Вікіпедыя

Роджэр Пенроўз

Сэр Роджэр Пенроўз (англ.: Roger Penrose, нар. 8 жніўня 1931, Колчэстэр, Англія) — брытанскі фізік і матэматык, які працуе ў розных галінах матэматыкі, агульнай тэорыі адноснасці і квантавай тэорыі, аўтар тэорыі твістараў.

Роджэр Пенроўз
англ.: Roger Penrose
Дата нараджэння 8 жніўня 1931(1931-08-08)[1][2][…] (93 гады)
Месца нараджэння
Грамадзянства
Бацька Лаянел Пенроўз[d][4][5]
Маці Маргарэт Лідз[d][4][5]
Жонка Ванеса Томас[d][5][3] і Джаан Ісабель Уэдж[d][5][3]
Род дзейнасці матэматык, фізік, філосаф, выкладчык універсітэта, астраном, астрафізік
Навуковая сфера фізіка[6], матэматычная фізіка[6] і матэматыка[6]
Месца працы
Навуковая ступень доктар філасофіі (1957), honoris causa (2005), honoris causa (2005), honoris causa (2006) і доктар навук[d] (1994)
Альма-матар
Навуковы кіраўнік Джон Артур Тод[d][11]
Член у
Узнагароды
рыцар-бакалаўр Commander of the Cross of the Order of Merit of the Republic of Poland

член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (1972)

 медаль Коплі

Каралеўскі медаль[d] (1985)

прэмія Адамса[d] (1966)

медаль Эдынгтана[d] (1975)

медаль і прэмія Дзірака[d] (1989)

медаль Альберта Эйнштэйна[d] (1990)

прэмія і лекцыя імя Нейлара[d] (1991)

медаль Гельмгольца[d] (1998)

медаль Карла Шварцшыльда[d] (2000)

прэмія Марселя Гросмана[d] (2000)

Гібсаўская лекцыя[d] (2000)

 ордэн Заслуг

медаль дэ Моргана[d] (2004)

медаль Амальдзі[d] (2004)

прэмія Фансекі[d] (2011)

прэмія Вольфа па фізіцы (1988)

медаль Дзірака[d] (2006)

ганаровы доктар Варшаўскага ўніверсітэта[d] (2005)

ганаровы доктар Лувенскага каталіцкага ўніверсітэта[d] (2005)

прэмія Дэні Хайнемана ў галіне матэматычнай фізікі[d] (1971)

Прэмія імя І. Я. Памеранчука[d] (2019)

 Нобелеўская прэмія па фізіцы

Dalton Medal[d] (2005)

Clarivate Citation Laureate[d] (2008)

Royal Society Science Books Prize[d] (1990)

Forder Lectureship[d] (1993)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Доктар філасофіі (1957), узначальвае кафедру матэматыкі Оксфардскага ўніверсітэта. Член Лонданскага каралеўскага таварыства (1972)[14] і замежны член амерыканскага філасофскага таварыства (2011)[15].

Сярод узнагарод — прэмія Вольфа (1988, сумесна са Стывенам Хокінгам), медаль Коплі (2008) і Нобелеўская прэмія па фізіцы (2020) «за адкрыццё таго, што ўтварэнне чорных дзірак з неабходнасцю вынікае з агульнай тэорыі адноснасці» (сумесна з Райнхардам Генцэлем і Андрэа Гез, якім яна была прысуджана «за адкрыццё звышмасіўнага кампактнага аб’екта ў цэнтры нашай галактыкі»)[16]. Рыцар-бакалаўр (1994).

Біяграфія

правіць

Па бацькоўскай лініі яго дзед быў прафесійным мастаком, а бабуля паходзіла з заможнай квакерскай сям’і банкіраў. Па матчынай лініі, бабуля — народжаная Сара Мара Натансон (у замужжы Соня Мэры Лідз, 1871—1964) — была піяністкай, паходзіла з занятай у лесагандлі яўрэйскай купецкай сям’і і жыла ў Санкт-Пецярбургу ў доме № 11 па Фурштацкай вуліцы[17][18][19] да тых часоў, пакуль, разарваўшы адносіны з бацькам — купцом першай гільдыі Меерам Натансонам[20][21], не пакінула Расію ў 1896 годзе пасля знаёмства ў Швейцарыі з англічанінам Джонам Берэсфордам Лідзам (1864—1956), прафесарам фізіялогіі, членам Каралеўскага таварыства, у будучыні яго дзедам[22]. У 1909 годзе яны пасяліліся ў Канадзе, дзе Дж. Лідз атрымаў месца прафесара клінічнай біяхіміі Універсітэта Таронта, а яго жонка была актыўная ў мясцовым руху суфражыстак і публікавала буклеты на гэтую тэму[23][24].

