Вера Захараўна Харужая

Вера Захараўна Харужая (сапраўднае прозвішча — Харунжая; 14 (27) верасня 1903, Бабруйск, Мінская губерня — 4 снежня 1942(1942-12-04), Віцебск) — дзяячка КПЗБ у Заходняй Беларусі, адна з арганізатараў антыфашысцкага падполля ў Віцебску, публіцыстка.

Вера Захараўна Харужая
Мянушка	Антолька Вера Вераніка Карчэўская Алеся Шыпшына Падпольнік Г. С. Корнилова Польская камсамолка
Дата нараджэння	14 (27) верасня 1903
Месца нараджэння	Бабруйск, Бабруйскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	4 снежня 1942(1942-12-04) (39 гадоў)
Месца смерці	Віцебск, Віцебская вобласць, БССР, СССР
Муж	Станіслаў Адамавіч Мертэнс
Дзеці	Сяргей Сяргеевіч Харужы[d]
Альма-матар	Цэнтральная Савецка-партыйная школа Беларусі імя У. І. Леніна
Месца працы	Малады араты[d] Полымя Чырвоная змена Малады камуніст
Грамадзянства	СССР
Бітвы/войны	Другая сусветная вайна Вялікая Айчынная вайна
Узнагароды і званні	Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга БССР
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Раннія гады. Камсамол

Нарадзілася ў Бабруйску, бацька Захар Баніфацыевіч Харунжы служыў у паліцыі памочнікам прыстава. Праз пяць гадоў бацьку звольнілі са службы, ён уладкаваўся на працу меліяратарам. Мела малодшых сясцёр і брата. Вучылася ў гімназіі. У 1919 годзе скончыла Мазырскую адзіную працоўную школу 2-й ступені. Батрачыла, потым настаўнічала на Усходнім Палессі. У Мазыры ўступіла ў Камсамол.

Паводле афіцыйнай біяграфіі, змагалася з вайсковымі фармаваннямі Станіслава Булак-Балаховіча, якія падчас Палескага паходу занялі Мазыр у лістападзе 1920 года. Аднак у сваіх успамінах Харужая апісвае толькі эвакуацыю камсамольцаў з горада. Працавала загадчыцай палітычнага аддзела Мазырскага і Бабруйскага павятовых камітэтаў камсамола.

Пасля паўторнага абвяшчэння Беларускай ССР і Рыжскага мірнага дагавора 1921 года пераязджае ў Менск. У 1922—1923 гадах працуе ў апараце ЦК КСМБ. Член рэдакцыйных калегій газеты «Малады араты», супрацоўніца часопіса «Полымя», газеты «Чырвоная змена». Выхавальніца Менскага Дома юнацтва і Камсамольскай камуны. Сябравала з пісьменнікам Анатолем Вольным. У 1923 годзе скончыла Цэнтральную савецка-партыйную школу ў Менску.

Заходняя Беларусь

З лютага 1924 года на падпольнай рабоце ў Заходняй Беларусі, якая паводле Рыжскага міру апынулася ў складзе Польскай Рэспублікі. Паводле канспірацыі працавала ў ваколіцах Беластока пад выглядам настаўніцы з імем Вераніка Карчэўская.

З чэрвеня 1924 года сакратарка ЦК КСМЗБ, сябра ЦК КПЗБ. У ЦК КСМ Польшчы. Выступала ў нелегальным друку, на мітынгах, пісала тэксты ўлётак і адозваў. Арганізавала выданне падпольнай газеты КСМЗБ «Малады камуніст», была першай рэдактаркай выдання. Удзельнічала ў рабоце II канферэнцыі КПЗБ у лістападзе 1924 года і ў рабоце III з’езда КПП у студзені—лютым 1925 года. Пад яе кіраўніцтвам летам 1925 года была праведзена II канферэнцыя КСМЗБ у Вільні.

Арыштавана 15 верасня 1925 года ў час масавай акцыі польскіх спецслужб па выкрыцці сябраў КПЗБ, у гэты час вялася падрыхтоўка Беластоцкай акруговай канферэнцыі КПЗБ. На «працэсе 31-го» ў студзені 1927 года ў Брэсце прыгаворана да 6 гадоў зняволення. На «працэсе 133-х» у красавіку—траўні 1928 года ў Беластоку прыгаворана да 8 гадоў зняволення.

З катаржнай турмы ў Фардоне каля Быгдашча вяла перапіску з паплечнікамі і сваякамі. У 1930-х гадах частка яе лістоў была сабрана ў кнігу «Лісты на волю» і выдадзена на беларускай, рускай, польскай мовах.

Менск. Савецкія рэпрэсіі

Вера Харужая, 1932 г.

