Вікіпедыя

Андрэй Волан

вялікалітоўскі палітычны дзеяч

Андрэй Волан або Волян[6] (лац.: Andreas Volanus, літ.: Andrius Volanas; ~ май 1530, Польшча — 1610, Біюцішкі, цяпер Ашмянскі раён, Гродзенская вобласць) — вялікалітоўскі палітычны дзеяч, філосаф, ідэолаг рэфарматаў-евангелістаў, літаратар, сакратар Мікалая Радзівіла Рудога, каралёў Жыгімонта Аўгуста, Стэфана Баторыя, Жыгімонта Вазы[6].

Андрэй Волан
лац.: Andreas Volanus, літ.: Andrius Volanas
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 1530[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 6 студзеня 1610(1610-01-06)[4]
Месца смерці
Грамадзянства
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці пісьменнік, багаслоў, палітык
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку

Біяграфія

правіць

Паходзіў са шляхецкага роду, сын Яна Волана і Соф’і з Квілецкіх. У 1544—1547 гадах вывучаў дыялектыку, рыторыку і эпісталаграфію  (ісп.) (бел. ва ўніверсітэце Франкфурта-на-Одэры, дзе пазнаёміўся з ідэямі Рэфармацыі[6].

Каля 1550 года стаў сакратаром Мікалая Радзівіла «Рудога». Дзякуючы падтрымцы Радзівілаў у лістападзе 1550 года пачаў навучанне ў Караляўцы. Найвялікшы ўплыў на Волана ў гэты перыяд меў рэктар Альберціны Георг Сабінус  (руск.) (бел., зяць Філіпа Меланхтана. Вярнуўся з-за мяжы зацятым кальвіністам.

Скончыўшы навучанне, Андрэй Волан пасяліўся ў Літве. Ад Мікалая Радзівіла «Рудога» атрымаў маёнтак Біюцішкі, а ад Жыгімонта Аўгуста — вёскі Чарэшчанету і Гербенету, таксама да смерці дзяржавіў староствы Рудомін і Немеж. У 1569 годзе атрымаў вялікалітоўскі індыгенат.

Па заключэнні Люблінскай уніі шматразова быў абіраны паслом на сойм Рэчы Паспалітай ад Ашмянскага павета[6]. За часам Стэфана Баторыя стаў «ганаровым» каралеўскім сакратаром, часта быў пасрэднікам паміж каралём і шляхецкімі соймікамі, выконваў важныя дыпламатычныя місіі ў Інфлянтах, Аўстрыі, Маскоўскай дзяржаве. У 1595 годзе быў у Маскве як пасол разам з Львом Сапегам.

Ад прыбыцця на Літву звязаўся з мясцовым кальвінскім зборам. З часам стаў лідарам віленскіх евангелікаў і «архміністрам» мясцовай грамады, «папам літоўскіх кальвіністаў». Удзельнічаў у некалькіх сінодах літоўскіх кальвіністаў (між іншых у 1570, 1585, 1599), падчас якіх пераконваў у неабходнасці аб’яднання евангелікаў з лютэранамі або праваслаўнымі. У 1590 годзе сінод надаў яму функцыю цэнзара кальвінісцкіх кніг.

Як соймавы пасол і пісьменнік, прымаў дзейны ўдзел ва ўнутраным палітычным жыцці ВКЛ. Барацьба паміж рэлігійнымі партыямі, якая пагражала небяспекай існаванню пратэстанцтва ў Рэчы Паспалітай, улучыла Волана ў палеміку з абаронцамі каталіцызму і розных пратэстанцкіх сектаў.

Быў знаёмы з асноўнымі прадстаўнікамі літоўскай Рэфармацыі: Янам Глябовічам, Сымонам Турноўскім, Янам Абрамовічам, Янам Ласіцкім, Станіславам Судроўскім, Андрэем Дудычам, Андрэем Храстоўскім.

Памёр у 1610 годзе. Быў пахаваны ў вёсцы Біюцішкі (цяпер Ашмянскі раён Гродзенскай вобласці)[7].

Сям'я

правіць

Быў жанаты тройчы: з Нямстуўнай герба «Порай», Аборскай герба «Абданк» і Жыжэмскай. Меў трох сыноў і некалькі дачок.