Бацькі — Лаянел Шарплз Пенроўз (1898—1972) і Маргарэт Лідз (Margaret Leathes, 1901—1989) — мелі медыцынскую адукацыю, маці была лекарам, бацька — псіхіятрам і медыцынскім генетыкам, членам Каралеўскага таварыства. Пенроўз нарадзіўся ў час іх знаходжання ў Колчэстэры, дзе яго бацька прымаў удзел у даследчым праекце. Браты — матэматык і фізік Олівер Пенроўз і псіхолаг і шахматыст Джонатан Пенроўз, сястра — онкагенетык Шырлі Ходжсан.

У 1939 годзе сям’я пераехала ў ЗША, а затым у Канаду — у горад Лондан у правінцыі Антарыа, дзе Роджэр наведваў школу. У гэты ж час у яго пачала фармавацца цікавасць да матэматыкі. Крыніцай гэтай цікавасці было захапленне ёю бацькам і маці (асабліва геаметрыяй)[25]. Гэтая акалічнасць паўплывала перш за ўсё і на Олівера, у якога поспехі ў матэматыцы і фізіцы былі лепш за сваіх аднагодкаў.

Пасля заканчэння вайны ў 1945 годзе сям’я Пенроўзаў вярнулася ў Англію і пасялілася ў Лондане. Роджэр наведваў школу Універсітэцкага каледжа Лондана, дзе яго бацька займаў пасаду прафесара генетыкі чалавека. Цікавасць будучага вучонага да матэматыкі станавілася ўсё мацней, і да заканчэння школы яму давялося выбіраць паміж спецыялізацыяй у біялогіі і хіміі (каб затым атрымаць медыцынскую адукацыю і працягнуць сямейную традыцыю) і спецыялізацыяй у фізіцы, хіміі і матэматыцы[26]. Пенроўз абраў апошняе, чым істотна засмуціў бацькоў.

Пасля атрымання ганаровай (з адзнакай) ступені бакалаўра матэматыкі ва ўніверсітэцкім каледжы Роджэр, прытрымліваючыся прыклада Олівера, паступіў у Кембрыджскі ўніверсітэт (у каледж Святога Іаана), вырашыўшы, у адрозненне ад брата, які заняўся фізікай, спецыялізавацца ў чыстай матэматыцы і пачаў даследаванні па алгебраічнай геаметрыі пад кіраўніцтвам Уільяма Ходжа. З апошнім ён прапрацаваў толькі год, бо той вырашыў, што праблемы, якімі цікавіцца Пенроўз, ляжалі па-за вобласцю яго ўласных інтарэсаў. У наступныя два гады кіраўніком Пенроўза быў Джон Тод.

У 1957 годзе ў Кембрыджскім каледжы Святога Іаана атрымаў ступень доктара філасофіі, абараніўшы дысертацыю па асноўным метадам алгебраічнай геаметрыі. Да гэтага часу яго ўжо захапіла фізіка. Асабліва паўплываў у дадзеным дачыненні да на яго вядомы фізік і сябар яго брата Дэніс Сіяма.

У 1956—1957 акадэмічным годзе чытаў лекцыі па чыстай матэматыцы ў Бедфардскім каледжы ў Лондане, а затым атрымаў пазіцыю даследчыка ў родным каледжы ў Кембрыджы, дзе правёў тры гады. Тады ж (у 1959 годзе) ён ажаніўся з Джаан Ізабель Уэдж (Joan Isabel Wedge).

Атрымаўшы яшчэ да заканчэння вучобы грант НАТА, з’ехаў у ЗША на 1959—1961 гады і працаваў у Прынстанскім і Сіракузскім універсітэтах. У 1961—1963 гадах займаў пасаду навуковага супрацоўніка ў Каралеўскім каледжы ў Лондане; у 1963—1964 гадах — запрошанага ад’юнкт-прафесара ў Тэхаскім універсітэце ў Осціне.

У 1964 годзе быў прызначаны лектарам у Біркбекскім каледжы ў Лондане, а двума гадамі пазней — прафесарам прыкладной матэматыкі там жа.

