Тарту

Тарту (эст.: Tartu, ням.: Dorpat; у 1030—1060 і ў 1893—1918 гадах Юр’еў) — горад у Эстоніі, цэнтр павета Тарту, на рацэ Эмайыгі, другі па колькасці насельніцтва (101 000 чал. у 2008 годзе) пасля Таліна.

Горад Тарту эст.: Tartu Краіна  Эстонія Павет Павет Тарту Каардынаты 58°22′48″ пн. ш. 26°43′21″ у. д. Заснаваны 1262 Першая згадка 1030 Ранейшыя назвы Юр’еў Плошча 38,97 км² (31 снежня 2016) Вышыня цэнтра 79 м Водныя аб’екты Эмайыгі Насельніцтва ▲97 759 чал. (1 студзеня 2024) Часавы пояс UTC+2 і DAZD Паштовыя індэксы 50050–51111 Аўтамабільны код T Афіцыйны сайт tartu.ee (эст.) Тарту на карце Эстоніі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Тарту знаходзіцца за 185 км на паўднёвы ўсход ад сталіцы Эстоніі Таліна. Тарту размешчаны на абодвух берагах Эмайыгі за 37 км ад яе ўпадзення ў Чудска-Пскоўскую сістэму азёр; горад цягнецца ўздоўж ракі на 9 км.

Насельніцтва

Год Колькасць 1825 8 450 1833 10 020 1840 12 203 1847 12 185 1856 12 914 1863 14 386 1867 21 014 Год Колькасць 1881 29 974 1897 42 308 1922 50 342 1934 58 876 1939 57 000 1959 74 000 1975 98 000 Год Колькасць 1979 104 518 1987 113 000 1999 102 000 2001 115 000 2015 97 000 2016 93 687 2017 93 124 Год Колькасць 2018 93 715 2019 93 865 2020 92 972 2021 91 407 2022 95 190 2023 97 524 2024 97 759

Эканоміка

У сучасным Тарту развітыя дрэваапрацоўчая і мэблевая прамысловасць, машынабудаванне і металаапрацоўка, прыборабудаўнічая прамысловасць, а таксама лёгкая (швейная, абутковая) і харчовая прамысловасць (бровар A. le Coq). З 2000 года пачалі развівацца фірмы, якія прапануюць паслугі інфармацыйных тэхналогій.

Транспарт

Тарту — вузел чыгуначных ліній і аўтамабільных дарог. Праз горад праходзіць аўтамагістраль Талін — дарога № 7 (E77) ля мяжы з Расіяй (E263, № 2 у Эстоніі); аўтамагістраль Йыхві — Рыга (E264, № 3 у Эстоніі, А3 у Латвіі); пачынаецца аўтадарога Тарту — Вярска (№ 45 у Эстоніі); аўтадарога Тарту — Вільяндзі (№ 48 у Эстоніі); аўтадарога Тарту — Йыгева (№ 39 у Эстоніі). Праз горад праходзіць таксама чыгунка Тапа — Пскоў (№ 2 у Эстоніі); пачынаецца чыгуначная лінія Тарту — Рыга. Дзейнічае Тартускі аэрапорт.

Адукацыя

• Тартуская вышэйшая мастацкая школа
• Тартускі ўніверсітэт

Культура

Музычна-драматычны тэатр «Ванемуйнэ» заснаваны ў 1870 годзе. Эстонскі нацыянальны музей (заснаваны ў 1909, у 1940—1988 — этнаграфічны музей Эстоніі) — адзін з самых значных збораў прадметаў матэрыяльнай культуры эстонскага народа. У Тарту больш за 20 музеяў — Тартускі гарадскі музей, мастацкі музей, Тартускі музей цацак, музей спорту, Дом-музей Оскара Лутса; літаратурны музей імя Ф. Р. Крэйцвальда, музей класічных старажытнасцяў пры ўніверсітэце, заалагічны музей з аддзелам геалогіі, музей гісторыі ўніверсітэта і інш.

