Вікіпедыя

Эрыс (карлікавая планета)

Эрыс (136199 Eris па каталогу ЦМП;[2] сімвал: ⯰)[3] — другая па памеры пасля Плутона[4], самая масіўная[5][6] і найболей далёкая ад Сонца карлікавая планета Сонечнай сістэмы. Раней была вядомая пад назвай Зена (Ксена). Адносіцца да транснептунавых аб’ектаў, плутоідаў[7]. Да XXVI Асамблеі Міжнароднага астранамічнага саюза Эрыс прэтэндавала на статус дзясятай планеты. Аднак 24 жніўня 2006 года Міжнародны астранамічны саюз зацвердзіў вызначэнне класічнай планеты, якому Эрыс, як і Плутон, не адпавядае. Такім чынам, хоць статус Плутона як планеты ўжо даўно аспрэчваўся з-за адкрыцця іншых транснептунавых аб’ектаў[8], менавіт адкрыццё Эрыс падштурхнула працэс яго перагляду[9] замест прызнання Эрыс планетай. Эрыс доўгі час лічылася значна буйней Плутона[10], па дадзеных на 2010 год іх памеры лічыліся гэтак блізкімі, што няможна было з упэўненасцю сцвярджаць, які з гэтых аб’ектаў буйней[11][12]. Аднак паводле дадзеных, атрыманым з АМС «Новыя гарызонты» ў ліпені 2015 года, Плутон трохі больш Эрыс і з’яўляецца самым буйным з вядомых сёння транснептунавых аб’ектаў[13].

Эрыс ⯰
Здымак Эрыс са спадарожнікам, зроблены з дапамогай тэлескопа «Хабл»
Адкрыццё
Першаадкрывальнік Майкл Браўн  (руск.) (бел.,
Чэдвік Трухілья  (руск.) (бел.,
Дэвід Рабіновіц  (руск.) (бел.
Дата адкрыцця 5 студзеня 2005
Арбітальныя характарыстыкі
Эпоха: 9 снежня 2014 года
JD 2457000.5
Перыгелій 37,911 а. а.
Афелій 97,651 а. а.
Вялікая паўвось (a) 67,781 а. а.
Эксцэнтрысітэт арбіты (e) 0.44068
Сідэрычны перыяд абарачэння 203 830 сут (558,04 года)
Арбітальная скорасць (v) 3,4338 км/с
Сярэдняя анамалія (Mo) 204,16°
Даўгата ўзыходнага вузла (Ω) 35,9531°
Аргумент перыцэнтра (ω) 150,977°
Спадарожнікі Дысномія
Фізічныя характарыстыкі
Сярэдні радыус 1163 ± 6 км
Плошча паверхні (S) (1.70±0.02)×107 км²
Маса (m) (1,67±0,02)×1022 кг
Сярэдняя шчыльнасць (ρ) 2,52±0,05 г/см³
Паскарэнне свабоднага падзення на экватары (g) 0,82±0,02 м/с²
Другая касмічная скорасць (v2) 1,384 км/c
Перыяд вярчэння (T) 25,9 г
Альбеда 0,96±0,09
Бачная зорная велічыня 18,64m (бягучая)
Абсалютная зорная велічыня -1.17±0.06[1]
Тэмпература
На паверхні 20 К (−253 °C)

Гісторыя адкрыцця

правіць

Адкрыццё

правіць
 
Стрэлкай паказаны рух Эрыс на трох выявах, выкарыстаных пры адкрыцці аб’екта. Здымкі зроблены на працгяу 3 гадзін.

Эрыс адкрыта групай амерыканскіх астраномаў у складзе: Майкл Браўн (Каліфарнійскі тэхналагічны інстытут), Дэвід Рабіновіц (Ельскі ўніверсітэт), Чэдвік Трухілья (абсерваторыя Джэміні  (руск.) (бел.)[14]. Да моманту адкрыцця Эрыс яны ўжо некалькі гадоў вялі сістэматычныя пошукі транснептунавых аб’ектаў і паспелі ўславіцца адкрыццямі такіх буйных аб’ектаў, як (50000) Квавар і (90377) Седна. Група выкарыстоўвала 122-сантымятровы тэлескоп імя Самуэля Ашына  (руск.) (бел. з 112 ПЗС-матрыцамі, які знаходзіцца ў Паламарскай абсерваторыі, а таксама адмысловую праграму для пошуку рухомых аб’ектаў на здымках.