У 1973 годзе заняў крэсла Роўзбалаўскага прафесара матэматыкі ў Оксфардскім універсітэце і ўтрымліваў яго да 1998 года, застаўшыся эмерытам на той жа пасадзе і займае яе па цяперашні час. У тым жа 1998 годзе ён быў прызначаны прафесарам геаметрыі ў Грэшэм-каледжы ў Лондане (да 2001 года).

У 1992 годзе падпісаў «Папярэджанне чалавецтву»[27]. У кастрычніку 2012 года Роджэр Пенроўз наведаў Кіеў і прачытаў дзве лекцыі ў Кіеўскім універсітэце і КПІ. У 2013 годзе Роджэр Пенроўз з 26 сакавіка па 6 красавіка знаходзіўся ў Расіі: у Санкт-Пецярбургу і Маскве. 27 сакавіка 2013 года Роджэр Пенроўз прачытаў лекцыю «Why New Physics is needed to Understand the Conscious Mind» на факультэце вольных мастацтваў і навук СПбДУ. 1 красавіка 2013 года наведаў Маскву па запрашэнні МДТУ імя Баўмана і ТАА «НДІ гіперкамплексных сістэм у геаметрыі і фізіцы», дзе правёў семінары, а таксама ў рамках лекцый фонду «дынастыя» прачытаў лекцыю ў Політэхнічным музеі[28].

Навуковыя дасягненні

правіць
 
Роджэр Пенроўз стаіць на падлозе, пакрытай мазаікай Пенроўза
 
Роджэр Пенроўз у студзені 2011 года

У 1955 годзе, будучы студэнтам, Пенроўз перавынайшаў псеўдазварот (вядомы таксама як зварот Мура — Пенроўза).

У 1965 годзе ў Кембрыджы Пенроўз паказаў, што сінгулярнасці, падобныя існуючым у чорных дзірках, могуць быць сфармаваныя ў працэсе гравітацыйнага калапсу паміраючых вялікіх зорак.

У 1967 годзе распрацаваў тэорыю твістараў, якая заснавана на адлюстраванні Пенроўза, адлюстроўвае геаметрычныя аб’екты прасторы Мінкоўскага на чатырохмерную комплексную вектарную прастору твістараў. У 1969 годзе высунуў гіпотэзу «касмічнай цэнзуры» (англ.: cosmic censorship). Яна складаецца ў тым, што ўласцівасці самога Сусвету не дапускаюць назірання ўласцівай сінгулярнасцям (напрыклад, у чорных дзірках) непрадказальнасці, зачыняючы сінгулярнасці, якія фармуюцца, гарызонтамі падзей. Гэтая форма цяпер вядомая як гіпотэза слабой цэнзуры (англ.: weak censorship hypothesis). У 1979 годзе Пенроўз вылучае гіпотэзу моцнай цэнзуры (англ.: strong censorship hypothesis).

У 1974 годзе Роджэр Пенроўз набывае шырокую вядомасць як вынаходнік мазаікі Пенроўза, якая дазваляе з дапамогай усяго толькі двух плітак вельмі простай формы замасціць бясконцую плоскасць неперыядычным узорам. У 1984 годзе падобныя структуры былі знойдзены ў размяшчэнні атамаў квазікрышталяў.

Самым важным навуковым укладам Пенроўза можна лічыць вынаходніцтва спінавых сетак (1971), якія затым былі актыўна выкарыстаны для апісання геаметрыі прасторы-часу ў петлявой квантавай гравітацыі.

У 1989 годзе выйшла яго кніга «Новы розум караля» (англ.: The Emperor's New Mind), у якой аўтар выкладае свае думкі пра квантавую свядомасць і тэорыю так званага моцнага штучнага інтэлекту, абгрунтоўваючы беспадстаўнасць увасаблення ў жыццё такой формы штучнага інтэлекту.

У 1990-х гадах сумесна са Сцюартам Хамерофам распрацаваў тэорыю квантавага нейракамп’ютынга Хамерофа-Пенроўза на аснове «Orch OR» мадэлі свядомасці. Згодна з гэтай тэорыі, актыўнасць мозга разглядаецца як істотна квантавы працэс. Пры гэтым за кошт эфектаў квантавай гравітацыі адбываецца працэс бесперапыннай «аб’ектыўнай рэдукцыі» (англ.: objective reduction — OR) хвалевай функцыі частак мозга, што выклікаецца разыходжаннем квантавых станаў прасторы-часу да мяжы, пасля якога яны рэдукуюцца. Працэс рэдукцыі апісваецца як «дырыжыраваны» (англ.: orchestrated  — Orch) выбар адпаведнага стану (тэрмін orchestrated ужываецца аўтарамі, бо яны лічаць, што калапс макраскапічнага пераблытанага стану ў мікратрубачках клеткавых арганел у некаторай меры кіруецца — дырыжуецца — мембраннымі бялкамі).

