Рэферэндум аб незалежнасці Чарнагорыі (2006)
Рэферэндум аб незалежнасці Чарнагорыі — рэферэндум аб незалежнасці Чарнагорыі і выхадзе яе са складу Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі адбыўся 21 мая 2006 года. Агульная яўка на рэферэндуме склала 86,5 %. Для выхаду Чарнагорыі з дзяржаўнага саюза з Сербіяй патрабавалася 55 % галасоў. ЕС, ААН, КНР і Расія выказалі намер паважаць вынікі рэферэндуму. 55,5 % прагаласавалі за незалежнасць Чарнагорыі і 44,5 % аддалі свае галасы супраць парушэння дзяржаўнага саюза з Сербіяй[1].
Да 23 мая вынікі рэферэндуму былі прызнаныя ўсімі пяццю пастаяннымі членамі Савета Бяспекі ААН, што сведчыла аб тым, што пасля абвяшчэння незалежнасці Чарнагорыяй рушыць услед яе міжнародна-прававое прызнанне[1]. 31 мая былі апублікаваныя вынікі рэферэндуму, якія пацвярджалі незалежнасць Чарнагорыі[2]. Пасля гэтага 3 чэрвеня 2006 года парламент Чарнагорыі афіцыйна апублікаваў дэкларацыю аб незалежнасці[3].
Пасля гэтага Дзяржаўны Саюз Сербіі і Чарнагорыі спыніў сваё існаванне. Сербія стала правапераемніцай Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі. Урад краіны заявіў аб тым, што ў самой Сербіі неўзабаве будзе прынятая новая канстытуцыя[4].
Канстытуцыйнае заканадаўства
правіцьПрацэс выхаду са складу дзяржаўнага саюза Сербіі і Чарнагорыі рэгуляваўся Канстытуцыйнай хартыяй Сербіі і Чарнагорыі, прынятай 4 лютага 2003 года парламентам Саюзнай Рэспублікі Югаславія. Артыкул 60 Канстытуцыі патрабаваў, каб прайшло не менш трох гадоў з моманту ратыфікацыі дадзенай хартыі, да таго, як адна з рэспублік можа выйсці з Дзяржаўнага Саюза. Таксама дзяржава, якая выходзіць з саюза, адмаўляецца ад усіх правоў на палітычную і прававую пераемнасць і не можа з’яўляцца правапераемнікам Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі. Гэта азначала, што выходзіць з саюза дзяржава (у дадзеным выпадку Чарнагорыя), падаючы заяўку на ўступленне ў міжнародныя арганізацыі (напрыклад, у Арганізацыю Аб’яднаных Нацый) павінна быць прызнана сусветнай супольнасцю, а Сербія становіцца правапераемніцай Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі.
На шляху да рэферэндуму
правіцьПаводле Канстытуцыі Чарнагорыі дзяржаўны статус не можа быць зменены без усенароднага рэферэндуму. Закон аб рэфэрэндуме быў унесены на абмеркаванне ў чарнагорскі парламент прэзідэнтам Філіпам Вуянавічам. 2 сакавіка 2006 года закон аб рэферэндуме быў аднагалосна прыняты[5].
Прыняты закон аб рэферэндуме абавязваў парламент паважаць вынікі волевыяўлення народа. Вынікі рэферэндуму павінны быць апублікаваныя на працягу 15 дзён, а рашэнне, якое будзе вынесена ў ходзе галасавання павінна быць выканана на працягу 60 дзён. Кіраўніцтва Сербіі заявіла, што яно будзе паважаць вынікі рэферэндуму, і не ўмешвацца ў суверэнітэт Чарнагорыі.
Перадумовы правядзення рэферэндуму
правіцьПерамовы паміж уладамі Чарнагорыі і апазіцыяй аб умовах правядзення рэферэндуму ішлі з пачатку 2006 года. Першапачаткова апазіцыя, якая выступала супраць самастойнасці Чарнагорыі, катэгарычна адмаўлялася абмяркоўваць нават самую ідэю правядзення рэферэндуму. Еўрасаюз прапанаваў сваё пасярэдніцтва[6]. Пасрэдніцкая місія была ўскладзена на спецпрадстаўніка ЕС Міраслава Лайчака. У ходзе далейшага абмеркавання апазіцыя прыняла ідэю рэферэндуму і дамовілася з кіруючай кааліцыяй аб умовах яго правядзення. Тым не менш, заставаліся разыходжанні па ключавым пытанні — аб большасці, неабходнай для прыняцця рашэння.
