Міхаіл Львовіч Глінскі
Міхаіл Глінскі, мянушка «Мажны»[3] (1470 — 24 верасня 1534) — вялікалітоўскі і маскоўскі дзяржаўны дзеяч. Намеснік уценскі (1498), мерацкі (1501—1505) і бельскі (1505—1506)[4], маршалак дворны літоўскі (1500—1506), кіраўнік Віленскага манетнага двара (з 1501)[3].
| Міхаіл Глінскі | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| польск.: Michał Gliński | |||||||
.jpg) Міхаіл і Алена Глінскія | |||||||
 Герб «Глінскі» | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Рыгор Осцік | ||||||
| Пераемнік | Рыгор Осцік | ||||||
| Нараджэнне |
1470 |
||||||
| Смерць |
24 верасня 1534 |
||||||
| Род | Глінскія | ||||||
| Бацька | Леў Барысавіч Глінскі | ||||||
| Жонка | Н з Абаленскіх[d][1] | ||||||
| Дзеці | Васіль Міхайлавіч Глінскі[d][1] | ||||||
| Веравызнанне | Праваслаўная Царква і Каталіцкая Царква[2] | ||||||
| Вядомы як | кіраўнік Мецяжу Глінскіх | ||||||
| Бітвы | Клецкая бітва | ||||||
Валодаў зямельнымі абшарамі на Палессі, родавы маёнтак — Тураў. Ад вялікага князя Аляксандра атрымаў Райгарад і Гонёндз на Падляшшы, Мажэйкава на Лідчыне.
На чале літоўскага войска здабыў перамогу ў Клецкай бітве (1506)[3]. У 1508 годзе ўзняў мяцеж супраць новага вялікага князя Жыгімонта Старога.
Біяграфія
правіцьПаходжанне і еўрапейская служба
правіцьПрадстаўнік княжаскага роду Глінскіх уласнага герба, сын Льва Глінскага. Нарадзіўшыся ў такой сям’і, Міхаіл Львовіч з нараджэння быў багатым і меў значныя маёнткі. Валодаючы ад прыроды незвычайным розумам, ён шмат чаму навучыўся за час 12-гадовага знаходжання за мяжой.
Навучаўся ў Еўропе, быў у Германіі, Італіі, Іспаніі, авалодаў асноўнымі еўрапейскімі мовамі. Служыў у войску Альбрэхта саксонскага, імператара Святой Рымскай імперыі Максіміліяна I, удзельнічаў у італьянскіх войнах, дзе вызначыўся ваенным талентам і смеласцю. Заслужыў асаблівую прыхільнасць імператара, які надаў яму тытул князя Святой Рымскай імперыі. У Італіі прыняў каталіцтва.
На службе ў Аляксандра Ягелончыка
правіцьВярнуўшыся ў Літву ў канцы 1490-х гадоў, ён неўзабаве наблізіўся да вялікага князя Аляксандра, які ўвесь час звяртаўся да яго за саветамі. У 1499 годзе Аляксандр зрабіў яго маршалкам свайго двара, а калі адправіўся ў Кракаў на каранаванне, Глінскі суправаджаў яго ў якасці пасла ад Літвы.
Паступова зрабіўся першым дарадцам Аляксандра[3], фактычна быў кіраўніком дзяржавы. Спрыяў узвышэнню старэйшых братоў, а таксама стрыечнага брата з жаночай лініі, сына Федкі Глінскай, Андрэя Дрожчыча, які ў 1504 годзе зрабіўся намеснікам лідскім. У 1506 годзе ўзначаліў войска Вялікага Княства Літоўскага, якое атрымала перамогу над татарамі ў Клецкай бітве (1506).
Велічэзнае багацце дапамагала яму набываць сабе прыхільнікаў і сяброў, пераважна, зрэшты, з асяроддзя рускага баярства. Літоўская шляхта моцна баялася, што Глінскі, па смерці бяздзетнага Аляксандра, можа захапіць уладу ў свае рукі, перанесці сталіцу ў Русь і абаперціся на гэтую апошнюю. Калі кароль небяспечна захварэў, многія падазравалі, што, у сутычцы з доктарам Балінскім, Глінскі хацеў атруціць караля, і гэта падазрэнне яшчэ больш узмацнілася, калі князь вызваліў арыштаванага канцлерам Ласкім доктара і даў яму магчымасць бегчы ў Кракаў. Перамогі Глінскага ў сутычках з Крымскім ханствам, у тым ліку ў 1506 годзе ў Клецкай бітве, толькі ўзмацнялі зайздрасць і нянавісць да яго. Неўзабаве кароль сканаў. Адпраўленню яго цела для пахавання ў Кракаў усупрацівіліся паны, баючыся, што ў іх адсутнасць Глінскі лёгка можа авалодаць Вільняй. Між тым, у літоўскую сталіцу прыбыў каралевіч Жыгімонт. Ворагі Глінскага, асабліва Ян Забярэзінскі, дамагліся таго, што Глінскаму забаронены быў вольны ўваход у пакоі гаспадара. Глінскі патрабаваў суда з сваімі супернікамі, але кароль паводзіў сябе ў гэтай справе млява і нерашуча; Глінскі звяртаўся да пасрэдніцтва венгерскага караля Уладзіслава II (1507), але дарэмна.