Эрыс была ўпершыню заўважана 5 студзеня 2005 года ў 19:20 UTC[15] падчас паўторнага аналізу здымка, зробленага 21 кастрычніка 2003а годў 6:25 UTC з дапамогай тэлескопа Самуэля Ашына. Таксама Эрыс была знойдзена на некалькіх ранейшых здымках. Праз некалькі дзён пасля адкрыцця групе Браўна ў супрацы з Сюзаннай Турэлот ізноў удалося выявіць аб’ект з дапамогай 1,3-мятровага тэлескопа SMARTS у абсерваторыі Сера-Талола  (руск.) (бел.[16]. Запатрабавалася яшчэ некалькі месяцаў даследаванняў, каб вызначыць параметры арбіты і прыблізны памер аб’екта. Заява пра адкрыццё была апублікавана 29 ліпеня 2005 года[16].

Назва

правіць

Пры рэгістрацыі адкрыцця аб’екту было прысвоена часовае абазначэнне  (руск.) (бел. 2003 UB313.

Пасля паўстала нявызначанасць у класіфікацыі аб’екта: малая ці паўнавартасная планета. З прычыны адрознення працэдуры назвы гэтых двух класаў аб’ектаў[17] прапанову назвы адклалі да сходу МАС 24 жніўня 2006. У гэты перыяд у СМІ і ў астранамічнай грамадскасці зацвердзілася імя Зена (англ.: Xena), якое згадваецца практычна гэтак жа часта, як самы «папулярны» транснептунавы аб’ект Седна. Хоць гэта назва, дадзеная ў гонар галоўнай гераіні серыяла «Зена — каралева ваяроў  (руск.) (бел.», была неафіцыйнай, зарэзерваванай групай першаадкрывальнікаў для першага аб’екта, які будзе буйней Плутона. Паводле слоў Майка Браўна[18]:

Мы выбралі яе, бо яна пачынаецца з літары «ікс» (Планета X  (англ.) (бел.), гучыць як міфалагічна (добра, гэта тэлевізійная міфалогія, але Плутон названы па імі мультыплікацыйнага персанажа  (руск.) (бел., ці не так?), і (гэта праўда) мы працавалі, каб там з’явілася больш жаночых божышчаў (прыкладам, Седна). Да таго ж гэты серыял быў усё яшчэ ў эфіры, што даводзіць, як доўга мы яе шукалі!

Паводле публікацыі Г. Шылінга, Майкл Браўн спачатку хацеў даць гэтай планеце імя Лайла (англ.: Lila) у гонар канцэпцыі ў індуізме  (руск.) (бел., якое было таксама сугучна імя нованароджанай дачкі Браўна Лайлы (англ.: Lilah)[19]. У рускамоўных СМІ была пашырана чутка, што аб’екту прапанавана даць імя Імір  (руск.) (бел. — у гонар волата са скандынаўскай міфалогіі[20]. Сам Майкл Браўн публічна выказаўся, што найболей прыдатнай назвай для 2003 UB313 магло быць імя Празерпіны — жонкі Плутона ў рымскай міфалогіі, або яе грэчаскага аналага Персефоны[15]. Гэтыя назвы нават атрымалі большасць галасоў у конкурсе па выбары назвы для дзясятай планеты, праведзеным часопісам New Scientist  (руск.) (бел. (пры гэтым Зена заняла толькі чацвёртае месца)[21]. Аднак гэтыя назвы не маглі быць прыняты, бо ўжо былі дадзены астэроідам (26) Празерпіна і (399) Персефона, а па правілах МАС назвы малых планет не павінны быць занадта падобныя[17], каб не ўзнікала канфлікту імёнаў  (руск.) (бел..

Але, паколькі 2003 UB313 доўгі час лічыўся дзясятай планетай, Майкл Браўн усё ж мае намер даць яму назву з грэка-рымскай міфалогіі, у рамках якой названы іншыя планеты. Імя Эрыс (стар.-грэч.: Ἔρις) — грэчаскай багіні разладу, якую Браўн назваў сваёй улюбёнай багіняй[22], не было занята. Менавіта гэта назва і было адпраўлена ў камісію МАСЗ 6 верасня 2006 года, якая зацвердзіла яго 13 верасня 2006 года[23]. Перад гэтым 7 верасня яна, як і Плутон, была ўлучана ў каталог малых планет пад нумарам 136199[24].