Згодна з чарнагорскім законам аб рэферэндуме, для прыняцця рашэння было неабходна набраць 50 % плюс адзін голас, пры абавязковай яўцы ў 50 %. Апазіцыя ж патрабавала забяспечыць удзел у рэферэндуме не толькі насельніцтва самой Чарнагорыі, але і чарнагорцаў, якія жывуць у Сербіі. У гэтых умовах Міраслаў Лайчак прапанаваў сваю формулу: Еўрасаюз прызнае незалежнасць Чарнагорыі, калі за яе прагаласуюць 55 % ад той колькасці якая паўдзельнічае у рэферэндуме. Гэтая формула выклікала бурна негатыўную рэакцыю ў Чарнагорыі. Прэм’ер-міністар Міла Джуканавіч папярэдзіў, што яна нясе ў сабе небяспеку для стабільнасці Чарнагорыі.
Пытанне рэферэндуму
правіць
Пытанне зададзенае на рэферэндуме гучала так:
Ці жадаеце Вы, каб Рэспубліка Чарнагорыя стала незалежнай дзяржавай з поўным міжнародна-прававым суверэнітэтам?Арыгінальны тэкст (серб.)Желите ли да Република Црна Гора буде независна држава са пуним међународно-правним субјективитетом?
Блокі
правіцьЗа незалежнасць выступалі наступныя палітычныя сілы:
- Дэмакратычная партыя сацыялістаў Чарнагорыі
- Сацыял-дэмакратычная партыя Чарнагорыі
- Грамадзянская партыя Чарнагорыі
- Ліберальная партыя Чарнагорыі
- Народнае адзінства Чарнагорыі
- Албанскі дэмакратычны саюз
- Башнякская партыя
- Харвацкая грамадзянская ініцыятыва
Прыхільнікі незалежнасці рабілі стаўку на гісторыю Чарнагорыі і правы нацыянальных меншасцяў. Чарнагорыя была прызнана незалежнай дзяржавай яшчэ ў 1878 годзе ў ходзе Берлінскага кангрэса. У 1918 годзе незалежнасць краіны была ліквідаваная, калі ва ўмовах заканчэння Першай сусветнай вайны асамблея Чарнагорыі прыняла акт аб’яднання з Сербіяй. Прыхільнікі незалежнасці абяцалі ўсім нацыянальным меншасцям поўнае выкананне іх правоў у незалежнай Чарнагорыі. Лідарам прыхільнікаў незалежнасці з’яўляўся Міла Джуканавіч.
За працяг саюза з Сербіяй выступалі:
- Сацыялістычная народная партыя Чарнагорыі
- Народная партыя Чарнагорыі
- Дэмакратычная сербская партыя
- Сербская народная партыя
Апазіцыйныя палітычныя сілы, якія выступалі за захаванне Сербіі і Чарнагорыі, якія аб’ядналіся ў «Блок за каханне» рабілі стаўку на падтрымку ЕС (які раіў чарнагорскаму кіраўніцтву не спяшацца з пытаннем аб аддзяленні) і на наяўнасць шырокіх сувязяў з Сербіяй. «Юніяністы» сцвярджалі, што кіруючая эліта, якая выступае за незалежнасць спрабуе ператварыць Чарнагорыю ў «прыватнае валоданне» і прытулак для злачынцаў. Таксама прыхільнікі саюза сцвярджалі, што нельга абрываць гістарычныя сувязі з Сербіяй, паколькі 73 % грамадзян Чарнагорыі маюць блізкіх сваякоў у Сербіі. Лідарам «юніяністаў» з’яўляўся апазіцыянер Прэдраг Булатавіч.
Галасаванне
правіць
Рэферэндум праходзіў 21 мая 2006 года ў нядзелю. У 21:00 па мясцовым часе галасаванне завяршылася. Згодна з першапачатковымі дадзенымі, у галасаванні прынялі ўдзел 86,7 % унесеных у спісы выбаршчыкаў.
