Аляксандр Васілевіч Гарбатаў

Аляксандр Васілевіч Гарбатаў (18911973) — савецкі военачальнік, генерал арміі. Герой Савецкага Саюза (1945). Камандуючы 3-й арміяй (1943—1945). Камандуючы ПДВ  (руск.) (1950—1954).

Аляксандр Васілевіч Гарбатаў
руск.: Горбатов, Александр Васильевич
Дата нараджэння 21 сакавіка 1891(1891-03-21)
Месца нараджэння
Дата смерці 7 снежня 1973(1973-12-07) (82 гады)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Прыналежнасць Расійская імперыя
Расійская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка
Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік
Род войскаў кавалерыя, army[d], паветрана-дэсантныя войскі[d] і Ваенна-паветраныя войскі Расіі
Гады службы Сцяг Расіі 1912 - 1917
Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік 1919 - 1973
Званне Старшы ўнтэр-афіцэр Рускай Імператарскай Арміі
старшы ўнтэр-афіцэр (Расійская імперыя)
Генерал арміі
генерал арміі
(СССР)
Камандаваў 3-я армія (СССР)
Бітвы/войны
Узнагароды і званні
Медаль «Залатая Зорка»
Ордэн Леніна Ордэн Леніна Ордэн Леніна Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі
Ордэн Чырвонага Сцяга Ордэн Чырвонага Сцяга Ордэн Чырвонага Сцяга Ордэн Чырвонага Сцяга
Ордэн Суворава I ступені Ордэн Суворава I ступені Ордэн Кутузава I ступені Ордэн Суворава II ступені
Ордэн Кутузава II ступені Ордэн Чырвонай Зоркі Ордэн Чырвонай Зоркі
Медаль «XX гадоў Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі»
Медаль «XX гадоў Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі»
Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»
Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»
Медаль «За абарону Сталінграда»
Медаль «За абарону Сталінграда»
Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»
Медаль «За ўзяцце Кёнігсберга»
Медаль «За ўзяцце Кёнігсберга»
Медаль «За ўзяцце Берліна»
Медаль «За ўзяцце Берліна»
Медаль «За вызваленне Варшавы»
Медаль «За вызваленне Варшавы»
Юбілейны медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту»
Юбілейны медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту»
Медаль «40 гадоў Узброеных Сіл СССР»
Медаль «40 гадоў Узброеных Сіл СССР»
Медаль «50 гадоў Узброеных Сіл СССР»
Медаль «50 гадоў Узброеных Сіл СССР»

Узнагароды Расійскай імперыі

Георгіеўскі крыж 3 ступені
Георгіеўскі крыж 3 ступені
Георгіеўскі крыж 4 ступені
Георгіеўскі крыж 4 ступені
Георгіеўскі медаль
Георгіеўскі медаль
Георгіеўскі медаль
Георгіеўскі медаль

Узнагароды замежных дзяржаў

ордэн «Легіён пашаны»
ордэн «Легіён пашаны»
Кавалер ордэна «За вайсковую доблесць»
Ордэн Крыж Грунвальда II ступені
Ордэн Крыж Грунвальда II ступені
Медаль «За Варшаву 1939—1945»
Медаль «За Варшаву 1939—1945»
Медаль «За Одру, Нісу, Балтыку»
Медаль «За Одру, Нісу, Балтыку»
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

Нарадзіўся 21 сакавіка 1891 года ў вёсцы Пахоціна  (руск.) цяпер Палехскага раёна  (руск.) Іванаўскай вобласці. З сялян. У 1902 годзе скончыў сельскую трохкласную школу. Працаваў у сялянскай гаспадарцы бацькі, на зімовых адыходныз промыслах, на абутковай фабрыцы ў Шуі.

На ваеннай службе з кастрычніка 1912 года, служыў у Чарнігаўскім 17-м гусарском палку  (руск.). Удзельнік Першай сусветнай вайны, ваяваў у Польшчы, у Карпатах, на рацэ Стаход, быў паранены ў баях, за адвагу выраблены ў старэйшыя унтэр-афіцэры  (руск.) і ўзнагароджаны Георгіеўскімі крыжамі  (руск.) і медалямі.

Грамадзянская вайна і міжваенны перыяд правіць

У РСЧА ўступіў добраахвотнікам у жніўні 1919 года. У Грамадзянскую вайну — чырвонаармеец, камандзір кавалерыйскага ўзвода, эскадрону, з красавіка 1920 года — 58-га кавалерыйскага палка  (руск.), са жніўня таго ж года — Асобнай Башкірскай кавалерыйскай брыгады  (руск.). Ваяваў супраць войскаў генерала А. І. Дзянікіна, на савецка-польскай вайне, у канцы 1920 года — супраць войскаў С. В. Пятлюры. Член ВКП(б) з 1919 года.

Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны, з 1921 года — камандзір 7-га Чарнігаўскага Чырвонае казацтва кавалерыйскага палка на Украіне, з 1928 года — камандзір кавалерыйскай брыгады ў 3-й кавалерыйскай дывізіі  (руск.), з 11 студзеня 1933 года — камандзір 4-й Туркестанскай горна-кавалерыйскай дывізіі ў Туркменскай ССР. Скончыў камандныя кавалерыйскія курсы (1926), курсы ўдасканалення вышэйшага камсаставу ў Маскве (1930). 26 лістапада 1935 года прысвоена званне камбрыга[1]. З мая 1936 года — камандзір 2-й кавалерыйскай дывізіі  (руск.) на Украіне.

Арышт і Калыма правіць

У верасні 1937 года ў ходзе масавых рэпрэсій у РСЧА  (руск.) А. В. Гарбатаў быў зняты з пасады «за сувязь з ворагамі народа», накіраваны ў распараджэнне Упраўлення па камандным і начальным складзе РСЧА і выключаны з ВКП(б). У сакавіку 1938 года быў адноўлены ў партыі і прызначаны намеснікам камандзіра 6-га кавалерыйскага корпуса, але ў кастрычніку 1938 года звольнены ў запас і арыштаваны. Падвяргаўся катаванням следчых НКУС, але вінаватым сябе не прызнаў. У сваіх успамінах Аляксандр Васільевіч пісаў[2]:

Допытаў з прыхільнасцю было пяць з прамежкам двое-трое сутак; часам я вяртаўся ў камеру на насілках. Затым дзён дваццаць мне давалі аддыхацца… калі пачалася трэцяя серыя допытаў, як хацелася мне спачатку памерці!

Быў асуджаны 8 мая 1939 года па артыкуле 58 КК РСФСР  (руск.) («контррэвалюцыйныя злачынствы») на 15 гадоў пазбаўлення волі і 5 гадоў паразы ў правах. Пакаранне адбываў у лагеры на Калыме  (руск.), захварэў цынгой.

Вызвалены пасля перагляду справы 5 сакавіка 1941 года. Пасля аднаўлення ў арміі і лячэння ў санаторыях у красавіку таго ж года атрымаў прызначэнне на пасаду намесніка камандзіра 25-га стралковага корпуса  (руск.) на Украіну.

Вялікая Айчынная вайна правіць

У пачатковы перыяд вайны корпус быў перакінуты ў склад 19-й арміі  (руск.) на Заходні фронт і ў пачатку ліпеня 1941 года ўступіў у бой у Віцебскай бітве. Быўшы адрэзаным ад корпуса, перападпарадкаваў сабе бязладна адыходныя войскі, змог арганізаваць абарону і чатыры дні ўтрымліваў Ярцава. 22 ліпеня быў паранены і адпраўлены ў Маскву на лячэнне. Пасля лячэння быў залічаны слухачом Курсаў для вышэйшага камсаставу, але да вучобы не прыступіў і па ўласнай просьбе быў адпраўлены на фронт.

1 кастрычніка 1941 года ў Харкаве быў прызначаны камандзірам 226-й стралковай дывізіі  (руск.) на Паўднёва-Заходні фронт. Вызначыўся ў ходзе абарончых баёў пад Харкавам, а затым у зімовых наступальных баях, дзе неаднаразова рабіў дзёрзкія рэйды па тылах праціўніка з разгромам яго гарнізонаў. 25 снежня 1941 года было прысвоена званне генерал-маёр (да гэтага часу так і заставаўся ў званні камбрыга). Узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга.

З чэрвеня 1942 года — інспектар кавалерыі Паўднёва-Заходняга фронту, са жніўня — у той жа пасадзе на Сталінградскім фронце. З кастрычніка — намеснік камандуючага 24-й арміяй  (руск.) на Сталінградскім і Данскіх франтах, удзельнік Сталінградскай бітвы. З красавіка 1943 года — камандзір 20-га гвардзейскага стралковага корпуса  (руск.) 4-й гвардзейскай арміі  (руск.) ў рэзерве Стаўкі ВГК. Генерал-лейтэнант (28.04.1943).