Беларуская назва гэтага аб’екта супадае з назвай астэроіда (718) Эрыс.

Знак

правіць

Эрыс, у адрозненне ад класічных планет і старых карлікавых планет Цэрэры і Плутона, не мае афіцыйнага знака. Найбольш пашыраны адзін са знакаў дыскардыянства  (руск.) (бел.  , вядомы як «рука Эрыс». Найбольшую зацікаўленасць у гэтым пытанні маюць астролагі, якія ўжываюць наступныя знакі:

Арбіта

правіць
 
Схема арбіты Эрыс.

Нягледзячы на тое, што арбіта Эрыс асочана па архіўным здымкам  (руск.) (бел. аж да 1954 года[26], яе вельмі павольны рух не дазваляе ўсталяваць арбітальныя характарыстыкі з высокай дакладнасцю. Сярэдняя адлегласць Эрыс ад Сонца — 68,05 а. а. (10,18 млрд км), але арбіта моцна выцягнутая — яе эксцэнтрысітэт роўны 0,435[26]. Такім чынам, максімальная адлегласць ад Эрыс да Сонца складае 97,63 а. а. (14,61 млрд км), мінімальная — 38,46 а. а. (5,75 млрд км)[26], то бок у перыгеліі яна аказваецца бліжэй да Сонца, чым Плутон у афеліі, толькі, у адрозненне ад яго, Эрыс не трапляе ўнутр арбіты Нептуна. Яна прайшла афелій у сакавіку-красавіку 1977 года[27] і цяпер набліжаецца да Сонца. Па стане на 2012 год Эрыс знаходзіцца ў 96,5 а. а. (14,5 млрд км) ад Сонца[28], то бок сонечнае святло ідзе да яе больш 13 гадзін. Апроч вялікага эксцэнтрысітэту яе арбіта моцна нахілена (пад вуглом 43,82°) да плоскасці экліптыкі. Па эксцэнтрысітэце і нахілу арбіта Эрыс значна перасягае Плутон і іншыя класічныя аб'екты пояса Койпера  (руск.) (бел.. Нябесныя целы з такімі характарыстыкамі прынята адносіць да аб’ектаў рассеянага дыска[29] ці нават да адасобленых транснептунавых аб'ектаў  (руск.) (бел.[30].

Абсалютная зорная велічыня Эрыс складае −1,19m[26]. Яе бачны бляск у 2011—2012 гадах роўны 18,7m[28] (для параўнання, бляск Плутона роўны каля 14m) — непасрэдна назіраць планету ў аматарскі тэлескоп немагчыма, хоць пры вызначаных умовах яе можна засняць праз добры аматарскі тэлескоп з апертурай 250—300 мм[31].

Перыяд абарачэння Эрыс вакол Сонца складае 561 год, то бок яна дасягне найбліжэйшага да Сонца пункту арбіты толькі ў 2258 годзе[26].

Паводле разлікаў, працягласць лёту аўтаматычнай міжпланетнай станцыі для даследавання Эрыс з пралётнай траекторыі, накшталт «Новых гарызонтаў», склала б каля 25 гадоў з выкарыстаннем гравітацыйнага манеўру ля Юпітэра. Так, пры запуску 3 красавіка 2032 ці 7 красавіка 2044, лёт зойме 24,66 года[32].

Фізічныя характарыстыкі

правіць

Дакладна вызначыць памеры гэтак аддаленага нябеснага цела вельмі цяжка. Яркасць аб’екта сумерная плошчы паверхні, памножанай на альбеда (доля сонечных праменяў, адбіваных аб’ектам). Такім чынам, каб вылічыць дыяметр, трэба ведаць абсалютную зорную велічыню (якую лёгка вызначыць) і альбеда (якое невядома). Праўда, Эрыс гэтак яркая, што нават калі яе альбеда роўна 1, яе дыяметр павінен быць не менш 2300 км[33].

У лютым 2006 года ў часопісе Nature  (руск.) (бел. апублікаваны вынікі вымярэння цеплавылучэння планетоіда, выходзячы з якіх яго дыяметр быў вызначаны як 3000±300 км[34].