Ноччу пасля завяршэння галасавання лідар прыхільнікаў аддзялення Міла Джуканавіч даў прэс-канферэнцыю, на якой заявіў, што, па яго дадзеных, за незалежнасць прагаласавала 55,5 % удзельнікаў рэферэндуму. Аднак пазней было абвешчана, што за незалежнасць прагаласавалі 55,3 % жыхароў Чарнагорыі. Але ў выніку неабходнай колькасці галасоў для абвяшчэння незалежнасці хапіла, хоць патрабаваны парог быў перавышаны ўсяго толькі на 2000 галасоў. У гэты ж час лідар апазіцыі Прэдраг Булатавіч заявіў, што, па яго дадзеных, за аддзяленне прагаласавалі 54 %, то бок неабходнай колькасці галасоў для незалежнасці набрана не было.
22 мая 2006 года пасля падліку галасоў па дадзеных Рэспубліканскай камісіі па арганізацыі рэферэндуму ў Чарнагорыі старшыня камісіі рэферэндуму прадстаўнік ЕС Францішак Ліпка паведаміў, што за выхад Рэспублікі Чарнагорыі са складу дзяржаўнай супольнасці Сербіі і Чарнагорыі выказаліся 55,5 % выбаршчыкаў, а за саюз Сербіі і Чарнагорыі — 44,5 % удзельнікаў рэферэндуму[1][7].
23 мая 2006 года выбарчая камісія Чарнагорыі абвясціла вынікі рэферэндуму. Яўка на рэферэндуме склала 86,49 %. 55,49 % выказаліся за незалежнасць. 44,51 % выказаліся за захаванне саюза Сербіі і Чарнагорыі[8]. Падвядзенне канчатковых вынікаў было адкладзена ў сувязі з тым, што 19 000 галасоў аспрэчвалася апазіцыяй. Прэдраг Булатавіч адмовіўся прызнаць вынікі рэферэндуму, заявіўшы, што інфармацыю аб выніках галасавання нельга лічыць канчатковай[1]. Ён запатрабаваў поўнага пераліку галасоў, аднак у гэтым апазіцыі было адмоўлена камісіяй па правядзенні рэферэндуму і еўрапейскімі назіральнікамі, якія заявілі аб упэўненасці ў тым, што галасаванне было свабодным і справядлівым[9].
У рэгіёнах на мяжы з Сербіяй і Босніяй большасць выказалася супраць незалежнасці. У муніцыпалітэце Плужынэ, населеным сербамі, 75 % прагаласавалі за саюз. У цэнтральных раёнах Чарнагорыі, дзе большасць насельніцтва складалі чарнагорцы, мелі значную падтрымку прыхільнікі незалежнасці.
У прыбярэжных раёнах каля 60 % выказаліся за незалежнасць. На поўдні ў муніцыпалітэце Улцынь, дзе большасць насельніцтва складаюць албанцы, за незалежнасць прагаласавалі 87 %. Большасць муніцыпалітэтаў, дзе асноўным насельніцтвам з’яўляліся сербы, прагаласавалі за саюз; больш за ўсё за незалежнасць прагаласавалі ў населеных албанцамі і баснійцамі Улцыне і Ражае.
