночны захад ад Мар’інай Горкі, 30 км ад Мінска, 15 км ад чыгуначнай станцыі Рудзенск на лініі Мінск — Асіповічы, на рацэ Пціч (прыток Прыпяці).

Назва

Паводле Вадзіма Жучкевіча, назва Грэбень можа паходзіць ад тэрміна грэбень — пералом схілу грады, пагорка, таксама ўзвышаная паласа сярод забалочанай мясцовасці. Таксама назва магла ўтварыцца ад пераасэнсавання асновы грэбля — дарога цераз балота, з канавамі, часам пасыпаная хворастам.

На думку краязнаўцы Аляксандра Ельскага, назва магла пайсці ад слова грэбці, бо тут у старажытнасці павінен быў быць рачны паром, які дзейнічаў з дапамогай вёсел^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Крыштаф Валадковіч, першы вядомы ўладальнік Грэбеня

На старых картах і дакументах Грэбень называўся Грэбня. У старажытнасці тут быў тракт, які злучаў поўдзень і поўнач Русі Літоўскай. На думку Аляксандра Ельскага, ля Грэбеня мусіў быць рачны перавоз. Пазней тут з’явіўся ўмацаваны мост^[2].

У пісьмовых крыніцах паселішча вядомае з XVI ст. У 1567 годзе сяло ў Менскім павеце Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага, шляхецкая ўласнасць. У 1633 годзе вялікі князь Уладзіслаў Ваза выдаў дакумент, які дазваляў уладальніку Грэбеня Крыштафу Валадковічу, пісару менскага ваяводства, браць мыта за праезд па мосце^[3].

У XVI стагоддзі Грэбень належаў Адахоўскім, і гэта быў іх фундум (галоўны фальварак, які належаў толькі гаспадару). У 1621 годзе Рафал Адахоўскі прадаў Грэбень Янушу Быхаўцу (?—1653) шляхецкага роду Быхаўцаў герба «Магіла», які паходзіў са Смаленскай зямлі, і яго жонцы Ганне з Горскіх. Праз дзесяць гадоў Грэбень быў у валоданні Валадковічаў. Ад пачатку XVIII ст. Грэбенем валодалі Радзівілы, фундум каторых быў у недалёкім Анопалі. У 1743 годзе была пабудаваная царква. У канцы XVIII ст. Грэбень з суседнімі Берчукамі, Яськевічамі і Слабадой набыў Станіслаў Ельскі, палкоўнік пяцігорскі і скарбовы камісар у Вялікім Княстве Літоўскім^[3].

Пад уладай Расійскай імперыі

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні.

У 1800 годзе ў вёсцы былі царква Раства Багародзіцы, карчма, вадзяны млын, сукнавальня. У першай чвэрці XIX ст. праз эксдывізарскі суд Грэбень стаў уласнасцю Кабылінскіх, а праз вена Ганны Кабылінскай перайшоў да Лыкаў^[3].

У 1839 годзе на сродкі памешчыцы А. Лыкавай пабудаваная драўляная царква. У 1858 годзе сяло і маёнтак, прыватная ўласнасць. У 1861 годзе адкрытае народнае вучылішча. Пасля 1861 года ў Дудзіцкай воласці Ігуменскага павета. Паводле перапісу 1897 года ёсць хлебазапасны магазін, млын, піцейны дом, царква. У 1889 годзе буйным землеўладальнікам у вёсцы быў праваслаўны селянін Антон Восіпавіч Багрывец, які меў 43,3 дзесяціны зямлі^[4]. Маёнткам Грэбень валодала праваслаўная дваранка Марыя Міхайлаўна Лыкава, якая мела 600 дзесяцін зямлі^[5].

Найноўшы час

Капліца ў Грэбені, 1909 г.

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай воласць абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. Да пачатку 1920 года створаная школа 1-й ступені. У 1930 годзе праведзена прымусовая калектывізацыя, створаны калгас «Світанне», была кузня, стальмашня, рымарня. З 1938 года вёска.

У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 4 ліпеня 1944 года акупаваная нацысцкай Германіяй.

У 2002 годзе вёска ў Навапольскім сельсавеце.

Насельніцтва

1800 год — 30 двароў, 209 жыхароў
1858 год — 153 жыхары
1897 год — 60 двароў, 375 жыхароў; маёнтак — 2 двары, 43 жыхары
1907 год — 54 двары, 349 жыхароў; маёнтак — 104 жыхары
1917 год — сяло — 202 жыхары; вёска — 77 жыхароў; маёнтак — 104 жыхары
1960 год — 296 жыхароў
1999 год — 109 жыхароў
2002 год — 41 двор, 74 жыхары
2010 год — 33 двары, 62 жыхароў
2012 год — 24 гаспадаркі, 43 жыхары
2019 год — 45 жыхароў

Інфраструктура

Эканоміка

Цэнтр калгаса «Навапольскі»
Майстэрні па рамонце сельскагаспадарчай тэхнікі
Аддзяленне сувязі

Адукацыя

Сярэдняя школа

Медыцына

Фельчарска-акушэрскі пункт
Ветэрынарны ўчастак

Культура

Дом культуры
Бібліятэка

Славутасці

Курганны могільнік. На паўночна-ўсходняй ускраіне вёскі, ва ўрочышчы Курганы, побач з балотам.

Страчаная спадчына

Капліца
Царква Святога Міхаіла Архангела (?—1922)
Сядзіба (XVIII/XIX — 1917)

Спіс вуліц

Цэнтральная вуліца^[6]

Вядомыя асобы

Валянціна Іванаўна Міронава (нар. 1953) — беларуская дзяржаўная служачая.

Крыніцы

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Грабе́ня, ж. (за Грабе́няю)
↑ ^а ^б Jelski A. 1882, с. 174.
↑ ^а ^б ^в Jelski A. 1882, с. 175.
↑ Памяць 2003, с. 77.
↑ Памяць 2003, с. 88.
↑ Спіс вуліц і іншых элементаў ўнутранага адраса (нявызн.). Нацыянальнае кадастравае агенцтва Рэспублікі Беларусь.(недаступная спасылка)

Літаратура

Грэбень // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8: Мінская вобласць, кн. 4 / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2013. — С. 132—133. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0735-9.
Вялікае княства Літоўскае: энцыклапедыя. Т.3. Дадатак. А-Я /рэдкал.:Т. У. Бялова (гал.рэд). Мінск: Беларус. Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2010. с.91
Памяць: Пухавіцкі раён: Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / Укл. А. А. Прановіч; Рэдкал.: А. М. Карлюкевіч і інш.. — Мінск: Беларусь, 2003. — 749 с. — ISBN 985-01-0251-9.
Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974.
Jelski A. Hrebień // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — 1882. — С. 174—175. — 960 с.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Грэбень (Пухавіцкі раён)

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Грабе́ня, ж. (за Грабе́няю)

[FOOTNOTEJelski_A.1882174-2] а ^б Jelski A. 1882, с. 174.

[FOOTNOTEJelski_A.1882175-3] а ^б ^в Jelski A. 1882, с. 175.

[FOOTNOTEПамяць200377-4] Памяць 2003, с. 77.

[FOOTNOTEПамяць200388-5] Памяць 2003, с. 88.

[6] Спіс вуліц і іншых элементаў ўнутранага адраса (нявызн.). Нацыянальнае кадастравае агенцтва Рэспублікі Беларусь.(недаступная спасылка)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]