Творчасць

правіць

Быў аўтарам каля 50 твораў, напісаных пераважна лацінаю: палітыка-прававых трактатаў, прац па этыцы і багаслоўі, пасланняў, пропаведзяў. Частка яго лістоў і прамоў засталася ў рукапісах.

Абароне пратэстантаў, у прыватнасці Мікалая Радзівіла Рудога, пры двары якога Волан жыў побач з некалькімі іншымі вядомымі прапаведнікамі кальвінізму, ад нападкаў Станіслава Аржахоўскага Андрэй Волан прысвяціў твор «Rozmowa polaka z litwinem». Услед за тым ён выпусціў цэлы шэраг палемічных твораў, пераважна па багаслоўскіх пытаннях, і ўдзельнічаў у шматлікіх дыспутах, між іншых з Пятром Скаргам, Антоніа Пасевіна, Фаўстам Соцынам. Ва ўласных працах сцвярджаў пра прысутнасць Хрыста ў Еўхарыстыі, папскі прымат, біблійную экзэгетыку  (руск.) (бел., боскую сутнасць Хрыста, культ святых і абразоў і пра законнасць цэлібату.

Працы Андрэя Волана друкаваліся ў Вільні, Кракаве, Данцыгу; накіраваныя супраць каталіцызму, асабліва супраць езуітаў (напрыклад, «Anabaptismus sive speculum fidei et pietatis Anabaptistorum», Вільня, 1586), творы перакладаліся гугенотамі ў Францыі, кальвіністамі ў Германіі і ўключаліся Ватыканам у Індэкс забароненых кніг. Андрэй Волан сумесна з Сымонам Будным быў ініцыятарам выдання ў Лоску сачынення Анджэя Фрыч-Маджэўскага «Аб выпраўленні Рэчы Паспалітай» (1577)[6].

Напісаў пахавальную прамову на смерць Мікалая Радзівіла Рудога (1588), лісты кіеўскаму біскупу Мікалаю Пацу (1565), магістрату Рыгі (1599). Частка яго лістоў і прамоў засталася ў рукапісах.

У сваіх творах часам кранаў палітычныя і сацыяльныя тэмы, трымаўся і тут рэфарматарскага пункту гледжання, уласцівага большасці польскіх пратэстантаў таго часу. Адзін з галоўных твораў Андрэя Волана лац.: «De politica hominum societate» («Аб палітычнай і грамадзянскай свабодзе», 1572), у якім разглядаюцца пытанні роўнасці ўсіх саслоўяў, свабоды і справядлівасці. На аснове прац Арыстоцеля, Платона, Цыцэрона сцвярджаў, што «свабода найбольш пасуе да чалавечай натуры».

Выступаў за роўнасць усіх саслоўяў[6].