У красавіку 2006 года былі апублікаваны вынікі вымярэнняў дыяметра і альбеда аб’екта, выкананыя з дапамогай касмічнага тэлескопа «Хабл». Згодна гэтым вымярэнням, дыяметр Эрыс аказаўся роўны 2400±100 км (толькі на 6 % больш дыяметра Плутона), а альбеда — 0,86±0,07[35]. Такім чынам, паверхня Эрыс мае больш высокае альбеда, чым паверхня любога іншага аб’екта Сонечнай сістэмы, за выняткам Энцэлада.

Вымярэнні памераў Эрыс, праведзеныя ў 2007 годзе з дапамогай інфрачырвонага касмічнага тэлескопа «Спітцэр  (руск.) (бел.», дазволілі ацаніць яе дыяметр у 2600+400−200 км[36].

Анімацыя з бачнымі трэкамі зоркі з трох пунктаў, якая тлумачыць, дзе і як назіралася пакрыццё.

Самыя дакладныя вымярэнні зроблены ў ноч на 6 лістапада 2010 года, калі адразу тры групы астраномаў у Чылі назіралі пакрыццё Эрыс вельмі слабай зоркі USNO-A2 0825-00375767[37] (бачная велічыня 17,1m) у сузор’і Кіта. Гэта дазволіла ўсталяваць дыяметр плутоіда з дакладнасцю да 12 км[38]. Дыяметр Эрыс, паводле дадзеных гэтых вымярэнняў, не перавышае 2326±12 км, а альбеда — 0,96+0,09−0,04[39]. Памылка ў ацэнцы дыяметра паводл дадзеных цеплавога выпрамянення меркавана злучана са значным нахілам восі кручэння Эрыс да плоскасці арбіты, з прычыны чаго адно паўшар’е цяпер нагрэта больш, чым іншае[12][40].

Такім чынам, атрыманыя дадзеныя дазвалялі сцвярджаць, што Эрыс менш Плутона, для якога традыцыйна паказваецца дыяметр 2390 км. Аднак аналагічныя вымярэнні для Плутона, праведзеныя ў 2007 годзе, дазваляюць выказаць дапушчэнне, што яго дыяметр складае 2322 км[41] ао 2368 км (2014 год)[42]. Таму пытанне пра тое, якая з карлікавых планет у рэчаіснасці з’яўляецца найбуйнейшай у Сонечнай сістэме, заставаўся адкрытым да ліпеня 2015 года, калі паводле дадзеных АМС «Новыя Гарызонты» было ўсталявана, што дыяметр Плутона — 2370±20 км[43]. Маса Эрыс вызначана дзякуючы наяўнасці спадарожніка, яна прыкладна на чвэрць больш масы Плутона і роўная (1,67±0,02)×1022 кг[44]. Адпаведна, сярэдняя шчыльнасць Эрыс роўная 2,52±0,05 г/см³[39], што даволі блізкае да шчыльнасці як Плутона, так і розных астэроідаў пояса Койпера.

Перыяд вярчэння вакол уласнай восі аддаленых нябесных цел вызначаецца шляхам аналізу крывой бляску  (руск.) (бел.. Але вызначэнне перыяду вярчэння Эрыс абцяжарана з прычыны яе правільнай формы і аднастайнасці паверхні. Першая ацэнка, зробленая ў 2005 годзе, давала ніжнюю мяжу ў 8 гадзін[45]. Паводле дадзеных фотаметрычнага даследавання, праведзенага ў 2006 годзе, Эрыс здзяйсняе поўны абарот вакол сваёй восі не менш чым за 5 зямных сутак[46]. Вымярэнні, праведзеныя ў 2008 годзе з дапамогай арбітальнага тэлескопа «Swift  (руск.) (бел.», далі найболей дакладнае значэнне 25,9 гадзіны[47].

Нахіл восі вярчэння Эрыс невядомы[48].

Хімічны склад

правіць
 
Эрыс. Мастацкая выява NASA.

Вымярэнні цеплавога патоку ад Эрыс дазваляюць на аснове закона Стэфана — Больцмана вылічыць, што цяпер сярэдняя тэмпература яе паверхні складае каля 20 К (-253 °C)[49], а ў найбліжэйшым да Сонца пункце арбіты тэмпература можа дасягнуць 43 К(−230 °C)[35].

 
Параўнанне інфрачырвоных спектраў Эрыс і Плутона (стрэлкамі адзначаны лініі паглынання метана).