З чэрвеня 1943 года і да канца вайны — камандуючы 3-й арміяй. Генерал-палкоўнік (29.06.1944). Па-геройску і ўмела дзейнічаў у Арлоўскай, Бранскай, Чарнігаўска-Прыпяцкай  (руск.), Беларускай, Усходне-Прускай, Берлінскай аперацыях. За умелае кіраўніцтва 3-й арміяй пры прарыве абароны праціўніка ва Усходняй Прусіі 10 красавіка 1945 года ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза.

За час вайны Гарбатаў быў 16 разоў згаданы ў падзячных ў загадах Вярхоўнага Галоўнакамандуючага[3].

Пасляваенны час правіць

У чэрвені 1945 года пасля гібелі генерал-палкоўніка М. Э. Берзарына  (руск.) прызначаны на пасаду каменданта Берліна, таксама змяніў яго на пасадзе камандуючага 5-й ударнай арміяй  (руск.) на тэрыторыі Германіі[4]. У лістападзе 1945 года прызначаны начальнікам СВАГ  (руск.) у Мекленбургу і Заходняй Памераніі. З лістапада 1946 года камандаваў іншымі агульнавайсковымі арміямі. З сакавіка 1950 года — камандуючы Асобнай гвардзейскай паветрана-дэсантнай арміяй. У 1954—1958 гадах камандуючы войскамі Прыбалтыйскай ваеннай акругі  (руск.). Генерал арміі (08.08.1955). З 1958 года — у Групе генеральных інспектараў МА СССР  (руск.).

У 19521961 гадах кандыдат у члены ЦК КПСС, дэпутат Вярхоўнага Савета СССР.

Ганаровы грамадзянін Арла, Гомеля. Аўтар кнігі мемуараў «Гады і войны», у якіх адным з першых у СССР у 1960-х гадах падрабязна распавёў пра рэпрэсіі 1930-х гадоў.

Аляксандр Васілевіч Гарбатаў памёр 7 снежня 1973 года. Пахаваны ў Маскве на Новадзявочых могілках.

Водгукі таварышаў па службе правіць

Маршал Савецкага Саюза К. К. Ракасоўскі[5]:

Аляксандр Васільевіч Гарбатаў — чалавек цікавы. Смелы, удумлівы военачальнік, гарачы паслядоўнік Суворава, ён вышэй за ўсё ў баявых дзеяннях ставіў раптоўнасць, імклівасць, кідкі на вялікія адлегласці з выхадам у фланг і тыл праціўніку. Гарбатаў і ў побыце паводзіў сябе па-сувораўску — адмаўляўся ад усялякіх выгод, харчаваўся з салдацкага катла.

Маршал Савецкага Саюза А. М. Васілеўскі[6]:

…у памяшканне імкліва ўвайшоў высокі генерал у кавалерыйскай форме. Правільныя рысы твару, праніклівы погляд блакітных вачэй, бездакорная выправа, выразнасць, з якой ён далажыў пра сябе, — усё гэта адразу ж, што мяне да прыбыламу. А яго просьба, выказаная проста, але вельмі энергічна, канчаткова заваявала мяне … Аляксандр прасіў, каб яму даручылі якую-небудзь сур’ёзную баявую справу. Сядзець склаўшы рукі на левым беразе Волгі, калі абстаноўка стала пагрозлівай, ён не мог.

Маршал Савецкага Саюза Г. К. Жукаў[7]:

«У складзе Бранскага фронту найбольш энергічна наступала 3-я армія пад камандаваннем генерала А. В. Гарбатава, які на працягу ўсёй вайны цудоўна спраўляўся з роляй камандуючага арміяй. І можна сказаць: ён цалкам мог бы паспяхова справіцца і з камандаваннем фронтам. Але за яго шчырасць, за рэзкасць меркаванняў ён не падабаўся вышэйшага кіраўніцтва. Асабліва супраць яго быў настроены Берыя, які абсалютна незаслужана пратрымаў яго ў турме некалькі гадоў».

.

Наконт рэзкасці і прамалінейнасці А. В. Гарбатава маецца легенда. У снежні 1941 года свайму непасрэднаму камандзіру Кірылу Маскаленку ён заявіў, што па-дурному кідаць нашы палкі ў лабавую атаку на немцаў, калі для гэтага няма аб’ектыўнай неабходнасці. На лаянку адказаў жорстка, заявіўшы, што не дазволіць сябе абражаць. Калі Сталіну даклалі аб гэтым інцыдэнце, той усміхнуўся і сказаў: «Гарбатага толькі магіла выправіць»[8][9].

