Правасла́ўны моладзевы міжнаро́дны фестыва́ль «Браты́»[1][2][3] (руск.: Православный молодёжный международный фестиваль «Братья») — рускамоўны праваслаўны моладзевы фестываль і форум[4][5], арганізаваны групай актывістаў з горада Мажайска[6][7] і якi праводзiцца пры падтрымцы розных праваслаўных аб’яднанняў, грамадскіх арганізацый і прыватных асоб[8][9]. Хоць фестываль заяўлены як міжнародны, традыцыйна «Браты» аб’ядноўваюць праваслаўную моладзь краін былога СССР[3][10][11][12][13].

У аснову фестывалю пакладзены ўзаемадапаўняльныя складнікі: пазнавальная часткаПерайсці да раздзела «#Адукацыйныя, пазнавальныя і выхаваўчыя», нефармальныя зносіны ўдзельнікаў[14] як са святарамі[15][16], так і адзін з адным[17]Перайсці да раздзела «#Аб’яднанне праваслаўнай моладзі» і фестывальныя выступы[18]Перайсці да раздзела «#Творчасць». У рамках фестывалю праводзяцца творчыя выступленні праваслаўных моладзевых калектываў і выканаўцаў розных напрамкаўПерайсці да раздзела «#Фестывальныя выступы і творчасць», набажэнствыПерайсці да раздзела «#Набажэнствы і агульныя малітвы», тэматычныя гутаркі са святараміПерайсці да раздзела «#«Агульныя гутаркі» і «міні-гутаркі»», экскурсііПерайсці да раздзела «#Паломніцтва, экскурсіі і хросны ход», баліПерайсці да раздзела «#Фестывальны баль», спартыўныя конкурсы і розныя гульніПерайсці да раздзела «#Спартыўныя і іншыя спаборніцтвы», майстар-класы рознай накіраванасціПерайсці да раздзела «#Майстар-класы»[19][20][21].

Упершыню фестываль «Браты» быў праведзены ў ліпені 2005 года і з тых часоў праводзіцца кожнае лета. З 2008 года таксама штогод у лютым праводзіцца і зімовы фестываль, таксама названы «Браты зімой». Летні фестываль праходзіць у намётавым мястэчку[22] на працягу дзевяці дзён[23], зімовы праходзяць у турыстычных комплексах на працягу сямі дзён і з’яўляецца больш камерным[24]. На сапраўдны момант было праведзена 26 фестываляў, з іх 15 летам і 11 — зімойПерайсці да раздзела «#Праведзеныя фестывалі». Месца правядзення фестывалю кожны раз мяняецца, аднак перыядычна фестываль вяртаецца на першапачатковае месца правядзення — Барадзінскае поле пад Мажайскам[23]. З 2017 года на працягу тыдня да пачатку летняга фестывалю праводзіцца Школа валанцёраў фестывалю «Браты»Перайсці да раздзела «#Школа валанцёраў». Атмасфера фестывалю па водгуках яго ўдзельнікаў цёплая і сяброўскаяПерайсці да раздзела «#Дух і настрой фестывалю».

Стварэнне фестывалю правіць

Ініцыятарам арганізацыі фестывалю стала танцавальная студыя Аксаны Шашута з горада Мажайска, створаная ў 1994 годзе[25]. У жніўні 1997 годзе яны пабывалі з гастролямі ў Парыжы, дзе ў той момант прыходзіў 12-ы каталіцкі Сусветны дзень моладзі, гасцямі якога сталі звыш мільёна чалавек. Мажайцам спадабалася ідэя: лекцыі, набажэнствы, канцэрты[24][26]. Са слоў Аксаны Шашута: «Гэта вельмі вялікая праца з моладдзю. А ў нас, — быў 97-ы год, — яшчэ не было наогул нічога практычна, нават лагераў нейкіх. І, атрымалася, што мы так сышліся па характары, што я стала думаць: чаму ў нас гэтага няма і мы не можам нешта зрабіць, каб паспрабаваць пачаць»[27]. Пры гэтым падобныя мерапрыемствы ў Расіі і краінах СНД праводзілі ў асноўным пратэстанты, каталікі і прадстаўнікі іншых рэлігій, якія мелі немалы вопыт правядзення падобных мерапрыемстваў за мяжой, у той час як у Рускай Праваслаўнай Царквы да таго часу праводзіліся ў лепшым выпадку епархіяльныя або парафіяльныя летнія лагеры[28], зрэшты, далёка не паўсюдна. Як напісала ў 2005 годзе журналістка з Кіева Вольга Прарок: «Чаму, калі чуем пра маладзёжнае мерапрыемства, дзе гаворыцца пра Бога, упэўнена заяўляем — сектанты? І, што самае сумнае, амаль заўсёды ўгадваем. Гледзячы на майстэрскі арганізаваныя заакіянскімі прапаведнікамі дзіцячыя лагеры, турыстычныя паходы і займальныя экскурсіі, мы скардзімся на спрытных сектантаў, якія адводзяць нявопытных юных дзяцей у сваю секту. А чаму мы, праваслаўныя, нічога падобнага, за рэдкім выключэннем, арганізаваць не ўмеем?»[29].