Спектраскапічныя назіранні, выкананыя 25 студзеня 2005 года ў абсерваторыі Джэміні, паказалі наяўнасць на паверхні Эрыс метанавага снега, чым яна падобна на Плутон і спадарожнік Нептуна Трытон[50]. Гэтым тлумачыцца высокае альбеда аб’екта. Таксама ў яе снезе прысутнічае дамешак азотнага лёду, доля якога расце з глыбінёй[51]. Эрыс адрозніваецца ад Плутона і Трытона колерам. Плутон і Трытон чырванаватыя, а яна — шараватая. Гэта злучана з наяўнасцю на Эрыс таксама этанавага і этыленавага лёду[49]. У кастрычніку 2011 года былі апублікаваны вынікі даследаванняў, паводле якіх тонкі пласт змерзлых газаў, што пакрывае паверхню Эрыс, здольны ўзганяцца пры падвышэнні тэмпературы (у перыгеліі) і ўтвараць часовую атмасферу карлікавай планеты[52][53]. Як мяркуецца, атмасфера ў Эрыс з’явіцца праз 250 гадоў, у сярэдзіне XXIII стагоддзя[54].

Вялікі эксцэнтрысітэт арбіты ў Эрыс прыводзіць да рэгулярных змен на яе паверхні і нават да беглых праз усю карлікавую планету газавых патокаў[51]. З некаторай асцярожнасцю можна гаварыць пра наяўнасць надвор’я на гэтак аддаленым аб’екце.

Спадарожнік

правіць
Асноўны артыкул: Дысномія, спадарожнік

10 верасня 2005 года з дапамогай тэлескопа з адаптыўнай оптыкай  (руск.) (бел. у абсерваторыі Кека  (руск.) (бел. ў 2003 UB313 быў адкрыты спадарожнік, што атрымаў пазначэннеS/2005 (2003 UB313) 1[55]. Першаадкрывальнікі далі спадарожніку мянушку Габрыэль (англ.: Gabrielle) — у гонар спадарожніцы Зены  (руск.) (бел.. Спадарожнік атрымаў афіцыйнае імя Дысномія (пазначэнне (136199) Eris I Dysnomia) 13 верасня 2006 года, адначасна з прысваеннем назвы Эрыс[23]. Гэта назва дадзена ў гонар дачкі Эрыс Дысноміі  (руск.) (бел. — багіні беззаконня ў грэчаскай міфалогіі.

Дисномия абарочваецца на адлегласці 37 тыс. км ад Эрыс, здзяйсняючы поўны абарот прыкладна за 16 зямных сутакк[56].