Сям’я правіць

Бацька — Васіль Аляксеевіч Гарбатаў (18551935).

Маці — Ксенія Акакіеўна Гарбатава (памерла ў 1938 годзе).

У сям’і было 5 сясцёр — Таццяна, Ганна, Марыя, Клаўдзія, Еўдакія (самая малодшая); 5 братоў — Мікалай, Іван, Аляксандр, Георгій, Міхаіл.

Быў двойчы жанаты. Шлюб з першай жонкай быў кароткачасовы. Другая жонка — Ніна Аляксандраўна Весялова. Пазнаёміліся яны ў верасні 1933, ажаніліся ў студзені 1934 года.

Узнагароды правіць

Памяць правіць

  • Імем А. В. Гарбатава названы вуліцы ў Бранску, Уфе, Іванаве, Шуе (Іванаўская вобласць)[11] , Мінску, Гомелі, Ваўкавыску, у горадзе Рагачоў Гомельскай вобласці (Беларусь), дзе 23 лютага 2009 года адкрыта мемарыяльная дошка, а таксама ў горадзе Астраленка (Польшча).
  • Таксама яму ўстаноўлены помнік на бульвары Перамогі ў Арле. У яго гонар названа вуліца ў г. Мцэнску Арлоўскай вобласці, усталяваны бюст у г. Навасіле Арлоўскай вобласці.
  • З’яўляецца ганаровым грамадзянінам гарадоў Гомель[12], Навасіль, Мцэнск.
  • У гонар яго названы пасёлак у Зеленаградскім раёне Калінінградскай вобласці.

У мастацтве правіць

У 1992 годзе пра А. В. Горбатава быў зняты мастацкі фільм «Генерал» (яго ролю выканаў савецкі і беларускі акцёр тэатра і кіно, кінарэжысёр, Заслужаны артыст Беларускай ССР (1982), Народны артыст Беларусі (1996). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1985) і Дзяржаўнай прэміі РФ (1993) Уладзімір Гасцюхін).

Зноскі

  1. Загад Народнага камісара абароны Саюза ССР па асабоваму складу арміі № 2494.
  2. А.
  3. Загады Вярхоўнага Галоўнакамандуючага ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны Савецкага Саюза. Зборнік. М., Воениздат, 1975.
  4. Загадочная русская душа. Сегодня - 110 лет со дня рождения генерала армии А.В. Горбатова. Праверана 19 сакавіка 2013.
  5. Ракасоўскі к. К. Салдацкі доўг. — М.: Воениздат, 1988.
  6. Слова пра савецкім полководце.
  7. Успаміны і разважанні Архівавана 16 ліпеня 2018..
  8. Горбатов А. В. Годы и войны. — 2-е изд. — М: Воениздат, 1989. — С. 299. — 366 с.
  9. Незаслуженно забытые генералы Великой Отечественной войны(недаступная спасылка). russian7.ru. Архівавана з першакрыніцы 17 сакавіка 2016. Праверана 16 сакавіка 2016.
  10. а б в Узнагароджаны ў адпаведнасці з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 04.06.1944 «Аб узнагароджанні ордэнамі і медалямі за выслугу гадоў у Чырвонай Арміі»
  11. Генерала Гарбатава вул., Іванава.
  12. Усё аб Гомелі :: Дошкі гонару — Ганаровыя грамадзяне горада Гомеля Архівавана 16 студзеня 2014..

Літаратура правіць

  • Пётр Дунаев. Звезда и крест комбата. — М.: Центрполиграф, 2007. — 415 с. — ISBN 978-5-9524-2596-5.
  • Калектыў аўтараў. Великая Отечественная. Командармы. Военный биографический словарь / Под общей ред. М. Г. Вожакина. — М.; Жуковский: Кучково поле, 2005. — 408 с. — ISBN 5-86090-113-5.
  • Звягинцев В. Трибунал для героев. — М.: ОЛМА-ПРЕСС Образование, 2005. — 574 с. — ISBN 5-94849-643-0.
  • Черушев Н. С. Из ГУЛАГа — в бой. — М.: Вече, 2006. — 512 с. — (Военные тайны XX века). — 5 000 экз. — ISBN 5-9533-1588-0.
  • Горбатов А. В. Годы и войны. — М.: Воениздат, 1965. — 384 стр. + 1 вкл.

Спасылкі правіць

Аляксандр Васілевіч Гарбатаў на сайце «Героі краіны»