Бібліяграфія

правіць
  • Andrius Volanas. Rinktiniai raštai / Sudarė Marcelinas Ročka ir Ingė Lukšaitė. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1996. 446 p. ISBN 5-420-01277-4
  • De libertate politica sive civili, powst. 1571, wyd. Kraków 1572, drukarnia M. Wirzbięta; wyd. następne: brak miejsca wydania 1582; przekł. polski Stanisława Dubingowicza pt. O wolności Rzeczypospolitej albo szlacheckiej, Wilno 1606, drukarnia J. Karcan; przedr. K. J. Turowski, Kraków 1859, Biblioteka Polska, zeszyt 12; wyd. i oprac. (ostatnio): M. Eder i R. Mazurkiewicz, Warszawa 2010
  • Oratio ad senatum Regni Poloniae, brak miejsca roku wydania i osobnej karty tytułowej (druk. w czasie bezkrólewia 1572—1574; według Estreichera: Kraków 1573, drukarnia M. Wirzbięta); przedr. J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906
  • Vera et orthodoxa veteris ecclesiae sententia de Coena Domini ad Petrum Skarga, Łosk 1574 (egz. obecnie nieznany)
  • Praefatio in Fricium, przedmowa łacińska do przekł. C. Bazylika dzieła A. Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej, Łosk 1577
  • Defensio verae orthodoxae veterisque in ecclesia sententiae, Łosk 1579; wyd. następne: Ryssel 1586
  • Paraenesis, Spira 1582, drukarnia B. Albinus
  • Idololatriae loiolitarum vilnensium oppugnatio, Wilno 1583, drukarnia J. Karcan
  • Libri quinque contra Scargae jesuitae vilnensis, septem missae sacrificiique eius columnas, Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
  • Oratio gratulatoria. Ad illustriss. dominum principem D. Christophorum Radivilum, Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
  • Oratio funebris in laudem Illustrissimi Principis Nicolai Radivilii, Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
  • (Nowochrzczeństwo, czyli zwierciadło wiary i pobożności nowochrzczeńców), tytuł według M. Balińskiego, który podał za A. Węgierskim również tytuł łaciński: Anabaptismum sive speculum fidei et pietatis anabaptistarum, Wilno 1586; według Estreichera dzieło nie było drukowane)
  • Apologia… ad calumnias et convitia pestiferae hominum sectae, qui se falso jesuitas vocant, Wilno 1587, drukarnia Daniel z Łęczycy
  • Defensio Apologiae (druk obecnie nieznany)
  • Ad scurillem et famosum libellum jesuiticae scholae vilnensis et potissimum maledici conviciatoris Andreae Jurgevitii… responsio, (Wilno) 1589
  • Dirae in obtrectatores, Wilno 1591, drukarnia Typographia Volani (dzieło nieznane)
  • Epistolae aliquot ad repellendum doctrinae Samosatenianae errorem, Wilno 1592, drukarnia Officina Coetus Evangelici Vilnensis
  • Epistolae aliquot adversus Samosatenianos, de divina Trinitate, Wilno 1592
  • Meditatio in epistolam divi Pauli apostoli ad Ephesios, Wilno 1592, drukarnia J. Markowicz
  • Iudicium de libello quodam Stanislai Rescii, qui inscribitur Ministromachia, (Wilno) 1593, (drukarnia J. Karcan)
  • Oratio ad Illustres Radivillos et Chodkiewicios, Wilno 1600, drukarnia U. i S. Sultzerowie
  • (Oratio funebris na pogrzebie Sudroviusa), 1600, utwór zaginiony, (według J. Rościszewskiego)
  • Oratio sive consilium de bello contra Turcas movendo, Eisleben 1604, (druk nieznany Estreicherowi; podał go M. Baliński za dziełem Grosses vollstaendiges Universal-Lexicon, Lipsk 1746)
  • De caecitate et poena ecclesiae, Hanau 1608, drukarnia W. Antonius
  • De principe et propriis eius virtutibus, Gdańsk 1608, drukarnia M. Rhode.

Беларускія пераклады

правіць
  • Трактаты «Аб грамадзянскай, або палітычнай свабодзе», «Пра дзяржаўнага мужа і яго асабістыя дабрачыннасці», «Пра шчаслівае жыццё, або найвышэйшыя чалавечыя вартасці» перакладзены Уладзімірам Шатонам (2009).

Памяць

правіць

Імя Андрэя Волана нададзена вуліцы ў Старым горадзе Вільнюса.

Зноскі

  1. ↑ Swartz A. Andreas Volanus // Open Library — 2007. Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ Andreas Volanus // Faceted Application of Subject Terminology Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ а б Catalog of the German National Library Праверана 10 чэрвеня 2020.
  4. ↑ Dr. Constant v. Wurzbach Wolan, Andreas // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 57. — S. 255.
  5. ↑ В. М—н Волан, Андрей // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1892. — Т. VIа. — С. 944.
  6. ↑ а б в г д е Волан Андрей // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 120-121. — 737 с.
  7. ↑ Брэская — Гарэцкі – Белліт  (14 ліпеня 2023). Праверана 28 ліпеня 2024.

Літаратура

правіць
  • Сокал, С. Ф. Волан Андрэй // Мысліцелі i асветнікі Беларусі. Энцыклапедычны даведнік / гал. рэд. Б. I. Сачанка. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1995. — С. 65—66. — 672 с. — 6000 экз. — ISBN 985-11-0016-1
  • Волан // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  • Balinski M. Andrzej Wolan. Jego zycie uczone i publiczne. // Pisma historyczne, t. 3, Warszawa, 1843.
  • Andrius Volanas. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1996;
  • Luošaitė I. Reformacija Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje ir Mažojoje Lietuvoje. Vilnius, 1999;
  • Kuolys D., Asmuo, tauta, valstybė Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorinėje literatūroje. Renesansas. Barokas. V., 1992.

Спасылкі

правіць
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Андрэй_Волан&oldid=4811203"