Карма (Кармянскі раён)

Карма
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гомельская
Раён	Кармянскі
Каардынаты	53°07′45″ пн. ш. 30°48′38″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1596
Гарадскі пасёлак з	1938
Насельніцтва	▲7 886 чал. (1 студзеня 2023);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2337
Паштовы індэкс	247170
Аўтамабільны код	3
СААТА	3225551000
	Карма на Вікісховішчы

Карма^[2] — гарадскі пасёлак у Гомельскай вобласці Беларусі, цэнтр Кармянскага раёна, на р. Сож пры ўпадзенні ў яе р. Кармянка. За 110 км ад Гомеля, 55 км ад чыгуначнай станцыі Рагачоў на лініі Магілёў—Жлобін, аўтадарогамі злучаная з Чачэрскам і з аўтадарогамі Бабруйск—Крычаў і Гомель—Магілёў. Насельніцтва — 7 583 чал. (2017)^[3].

Назва правіць

Назва Карма пайшла ад назвы ракі Кармянкі (адпачатны варыянт — Карма), на якой паселішча стаіць. Гэтая рачная назва балцкага паходжання.

Літоўскія гідранімічныя аналагі — рачныя назвы Karmė, Kermėžys. Таксама на Павоччы рака з балцкай назвай Кармянка (< Карма). Гэтыя гідронімы звязаныя з літ. kermėti «нарастаць; абрастаць», už-kermėti «зарастаць»^[4]^[5]. Назва ракі звязаная з яе зарастаннем рачнымі раслінамі.

Гісторыя правіць

Вялікае Княства Літоўскае правіць

Археалагічныя знаходкі на месцы сучаснага гарадскога пасёлка датуюцца 26 тысячагоддзем да нашай эры^[6]. Тым часам у пісьмовых крыніцах Карма ўпершыню ўзгадваецца ў 1665 годзе^[6] як пасёлак Рэчыцкага павета Менскага ваяводства, шляхецкае ўладанне^[7]. Пад 1696 годам яна значыцца ў каптуровай кнізе Рэчыцкага павета ў сувязі з перадачай у вечнае карыстанне рэчыцкаму гарадскому пісару Паўлу Квялчэўскаму. Пад 1726 годам Карма ўзгадваецца ў інвентары Чачэрскага староства.

Расійская імперыя правіць

Лядоўня ў Стэфанаве, да 1914 г.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Карма аказалася ў складзе Расійскай імперыі, дзе стала цэнтрам воласці Рагачоўскага павета^[8] Магілёўскай губерні. У гэты час маёнткам валодалі Быкоўскія; тут працавала цагельня.

На 1847 год у склад Кармянскай воласці ўваходзіла 58 навакольных вёсак; праз пасёлак праходзіў Чарнігаўскі тракт, працавалі паштовая станцыя і народнае вучылішча. На 1880 год у Карме было 149 будынкаў, дзейнічалі царква і 3 сінагогі, працавалі 36 крамаў і вадзяны млын. На 1886 год — школа, 3 іўдзейскія малітоўныя дамы, 30 крамаў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У канцы ХІХ стагоддзя ў пасёлку было 200 двароў.

Найноўшы час правіць

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Карма абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква далучыла пасёлак разам з іншымі тэрыторыямі да РСФСР. 25 лютага 1919 года тут выбухнула сялянскае антыбальшавіцкае паўстанне^[be-tarask], у выніку якога паўстанцы занялі Карму. Аднак 26 лютага 1919 года бальшавікі здушылі выступленне. У 1924 годзе Карму вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам раёна. 27 верасня 1938 года паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка. У Другую сусветную вайну з 15 жніўня 1941 да 26 лістапада 1943 года Карма знаходзілася пад акупацыяй Германіі. У 1962—1965 гадах пасёлак уваходзіў у склад Рагачоўскага раёна, у 1965—1966 гадах — Чачэрскага. У 2007 годзе ў склад гарадскога пасёлка ўвайшлі вёскі Куракаўшчына, Новая Зенькавіна, Старая Зенькавіна, Сырск^[9].