Мяцеж
правіцьМ. Глінскі імкнуўся стварыць з часткі зямель княства (поўдзень Беларусі, часткі Украіны, Расіі) незалежную дзяржаву[3]. Гэтыя памкненні перакрэсліў новы уладар ВКЛ — Жыгімонт I Стары, які да таго пазбавіў М. Глінскага ўсіх пасад[3].
Тады Глінскі, разам з братамі Іванам і Васілём, з’ехаў у свой Тураў, склікаў да сябе слуг і сяброў і прызначыў каралю тэрмін, да якога яму павінен быць дадзены суд. Вялікі князь маскоўскі Васіль скарыстаўся выпадкам і прапанаваў усім Глінскім абарону, ласку і жалаванне. Спроба Жыгімонта вярнуць Глінскага ў Літву не адбылася, і Глінскі заключыў фармальны дагавор з Масквой[5].
У пачатку 1508 года Міхаіл Глінскі адкрыта ўзняў сцяг бунту. З братам Васілём ён абклаў Мінск, але, не будучы ў сілах узяць яго, пайшоў да Клецка. Тут браты падзяліліся: Васіль пайшоў на кіеўскія прыгарады падымаць рускіх, а Міхаіл спустошыў слуцкія і капыльскія воласці і ўзяў Мазыр. Па прыходзе да яго на дапамогу ад вялікага князя пад кіраўніцтвам ваяводы Яўстафія Дашкевіча, з 20 тысячамі конніцы, Глінскі з Мазыра пайшоў на іншыя рускія крэпасці і склаў дамовы з пасламі маскоўскім, малдаўскім і крымскім, дзейнічаючы як бы багаты васпан. Маскоўскія ваяводы падышлі да Глінскага на Бярэзіну, разам з ім аблажылі Мінск і паслалі атрады да самой Вільні; іншыя ваявалі Смаленскую вобласць, трэція падышлі да Бабруйска. Неўзабаве вялікі князь паслаў яшчэ новыя палкі да Оршы, але кароль, які падаспеў з войскамі, прымусіў іх зняць аблогу і адступіць.
Глінскі адправіўся ў Маскву, дзе прыняты быў вельмі міласціва. Але неўзабаве паміж Жыгімонтам і Васілём заключаны быў мір, які паставіў Глінскіх у становішча выгнаннікаў. Яны пазбавіліся сваіх валадарстваў у Літве і выехалі з сваімі прыхільнікамі ў Маскву. З канца 1508 года з сям’ёй у Маскве, атрымаў ва ўладанне гарады Малаяраславец і Бораўск. Кароль некалькі разоў прасіў Васіля выдаць яму Глінскіх, абяцаючы дараваць ім мінулае. Вялікі князь адказваў, што Глінскія перайшлі да яго падчас вайны і такім чынам зрабіліся яго падданымі, а падданых ён не выдае нікому.
Удзел у Руска-літоўскай вайне
правіцьКалі паміж Масквой і Літвой ізноў успыхнула вайна (1512), Глінскі паслаў свайго падданага, немца Шлейніца, у Сілезію, Чэхію і Германію наймаць конных ваяроў і кнехтаў, якія перабіраліся ў Маскву праз Лівонію. Войскам кіраваў вялікі князь Васіль; Глінскі быў адным з ваяводаў вялікага палка. 1 жніўня 1514 года Смаленск быў узяты рускімі войскамі.
Міхаіл Глінскі спадзяваўся атрымаць гэты горад ад вялікага князя; але Васіль, па словах Герберштэйна, смяяўся над яго залішнім славалюбствам, пасля чаго Глінскі звярнуўся да Жыгімонта, які запэўніў яго ў сваёй літасці. Па папярэдняй дамове, літоўскае войска пайшло да Дняпра; калі яно было ўжо недалёка ад Оршы, Глінскі ўначы бег да яго; але адзін з яго слуг апавясціў аб тым рускага ваяводу, князя Міхаіла Булгакава-Голіцу, які захапіў Глінскага і адправіў да вялікага князя. Глінскі не адпіраўся ў здрадзе: у яго знайшлі Жыгімонтавы лісты. Рыхтуючыся да смерці, Глінскі адважна казаў аб сваіх паслугах і аб няўдзячнасці Васіля. Яго закавалі ў ланцугі і адправілі ў Маскву[3].
Турма
правіцьУ 1517 годзе разам з літоўскімі пасламі ў Маскве быў Герберштэйн — пасол імператара Святой Рымскай імперыі Максіміліяна I. Калі літоўскія паслы пасля аўдыенцыі выйшлі ад вялікага князя, Герберштэйн застаўся і сам-насам уручыў Васілю грамату Максіміліяна аб Глінскім: імператар пісаў, што Глінскі мог быць вінаваты, але што ён ужо даволі пакараны за тое няволяй, — што ён мае знакамітыя годнасці, выхаваны пры венскім двары, служыў дакладна яму і курфюрсту саксонскаму, — што Васіль зробіць вялікае задавальненне Максіміліяну, калі адпусціць Глінскага ў Іспанію. Васіль адказваў, што Глінскі склаў бы галаву на пласе, калі б не выявіў жадання вярнуцца ў праваслаўную веру.