Крыніцы

правіць
  1. ↑ Conversion of absolute magnitude to diameter for minor planets(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 сакавіка 2010. Праверана 17 лютага 2017.
  2. ↑ Minor Planet Names: Alphabetical List (англ.). // IAU Minor Planet Center. Архівавана з першакрыніцы 11 лютага 2012. Праверана 17 лютага 2017.
  3. ↑ JPL/NASA. What is a Dwarf Planet?. Jet Propulsion Laboratory (22 красавіка 2015). Праверана 19 студзеня 2022.
  4. ↑ How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 1 ліпеня 2017. Праверана 17 лютага 2017.
  5. ↑ Dwarf Planet Outweighs Pluto. // space.com (2007). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 22 студзеня 2012.
  6. ↑ Эрида: массивнее Плутона. // Астронет (19 чэрвеня 2007). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 25 студзеня 2012.
  7. ↑ News Release — IAU0804: Plutoid chosen as name for Solar System objects like Pluto. // IAU (11 чэрвеня 2008). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 22 студзеня 2012.
  8. ↑ Tyson N.. Astronomer Responds to Pluto-Not-a-Planet Claim(недаступная спасылка). // Space.com (1 лютага 2001). Архівавана з першакрыніцы 28 чэрвеня 2011. Праверана 23 студзеня 2012.
  9. ↑ Уральская В. С. Физические свойства карликовых планет(руск.) : доклад. — 2007.
  10. ↑ Астрономы обнаружили десятую планету Солнечной системы (руск.). // Lenta.ru (30 ліпеня 2005). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 22 студзеня 2012.
  11. ↑ Новая надежда (руск.). // Lenta.ru (10 лістапада 2010). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 22 студзеня 2012.
  12. ↑ а б Beatty K.. Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto. // New Scientist. Sky and Telescope (8 лістапада 2010). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 25 студзеня 2012.
  13. ↑ Астрономы поменяли свои представления о размерах Плутона
  14. ↑ List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects. // IAU. Архівавана з першакрыніцы 20 мая 2012. Праверана 27 студзеня 2012.
  15. ↑ а б Brown M.. The discovery of 2003 UB313 Eris, the 10th planet largest known dwarf planet (2006). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 13 студзеня 2012.
  16. ↑ а б MPEC 2005-O41. // International Astronomical Union (29 ліпеня 2005). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 14 студзеня 2012.
  17. ↑ а б Naming Astronomical Objects (англ.). // IAU. Архівавана з першакрыніцы 11 лютага 2012. Праверана 10 студзеня 2012.
  18. ↑ Xena and Gabrielle (PDF). // Status (Студзень 2006). Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2012. Праверана 13 студзеня 2012.
  19. ↑ Schilling G. Lila // The hunt for planet X: new worlds and the fate of Pluto. — Springer, 2009. — P. 201. — 303 p. — ISBN 978-0-387-77804-4.
  20. ↑ 2003 UB313 (руск.)(недаступная спасылка). // Грани.ру (13 красавіка 2006). Архівавана з першакрыніцы 18 ліпеня 2014. Праверана 3 сакавіка 2012.
  21. ↑ O'Neill S.. Your top 10 names for the tenth planet. // New Scientist (2005). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 13 студзеня 2012.
  22. ↑ Brown M.. Pluto and the Outer Solar System(недаступная спасылка). // WGBH and Museum of Science, Boston (11 красавіка 2007). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 13 студзеня 2012.
  23. ↑ а б IAU Circular No. 8747 (13 верасня 2006). Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2012. Праверана 13 студзеня 2012.
  24. ↑ MPC 57592 (англ.). // IAU Minor Planet Center (7 верасня 2006). Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2012. Праверана 14 студзеня 2012.
  25. ↑ Stein Z.. Dwarf planets(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 8 студзеня 2012. Праверана 13 студзеня 2012.
  26. ↑ а б в г д JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313). Праверана November 23, 2014.
  27. ↑ Yeomans D. K.. Horizons Online Ephemeris System(недаступная спасылка). // California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory. Архівавана з першакрыніцы 6 чэрвеня 2012. Праверана 14 студзеня 2012.
  28. ↑ а б AstDys (136199) Eris Ephemerides. // Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 14 студзеня 2012.
  29. ↑ MPEC 2009-P26: Distant Minor Planets. // IAU Minor Planet Center (7 жніўня 2009). Архівавана з першакрыніцы 11 лютага 2012. Праверана 31 студзеня 2012.
  30. ↑ Gladman B., Marsden B. G., VanLaerhoven C.. Nomenclature in the outer Solar System (англ.) (2008). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 17 лютага 2017.
  31. ↑ FAQ по телескопам
  32. ↑ R. McGranaghan, B. Sagan, G. Dove, A. Tullos, J. E. Lyne, J. P. Emery A Survey of Mission Opportunities to Trans-Neptunian Objects // Journal of the British Interplanetary Society. — 2011. — Т. 64. — С. 296–303. — Bibcode: 2011JBIS...64..296M
  33. ↑ Conversion of Absolute Magnitude to Diameter for Minor Planets(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 лютага 2003. Праверана 17 лютага 2017.