У 2004 годзе выдаў кнігу Шлях да рэальнасці (англ.: The Road to Reality) з выкладаннем уласных поглядаў на законы Сусвету, 1099 старонак, якія змяшчаюць шырокія каментары да законаў фізікі.

У 2005 годзе ў чэрвеньскім нумары часопіса Discover абмаляваў уласную інтэрпрэтацыю квантавай механікі[29].

Узнагароды і званні

правіць

З’яўляецца ганаровым прафесарам шматлікіх замежных універсітэтаў і акадэмій.

У 1994 годзе за заслугі ў развіцці навукі яму быў прысвоены рыцарскі тытул.

Зноскі

  1. ↑ MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
  2. ↑ Roger PENROSE // NooSFere — 1999. Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ а б в Who's who — (untranslated), 1849. — ISSN 0083-937X
  4. ↑ а б Lundy D. R. The Peerage
  5. ↑ а б в г Kindred Britain
  6. ↑ а б в Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
  7. ↑ а б в NNDB — 2002.
  8. ↑ Leidse Hoogleraren Праверана 19 чэрвеня 2019.
  9. ↑ а б Матэматычная генеалогія — 1997.
  10. ↑ а б MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  11. ↑ Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 8 жніўня 2016.
  12. ↑ http://czlonkowie.pan.pl/czlonkowie/sites/WynikiWyszukiwania.html?s=PENROSE,%20Roger Праверана 26 сакавіка 2019.
  13. ↑ http://www.isgrg.org/history.php Праверана 16 мая 2022.
  14. ↑ Roger Penrose (англ.)
  15. ↑ APS Member History
  16. ↑ The Nobel Prize in Physics 2020 (англ.). NobelPrize.org. Праверана 6 кастрычніка 2020.
  17. ↑ Млечный путь № 2, 2013 (5): В доме купца Натансона в Санкт-Петербурге располагается консульство США.
  18. ↑ Адресная и справочная книга «Весь Петербург» на 1895 год
  19. ↑ Справочная книга о лицах С.-Петербургского купечества на 1894 год: Купец I гильдии Меер Натансон указан австрийским подданным.
  20. ↑ Адресная и справочная книга «Весь Петербург» на 1894 год: Меер Натансон, купец I гильдии, Фурштадтская, 11; оптовая торговля лесом.
  21. ↑ Рѣшенія Гражданскаго кассаціоннаго департамента Правительствующаго Сената: Прашэнне павераных купцоў Паўла Фрыдланда і Меера Натансона аб дагаворы пра лес на зруб у Экіманскай дачы.
  22. ↑ Казанович М., Андреева О. Рыцарь физики // Русский репортёр. — 2011. — 188. — № 10. — URL: http://rusrep.ru/article/2011/03/16/physics/ Архівавана 7 сакавіка 2012. http://expert.ru/russian_reporter/2011/10/ryitsar-fiziki/ Архівавана 4 красавіка 2011. (дата обращения: 31.03.2011)
  23. ↑ Sonia Leathes «Where and how may Canadian women vote» (Toronto, 1912)
  24. ↑ Sonia Leathes «What Equal Suffrage Has Accomplished» (1911/1912)
  25. ↑ O'Connor J. J., Robertson E. F.. Roger Penrose (англ.). Архівавана з першакрыніцы 15 лютага 2012. Праверана 29 сакавіка 2011.
  26. ↑ Garcia-Prada O. Interview with Sir Roger Penrose // European Mathematical Society Newsletter. — 2000. — 38. — pp. 17—21.
  27. ↑ World Scientists' Warning To Humanity (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 кастрычніка 2021. Праверана 29 мая 2019.
  28. ↑ КРУГИ ВРЕМЕНИ: Можно ли сквозь Большой взрыв разглядеть предыдущую Вселенную? Роджер Пенроуз
  29. ↑ Tim Folger. If an Electron Can Be in Two Places at once, Why Can't You? (англ.) (5 чэрвеня 2005). Архівавана з першакрыніцы 15 лютага 2012. Праверана 26 красавіка 2009.
  30. ↑ Лауреаты Премии Исаака Померанчука-2019

Спасылкі

правіць
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Роджэр_Пенроўз&oldid=4751030"