Глінскі доўгі час заставаўся ў зняволенні. У 1526[3] годзе вялікі князь Васіль ажаніўся з пляменніцай Міхаіла, Аленай Васільеўнай. Маладая жонка вялікага князя праз год выклапатала дзядзьку свабоду за паручыцельствам многіх баяраў, якія абавязаліся ў выпадку ўцёкаў Міхала заплаціць у казну 5 тысяч рублёў.
Дзейнасць пасля вызвалення
правіцьУ 1530 годзе Міхаіл Глінскі з’яўляецца ваяводам у конніцы пад Казанню[3]; у 1533 годзе ён быў каля Валакаламска пры Васілі, які захварэў у час палявання. У сваіх перадсмяротных распараджэннях вялікі князь, звяртаючыся да баяр, прасіў іх, між іншым, не крыўдзіць князя Міхаіла, як сваяка яго жонкі, прымаць яго за свайго, не за прышэльца, а прызначаючы Глінскага ў дарадцы да Алены, прасіў яго, каб за вялікую княгіню і сыноў яго ён «кровь свою пролиял и тело своё на раздробление дал».
Пасля смерці Васіля справы вырашаліся апякунскім саветам пры малалетнім князю Іване, у склад рады ўвайшлі браты гасудара і 20 баяраў, у тым ліку і Глінскі. Многія думалі, што думай і кіраўніцтвам будуць валодаць двое: Міхаіл Глінскі і канюшы баярын Іван Фёдаравіч Аўчына Целяпнёў-Абаленскі, улюбёнец Алены. Здарылася інакш: Глінскі адважна казаў пляменніцы аб непрыстойнасці яе адносін да Абаленскага. З прычыны гэтага яго абвінавацілі ў задумах авалодаць дзяржавай: ён быў заключаны ў вязніцу (1534), дзе і памёр[3].
Быў пахаваны ў Траецкай лаўры Аляксандраўскай Слабады[6].
Сям’я
правіцьМіхаіл Львовіч Глінскі быў жанаты з князёўнай Аленай Іванаўнай Целяпнёвай-Абаленскай, дачкой князя Івана Васільевіча Нямога-Абаленскага і стрыечнай пляменніцай князя Івана Фёдаравіча Аўчыны-Целяпнёва-Абаленскага (фаварыта Алены Глінскай). Ад шлюбу ў яго былі: сын Васіль (пам. у 1565) і дачка, невядомая па імені, якая стала жонкай князя Фёдара Іванавіча Траекурава.
Гістарычная памяць
правіцьУ сучаснай Украіне — самы вядомы з дынастыі Глінскіх, чаму спрыяла прыжыццёвая і пасмяротная слава бліскучага рэнесанснага кіраўніка. Фігуруе ў дзясятках паэтычных і празаічных твораў. Разам са сваёй унучкай, непапулярнай каталічкай Ганнай-Алаізай, стаў героем шэрагу легенд і паданняў.
Крыніцы
правіць- ↑ а б Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 85.
- ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 80–81.
- ↑ а б в г д е ё ж з і Глинские // Михаил Львович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 151. — 737 с.
- ↑ ЭнцВКЛ 2005.
- ↑ ПСРЛ Т.13, 1 половина
- ↑ W.Pociecha. Gliński Michał (zm. 1534)… S. 68-69
Літаратура
правіць- Глинский, Михаил Львович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Карамзин Н. М.. История государства Российского. — СПб.: Тип. Н. Греча, 1816—1829. — Т. 7.
- Карамзин Н. М.. История государства Российского. — СПб.: Тип. Н. Греча, 1816—1829. — Т. 8.
- Соловьев С. М. Правление великой княгини Елены // История России с древнейших времён.
- Глинский, Михаил Львович // Русский биографический словарь : в 25-ти томах. — СПб.—М., 1896—1918. (руск.)
- Леанідавіч Насевіч В. Глінскія // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 536. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 527 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
- ПСРЛ: II, 365—367; III, 199; IV, 281, 290; VI, 24, 53, 247—248, 256, 265, 267, 268, 270—272, 276; VII, 230; VIII, 249, 250, 257, 258, 272, 273, 287
- Архангел. лет. 179, 184—186
- Сказания Курбского и Герберштейна, «Rer. Mosc. comment.». Стрыйковский II, 343 и след. до 377, варш. изд. 1846
- «Acta Tomiciana», Appendix I, 21
- Собр. гос. гр. и дог. I, 155
- Działyński, "Zbiór praw lit. II, 81
- Bartoszewicz, в «Encykl. Powsz.». X, 19
- Карамзин Н. М. История государства Российского. Том 7. Том 8.
- Канановіч У. Рыцар на полі бітвы. Клецк, жнівень 1506 года: Гісторыка-антрапалагічнае даследаванне. — Смаленск: Інбелкульт, 2017. — 410 с. — ISBN 978-5-00076-043-7