| Муніцыпалітэт | Зарэгістравана выбаршчыкаў | Яўка | Сапраўдных галасоў «Так» | Сапраўдных галасоў «Не» |
|---|---|---|---|---|
| Андрыевіца | 4 369 | 3 928 (89,91 %) | 1 084 (27,74 %) | 2 824 (72,26 %) |
| Бар | 32 255 | 26 382 (81,79 %) | 16 640 (63,67 %) | 9 496 (36,33 %) |
| Беране | 28 342 | 24 051 (84,86 %) | 11 268 (47,17 %) | 12 618 (52,83 %) |
| Біела-Поле | 40 110 | 35 051 (87,39 %) | 19 405 (55,69 %) | 15 437 (44,31 %) |
| Будва | 12 797 | 11 199 (87,51 %) | 5 915 (53,32 %) | 5 179 (46,68 %) |
| Данілаўград | 11 784 | 10 669 (90,54 %) | 5 671 (53,71 %) | 4 887 (46,29 %) |
| Жабляк | 3 407 | 3 096 (90,87 %) | 1 188 (38,67 %) | 1 884 (61,33 %) |
| Калашын | 7 405 | 6 820 (92,10 %) | 2 852 (42,22 %) | 3 903 (57,78 %) |
| Котар | 17 778 | 14 897 (83,79 %) | 8 200 (55,70 %) | 6 523 (44,30 %) |
| Мойкавац | 7 645 | 6 923 (90,56 %) | 3 016 (43,93 %) | 3 849 (56,07 %) |
| Нікшыч | 56 461 | 50 737 (89,86 %) | 26 387 (52,63 %) | 23 790 (47,37 %) |
| Плаў | 12 662 | 8 941 (70,61 %) | 7 016 (78,92 %) | 1 874 (21,08 %) |
| Плужынэ | 3 329 | 2 959 (88,89 %) | 716 (24,30 %) | 2 230 (75,70 %) |
| Плеўля | 27 882 | 25 268 (90,62 %) | 9 115 (36,28 %) | 16 009 (63,72 %) |
| Падгорыца | 129 083 | 113 915 (88,25 %) | 60 626 (53,67 %) | 52 345 (46,33 %) |
| Ражае | 19 646 | 15 239 (77,57 %) | 13 835 (91,33 %) | 1 314 (8,67 %) |
| Ціват | 10 776 | 8 800 (81,66 %) | 4 916 (56,45 %) | 3 793 (43,55 %) |
| Улцынь | 17 117 | 13 985 (81,70 %) | 12 256 (88,50 %) | 1 592 (11,50 %) |
| Херцэг-Нові | 24 487 | 20 220 (82,57 %) | 7 741 (38,66 %) | 12 284 (61,34 %) |
| Цэтынэ | 15 077 | 13 538 (89,79 %) | 11 532 (86,38 %) | 1 818 (13,62 %) |
| Шаўнік | 2 306 | 2 123 (92,06 %) | 906 (43,08 %) | 1 197 (56,92 %) |
| Турмы | 495 | 379 (77,82 %) | 108 (22,18 %) | |
| Усяго | 484 718 | 419 236 (86,49 %) | 230 711 (55,50 %) | 184 954 (44,50 %) |
Міжнародная рэакцыя
правіць22 мая 2006 года прэзідэнт Харватыі Сцяпан Месіч адправіў віншавальную тэлеграму ў Падгорыцу. Месіч быў першым замежным лідарам, які адрэагаў на станоўчы вынік рэферэндуму. Генеральны сакратар Рады Еўрапейскага саюза Хаўер Салана павіншаваў Чарнагорыю з «паспяховым» рэферэндумам і адзначыў, што высокая 86-працэнтная яўка пацвярджае легітымнасць працэсу[11]. Камісар ЕС па пытаннях пашырэння Олі Рэн заявіў: «Еўрапейская будучыня адкрыта для Чарнагорыі, як і для Сербіі, калі толькі яны будуць адказваць розным крытэрам, у асаблівасці, у частцы супрацоўніцтва з МТБЮ»[12].
23 мая прадстаўнік ЗША заявіў, што «рэферэндум быў праведзены ў адпаведнасці з патрабаваннямі АБСЕ і Савета Еўропы і іншымі міжнароднымі стандартамі дэмакратычных выбарчых працэсаў». Таксама ЗША заклікалі Падгорыцу і Бялград супрацоўнічаць для вырашэння практычных пытанняў, неабходных для ажыццяўлення волі народа Чарнагорыі, выяўленай на рэферэндуме[13]. МЗС Расіі 23 траўня выступіў з заявай, у якой гаварылася, што «Расія з павагай ставіцца да волевыяўлення чарнагорскіх грамадзян, больш за палову якіх выказаліся за незалежнасць Чарнагорыі». Акрамя гэтага расійскі бок заклікаў Чарнагорыю і Сербію прыступіць да канструктыўнага, добразычліваму і ўсебаковаму дыялогу з мэтай выпрацоўкі ўзаемапрымальных палітычных рашэнняў, якія тычацца іх выбудоўвання далейшых узаемаадносін[1]. Брытанскі міністр Еўропы Джэфры Хун адзначыў, што рэферэндум адпавядаў міжнародным стандартам, а таксама дадаў, што «народ Чарнагорыі выказаў яснае жаданне за стварэнне незалежнай дзяржавы».