У 1932 у выніку савецка-польскага абмену 40 палітычнымі зняволенымі вярнулася ў Менск. Працавала ў замежнай частцы Цэнтральнай рэдакцыі КПЗБ, пісала адозвы, артыкулы і брашуры. Завяршыла пачатыя ў турме публіцыстычныя брашуры «За Чырвоны Кастрычнік на Заходняй Беларусі», «Мы — маладая гвардыя рабочых і сялян», «Увага, школьнікі» (выдадзены ў 1933 на беларускай, украінскай і польскай мовах). Працавала ў Менскай школе КПЗБ.

У час палітычных рэпрэсій у БССР сябры КПЗБ успрымаюцца як нелаяльныя і небяспечныя для савецкай улады. Вера Харужая мела дачыненне да кіраўнікоў рэвалюцыйнага руху і дзеячаў Заходняй Беларусі, якія праходзілі па сфабрыкаванай органамі АДПУ справе «Беларускі нацыянальны цэнтр». У 1935 годзе Харужую прымушаюць аддаць Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга БССР, якім яна была ўзнагароджана ў час турэмнага зняволення, ёй даюць вымову за «парушэнне дысцыпліны» ў час падпольнай работы ў Заходняй Беларусі і высылаюць у Казахстан на будаўніцтва Балхашскага горна-металургічнага камбіната. На «Булашбудзе» Вера Харужая працуе інструктаркай і загадчыцай агітацыйнага аддзела Балхашскага гаркама партыі, загадчыцай Дома партасветы, узначальвае гарадское арганізацыйнае бюро МОПРа.

У Казахстане Вера Харужая пабралася шлюбам другі раз, з Карнілавым Сяргеем Гаўрылавічам, у кастрычніку 1936 года ў іх нарадзілася дачка Ганна. Першым мужам Веры Харужай быў дзеяч КПП Станіслаў Адамавіч Мертэнс, які быў рэпрэсаваны і расстраляны ў 1937 годзе. 10 жніўня 1937 года Вера Харужая была арыштавана ў Казахстане па абвінавачванні ў шпіянажы на карысць Польшчы, этапавана ў Менск. Два гады сядзела ў Менскай унутранай турме НКУС. Вызвалена 15 жніўня 1939 года, адноўлена ў партыі.

Другая сусветная вайна

Па далучэнні Заходняй Беларусі да БССР Вера Харужая на партыйнай рабоце ў Целяханах і Пінску. Пасля нападу Германіі на СССР разам з мужам уступіла ў партызанскі атрад Васіля Каржа, муж загінуў ад раненняў. У жніўні 1941 года цяжарная перабралася цераз лінію фронту, у Пензе нарадзіла сына Сяргея.

З вясны 1942 у апараце ЦК КП(б)Б у Маскве. У верасні 1942 года пакінула дзяцей на выхаванне сястры, на чале групы з 17 чалавек накіравана ў Віцебск для арганізацыі ўмацавання Віцебскага савецкага падполля. 13 лістапада 1942 года разам з Соф’яй Панковай арыштавана нямецкай адміністрацыяй, абедзве расстраляны.

Бібліяграфія

• Письма на волю. Москва, 1931 (пад псеўданімам Польская комсомолка)
• Лісты на волю. Менск, 1932 (пад псеўданімам Польская камсамолка, пераклад І. Дуброўскага)
• Мы — маладая гвардыя рабочых і сялян. Вільня, 1933 (пад псеўданімам Ал. Шыпшына)
• Увага, школьнікі! Беласток, 1933 (пад псеўданімам Антолька)
• O Czerwony Październik na Białorusi Zachodniej: W szesnastą rocznice Wielkiej Rewolucji Październikowej. Wilno, 1933 (пад псеўданімам Al. Szypszyna)
• Listy z więzienia. Mińsk, 1934 (пад псеўданімам Komsomołka polska)

Пасмяротныя выданні

• Письма на волю. М., 1962
• Славная дочь белорусского народа: Письма, статьи В.Хоружей и воспоминания о ней. 2 изд. Мн., 1962
• Статьи и письма о комсомоле. 2 изд. Мн., 1975

Памяць

Бэз 'Вера Харужая'

У 1960 годзе Харужая была пасмяротна ўзнагароджаная тытулам Героя Савецкага Саюза. У той жа год у гонар Харужай была перайменаваная вуліца Зялёнае Кола ў Мінску. У многіх гарадах Беларусі ў гонар Веры Харужай названы вуліцы.

Літаратура

• Уладзімір Ладысеў, Іосіф Хаўратовіч. Харужая Вера // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — С. 60—61. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
• Харужая Вера // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1995. — Т. 6. Таталаў — Яфімаў. Дадатак. — С. 170—174. — 684 с.; іл.. — ISBN 985-11-0022-6.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
  • Новиков Г. И. Вера Хоружая. 2 изд. Мн., 1973;
  • Булацкий Г. В., Талапина С. В. Вера Хоружая — революционер, публицист. Мн., 1973;|Жизнь, отданная борьбе. Мн., 1975.;
  • Селеменев В., Селицкая Л. Ордер № 37. Как Вера Хоружая не стала «польской шпионкой» // Народная газета. 2001. 9 лют.