Насельніцтва правіць

Дэмаграфія

XIX стагоддзе: 1826 год — 926 чал.; 1897 год — 2649 чал.^[10]
XX стагоддзе: 1923 год — 1,5 тыс. чал.; 1971 год — 4,1 тыс. чал.; 1995 год — 5 тыс. чал.^[10]; 1997 год — 5,1 тыс. чал.^[11]
XXI стагоддзе: 2004 год — 6,2 тыс. чал.; 2006 год — 6,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,5 тыс. чал.; 2009 год — 7448 чал.^[12] (перапіс); 2016 год — 7610 чал.^[13]; 2017 год — 7583 чал.^[3]

Адукацыя правіць

У Карме працуюць 2 сярэднія, музычная і спартыўная школы.

Ахова здароўя правіць

Медычнае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе мясцовая бальніца.

Культура правіць

Дзейнічаюць цэнтр культуры, 2 бібліятэкі.

Мас-медыя правіць

У гарадскім пасёлку выдаецца раённая газета «Світанак над Сожам».

Забудова правіць

Карма развіваецца ў адпаведнасці з генеральным планам (1976). У паўднёвай частцы пасёлка захаваўся гістарычны цэнтр з рынкам. Забудова галоўных вуліц — 2—5-павярховыя жылыя дамы. Утварыўся мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. У цэлым пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Прамысловая зона размяшчаецца ў паўночнай частцы мястэчка.

Эканоміка правіць

Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці.

Інфраструктура правіць

Спыніцца можна ў гасцініцы «Карма»^[14].

Славутасці правіць

Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагменты)
Іўдзейскія могілкі
Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава» (XIX ст.)
Царква Святога Мікалая (1832)

Галерэя правіць

Краявіды Кармы
Руіны царквы
Гаспадарчая пабудова пры сядзібе
Крухмальны завод
Адміністрацыйны будынак

Вядомыя асобы правіць

Гнэся Львоўна Дазорцава (1901—1966) — беларускі вучоны ў галіне акушэрства і гінекалогіі.
Яўген Міхайлавіч Перлін — беларускі тэлевядоўца.
Ірына Міхайлаўна Палякова — беларускі палітык.
Таццяна Мікалаеўна Далініна (нар. 1963) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук.

Гл. таксама правіць

Зноскі правіць

↑ Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
↑ ^а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 148, 153.
↑ В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II. Балто-славянские исследования. 1987. Москва, 1989. С. 56.
↑ ^а ^б Кляшчук А. Кармянскае прыцягненне // Звязда : газета. — 12 чэрвеня 2012. — № 110 (27225). — С. 8. — ISSN 1990-763x.(недаступная спасылка)
↑ Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. — С. 52.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883. — S. 403.
↑ Решение Гомельского областного Совета депутатов от 25 октября 2007 г. № 67 Об изменении границ городского поселка Корма и Коротьковского сельсовета Кормянского района (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2021. Праверана 22 верасня 2018.
↑ ^а ^б Беларусь 1995.
↑ Лебедзева В. Карма // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 117.
↑ Перепись населения — 2009. Гомельская область Архівавана 18 верасня 2010. (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Карма // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9

Літаратура правіць

Карма // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 372. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі правіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карма

Геаграфічныя звесткі па тэме Карма на OpenStreetMap

[_9e8efff9ac505feb-1] Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).

[2017-Estimate-3] а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[4] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 148, 153.

[5] В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II. Балто-славянские исследования. 1987. Москва, 1989. С. 56.

[з-6] а ^б Кляшчук А. Кармянскае прыцягненне // Звязда : газета. — 12 чэрвеня 2012. — № 110 (27225). — С. 8. — ISSN 1990-763x.(недаступная спасылка)

[7] Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. — С. 52.

[8] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883. — S. 403.

[9] Решение Гомельского областного Совета депутатов от 25 октября 2007 г. № 67 Об изменении границ городского поселка Корма и Коротьковского сельсовета Кормянского района (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2021. Праверана 22 верасня 2018.

[FOOTNOTEБеларусь1995-10] а ^б Беларусь 1995.

[11] Лебедзева В. Карма // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 117.

[belstat-12] Перепись населения — 2009. Гомельская область Архівавана 18 верасня 2010. (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2016-Estimate-13] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[14] Карма // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]