Славутасці

У Старым горадзе размешчана асноўная частка гісторыка-архітэктурных помнікаў: ратуша (1789) у стылі ранняга класіцызму, жылыя дамы, царква Яна (XIV стагоддзе), галоўны корпус універсітэта (1804—1809). Успенскі сабор. На ўзгорку Тоамемягі (у парку Тоаме) разваліны Домскага (Пятра і Паўла) сабора (XIII—XV стагоддзяў, харавая частка ў 1804—1807 перабудавана ў бібліятэку ўніверсітэта, цяпер музей), стары анатамічны тэатр (1803-05) і абсерваторыя. Дом Упсала. Тэатральны дом.

Сярод сучасных пабудоў — будынкі банка (1936), тэатр «Ванемуйнэ» (1967) і іншыя. Помнікі: палкаводцу М. Б. Барклаю-дэ-Толі (1849, скульптар В. І. Дэмут-Маліноўскі), прыродазнаўцаў К. М. Бэру (1886, А. М. Апякушын), астраному В. Я. Струвэ, эстонскаму паэту К. Я. Петэрсана (1983, Я. Соанс), хірургам М. І. Пірагову (1952), М. М. Бурдэнку (1952), пісьменніку-асветніку Ф. Крэйцвальду (1953), князю Вячку і старэйшыне Меэлісу (1980). Мемарыяльны комплекс Савецкім воінам-вызваліцелям на братэрскіх могілках (1975). Неафіцыйным сімвалам горада з’яўляецца скульптура «Студэнты ў пацалунку» з фантанам (1998), размешчаная на ратушнай плошчы.

Раёны горада

• Анелін
• Веэрыку
• Ваксалі
• Іхастэ
• Карлава
• Кесклін
• Маар’ямыйза
• Раадзі-Круусамяе
• Ропка
• Супілін
• Тамелін
• Цяхтверэ
• Юлейые
• Яамамыйза (Хііналін; «Шанхай»)

Галерэя

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Павел Багоўскі — эстонскі анколаг.
• Уладзімір Міхайлавіч Лабанкоў — хірург. Доктар медыцынскіх навук, прафесар.
• Маргус Лайдрэ — эстонскі дыпламат.
• Эна Раўд — эстонскі пісьменнік.
• Анта Раўкас — эстонскі вучоны-геолаг.
• Кадры Сімсан — эстонскі дзяржаўны дзеяч.
• Мійна Хярма — эстонскі кампазітар.
• Юла Ыўн — эстонскі скульптар.
• Яан Эйнаста — эстонскі астраном.
• Хейна Элер — эстонскі кампазітар.

Гарады-пабрацімы

•  Берум, Нарвегія
•  Веспрэм, Венгрыя (1969)
•  Дэвентэр, Нідэрланды (2004)
•  Зютфен, Нідэрланды (1990)
•  Каўнас, Літва (1993)
•  Кутаісі, Грузія (31 мая 2017)^[…]
•  Люнебург, Германія (1993)
•  Рыга, Латвія (2005)
•  Солсберы, Вялікабрытанія (1999)
•  Тамперэ, Фінляндыя (1992)
•  Турку, Фінляндыя (1996)
•  Ферара, Італія (1998)
•  Фрэдэрыксбэркг^[d], Данія (1996)
•  Хабнарфіёрдур, Ісландыя
•  Хяменліна, Фінляндыя (1991)

Літаратура

• Та́рту // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 444. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Та́рту // Т. 25. Струнино — Тихорецк. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 281—282. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Та́рту // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 630. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Та́рту // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 471. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Та́рту // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 410—411. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).

Спасылкі

• Тарту — Юр’еў — Дзерпта — пазнавальны партал аб Тарту на рускай мове Архівавана 23 студзеня 2012.
• Вэб камеры Архівавана 28 верасня 2011.
• Знаёмства ў Тарту Архівавана 6 сакавіка 2016.
• Віртуальны тур па Тарту Архівавана 23 лістапада 2011.
• Радиостанции Тарту Архівавана 21 лістапада 2011.