Міністэрства замежных спраў Кітайскай Народнай Рэспублікі заявіла, што «Кітай паважае выбар народу Чарнагорыі, і канчатковы вынік рэферэндуму»[14]. Усе пяць сталых чальцоў Рады бяспекі ААН аднадушна прызналі вынікі рэферэндуму аб незалежнасці Чарнагорыі.
Рэакцыя ў Сербіі
правіцьПрэзідэнт Сербіі Борыс Тадзіч прызнаў вынікі рэферэндуму аб незалежнасці Чарнагорыі адразу пасля абвяшчэння вынікаў галасавання. Прэм’ер-міністр Сербіі Воіслаў Каштуніца, які з’яўляўся праціўнікам незалежнасьці Чарнагорыі, прызнаў вынікі рэферэндуму толькі ў канцы тыдня[15].
Прэм’ер-міністр Косава пад эгідай МААНК Агім Чэку заявіў: «Гэта апошні акт гістарычнай ліквідацыі Югаславіі. У гэтым годзе Косава рушыць услед прыкладу Чарнагорыі»[16].
Па інфармацыі харвацкай газеты «Вячэрні Ліст» рэгіянальныя арганізацыі сербаў, якія пражываюць у Босніі і Герцагавіне, планавалі таксама падрыхтоўку да правядзення рэферэндуму аб незалежнасці Рэспублікі Сербскай. Хоць па заявах міністра замежных спраў Босніі Младэна Іваніча рэфэрэндум у Чарнагорыі не паўплывае на Боснію і Герцагавіну і на сітуацыю на Балканах у цэлым[17]. Гэтая інфармацыя выклікала асуджэнне ЗША, ЕС і іншых краін. Прэм’ер-міністр Рэспублікі Сербскай Міларад Додзік пазней адмовіўся ад ідэі падрыхтоўкі да такога рэферэндуму, паколькі ён дэстабілізаваў бы становішча ў Босніі і парушаў бы прынцыпы Дэйтанскага мірнага пагаднення.
Гл. таксама
правіцьЗноскі
- ↑ а б в г д Референдум о независимости Черногории Архівавана 26 красавіка 2021.
- ↑ Вести. Ru: Черногория выбрала независимость
- ↑ BBC: Декларация о независимости Черногории (англ.)
- ↑ Сайт правительства Сербии (серб.)
- ↑ Referendum 21. maja (серб.)
- ↑ Черногория готовится к референдуму о независимости
- ↑ «Prime Minister of Montenegro». Архівавана 29 красавіка 2021. Vlada.me. Retrieved 2011-01-16.
- ↑ ВВС:Montenegro vote result confirmed (англ.)
- ↑ BBC:Recount call in Montenegro vote (англ.)
- ↑ Republic of Montenegro. Referendum on State-Status 21 May 2006. Final Report. (англ.). OSCE, Office for Democratic Institutions and Human Rights (4 жніўня 2006). Праверана 22.08.2017.
- ↑ Radio Free Europe: Montenegrins Close To Independence (англ.)
- ↑ EUobserver: EU prepares for separate accession of sovereign Montenegro (англ.)
- ↑ «US Statement on the Montenegrin Referendum on State Status» Архівавана 27 красавіка 2021.. Vlada.me. Retrieved 2011-01-16.
- ↑ «Foreign Ministry Spokesman Liu Jianchao’s Regular Press Conference on 23 May 2006»
- ↑ DTT-NET: Serbia’s president recognises Montenegro referendum results, PM waiting Архівавана 19 ліпеня 2011. (англ.)
- ↑ EUobserver: EU prepares for separate accession of sovereign Montenegro
- ↑ Иванич: Референдум о независимости Черногории не повлияет на БиГ. Архівавана з першакрыніцы 15 лістапада 2010. Праверана 7 красавіка 2011.
Спасылкі
правіць- Відэа прыхільнікаў захавання саюза Сербіі і Чарнагорыі Vote for Love!
- Unionist Bloc theme: Love connects
- BBC: Page on the subject (англ.)
- BBC: Post-election coverage (англ.)
- Закон аб рэферэндуме (PDF) Архівавана 29 верасня 2009.
- The Njegoskij Fund Public Project >> 21 May 2006 Referendum on Independence