  34. ↑ New «planet» is larger than Pluto: Bonn astronomers measure size of newly discovered solar system object (англ.). // MPIfR (2.2.2006 / 13.4.2006). Праверана 1 лютага 2012.
  35. ↑ а б Brown M. E., Schaller E. L., Roe H. G., Rabinowitz D. L., Trujillo C. A. Direct measurement of the size of 2003 UB313 from the Hubble Space Telescope(англ.) // The Astronomical Journal Letters. — 2006. — Vol. 643. — № 1. — P. L61. — ISSN 0004-637X. — DOI:10.1086/504843
  36. ↑ Stansberry J., Grundy W., Brown M. E., Spencer J., Trilling D., Cruikshank D., Margot J.-L. Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope // The Solar System beyond Neptune / M. A. Barucci et al., Eds.. — University of Arizona Press, 2007. — P. 161—179. — ISBN 9780816527557.
  37. ↑ Occultation of Minor Planet 136199 Eris Gives Significant Data (англ.). // Astronomical Events Calendar (27 кастрычніка 2011). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 25 студзеня 2012.
  38. ↑ Попов Л.. Редкое затмение поссорило Плутон с плутоидом (руск.)(недаступная спасылка). // Мембрана (11 лістапада 2010). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 22 студзеня 2012.
  39. ↑ а б Sicardy B.et al. Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation // // European Planetary Science Congress Abstracts. — 2011. — Vol. 6.
  40. ↑ Астрономы открыли удивительную белизну Эриды. Мембрана. Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 18 лютага 2017.
  41. ↑ Young E. F., Young L. A., Buie M. Pluto's Radius(англ.) // Bulletin of the American Astronomical Society. — 2007. — Vol. 39. — P. 541.
  42. ↑ Lellouch E., de Bergh C., Sicardy B., Forget F., Vangvichith M., Käufl H.-U. Exploring the spatial, temporal, and vertical distribution of methane in Pluto's atmosphere(англ.) // Icarus. — 2014. — DOI:10.1016/j.icarus.2014.03.027 — arΧiv:1403.3208
  43. ↑ How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate. NASA (13 июля 2015). Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2015. Праверана 13 июля 2015.
  44. ↑ Brown M. E., Schaller E. L. The Mass of Dwarf Planet Eris(англ.) // Science. — 2007. — Vol. 316. — № 5831. — P. 1585. — DOI:10.1126/science.1139415
  45. ↑ IAU Circular No. 8596 (8 верасня 2005). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 22 студзеня 2012.
  46. ↑ Carraro G., Maris M., Bertin D., Parisi M. G. Time series photometry of the dwarf planet ERIS (2003 UB313)(англ.) // Astronomy and Astrophysics. — 2006. — Vol. 460. — № 2. — P. L39—L42. — DOI:10.1051/0004-6361:20066526
  47. ↑ Roe H. G., Pike R. E., Brown M. E. Tentative Detection of the Rotation of Eris(англ.) // Icarus. — 2008. — Vol. 198. — № 2. — P. 459—464. — DOI:10.1016/j.icarus.2008.08.001
  48. ↑ Russell R.. The Poles of the Dwarf Planets (англ.). // Windows to the Universe (9 чэрвеня 2009). Архівавана з першакрыніцы 20 мая 2012. Праверана 19 лютага 2012.
  49. ↑ а б Merlin F. et al. Stratification of methane ice on Eris' surface(англ.) // The Astronomical Journal. — 2009. — Vol. 137. — № 1. — P. 315—328. — DOI:10.1088/0004-6256/137/1/315
  50. ↑ Gemini Observatory Shows That «10th Planet» Has a Pluto-Like Surface. // Gemini Observatory (2005). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 13 студзеня 2012.
  51. ↑ а б Астрономы увидели следы сезонных штормов на Эриде(недаступная спасылка). // Мембрана. Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 18 лютага 2017.
  52. ↑ Атмосфера Эриды оказалась временной(недаступная спасылка). // Лента.ру (27 октября 2011). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012. Праверана 1 лютага 2012.
  53. ↑ Sicardy B., Ortiz J. L., Assafin M., Jehin E., Maury A., Lellouch E., Gil Hutton R., Braga-Ribas F., Colas F., Hestroffer D., Lecacheux J., Roques F., Santos-Sanz P., Widemann T., Morales N., Duffard R., Thirouin A., Castro-Tirado A. J., Jelínek M., Kubánek P., Sota A., Sánchez-Ramírez R., Andrei A. H., Camargo J. I. B., da Silva Neto D. N. et al. A Pluto-like radius and a high albedo for the dwarf planet Eris from an occultation(англ.) // // Nature. — 27 October 2011.
  54. ↑ Kaufman R.. Pluto's «Twin» Has Frozen Atmosphere (англ.). // National Geographic News (26 кастрычніка 2011). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2012. Праверана 1 лютага 2012.
  55. ↑ Brown M. E. et al. Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects(англ.) // // The Astronomical Journal Letters. — 2006. — Vol. 639. — № 1. — P. L43—L46. — DOI:10.1086/501524
  56. ↑ Уральская В. С.. Дисномия. Спутник карликовой планеты (136199) Эриды. // ГАИШ МГУ. Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2012. Праверана 25 студзеня 2012.

Спасылкі

правіць
  Эрыс (карлікавая планета) на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Эрыс_(карлікавая_планета)&oldid=4852411"