 
Аксана Шашута на летнім фестывалі 2019 года

І тады ў Аксаны Шашута і яе мужа Яраслава Ерафеева (яны пажаніліся ў 2004 годзе) з’явілася ідэя правесці агульнацаркоўны моладзевы фестываль каб «дзяліцца міжрэгіянальным вопытам, не бачачы рамак у геаграфіі»[30]: «Мы паглядзелі, як там, папыталі, пагаварылі і, калі я ўжо стала значыць у праваслаўнай тэматыцы, вырашылі зрабіць фестываль»[27]. У самой назве фестывалю была закладзена ідэя адзінства[28]. Як адзначаў Яраслаў Ерафееў: «Мы задумалі гэты фестываль у 2004 годзе, калі тэндэнцыі да раз’яднання брацкіх народаў ужо пачалі пранікаць у грамадскую свядомасць. А нам хацелася паказаць, што ў Хрысце мы ўсе адзіныя, што ні адна палітычная партыя не можа так з’яднаць людзей, як гэта робіць Хрыстос»[10]. Ідэя правесці праваслаўны моладзевы фестываль не была ні кім навязаная; фактычна ініцыятарам фестывалю стала сама моладзь[31][32][6].

Тым не менш, тады такі крок здаваўся адчайным, а шлях да фестывалю — цярністым. Прыйшлося вырашаць мноства нязвыклых пытанняў[26]. У самой Аксаны Шатушта на той момант быў вопыт арганізацыі танцавальнага фестывалю[27]. Акрамя задачы згуртавання, арганізатары спрабавалі прыўнесці ў фестываль і адукацыйны складнік[33], а таксама імкнуліся паказаць, што моладзь ідзе ў праваслаўе, зламаць стэрэатып аб шэрасці жыцця вернікаў і самім маладым даказаць, што яны не самотныя ў сваім імкненні да Бога[34]. Ініцыятыва была падтрымана мітрапалітам Круціцкім і Каломенскім Ювеналіем (Паяркавым), благачынным Мажайскай акругі Маскоўскай абласной епархіі іераманахам Даніілам (Жырновым), кіраўніком Мажайскага раёна Уладзімірам Насонавым[35]. Па словах Яраслава Ерафеева: «усе ўспрынялі гэтую ідэю вельмі правільна і ўсяляк аказвалі дапамогу. Быў абраны дзень, месца, былі падрыхтаваныя рабяты»[23]. Першымі валанцёрамі, якія арганізоўвалі працу фестывалю, сталі старшакласніцы, раней вучыліся ў «Танц-студыі Аксаны Шашута»[27][36]. У якасці месца правядзення фестывалю было абрана Барадзінскае поле як месца «ратных подзвігаў нашых продкаў у 1812 і 1941 гадах»[37]. Каб апавясціць патэнцыйных удзельнікаў аб правядзенні фестывалю была размешчаная інфармацыя ў інтэрнэце[30].

Першы фестываль прайшоў 18-24 ліпеня 2005 года, з панядзелка па нядзелю. І ўдзельнікі і арганізатары фестывалю жылі ў простых палатках. Ежу прывозілі з школьнай сталовай Мажайска. Ужо на першым фестывалі склалася агульная канцэпцыя, якой арганізатары прытрымліваліся і ў далейшым[34]: набажэнствы, лекцыі запрошаных гасцей, экскурсіі па навакольных славутасцях, імправізаваныя канцэрты на спецыяльна выбудаванай на час правядзення фестывалю сцэне[29], глядзельная зала пад тэнтам каля яе[26], «вогнішча» з песнямі і нефармальным зносінамі, міні-гутаркі (на першым фестывалі яны называліся «круглымі сталамі»[38]), фестывальны хрэсны ход да Калоцкага манастыра, забарона піць і паліць у лагеры, гульня ў «анёлаў-ахоўнікаў», і начная літургія, за якой амаль усе ўдзельнікі фестывалю прычасціліся, многія ўпершыню. Па сведчанні відавочцаў, фестываль прайшоў «з нябачаным уздымам»[39]. Расстаючыся, яго ўдзельнікі абдымаліся[29] і потым заяўлялі, што такія святы павінны праводзіцца пастаянна[39]. За правядзенне гэтага фестывалю і «місіянерскую і асветніцкую дзейнасць сярод моладзі» прадстаяцель Украінскай праваслаўнай царквы мітрапаліт Уладзімір (Сабадан) у кастрычніку таго ж года атрымаў Аксану Шашута ордэнам прападобнага Нестара Летапісца[40].

Адразу пасля заканчэння першага фестывалю арганізатары сталі рыхтавацца да другога[41]. Быў арганізаваны сайт www.bratia.ru, хлопцы пачалі ездзіць у госці адзін да аднаго, мець зносіны. 29 кастрычніка 2006 года Яраслаў Ерафееў быў пасвечаны ва святара[42]. Так як колькасць удзельнікаў павялічылася, арганізатары вырашылі праводзіць фестывалі і ў іншых гарадах[33]. Акрамя таго «для тых, хто не хоча надоўга расставацца з летнім фестывалем „Браты“ і з усімі, з кім ён так пасябраваў і зрадніўся за гэты час»[43] вырашана было адкрыць і зімовую сесію фестывалю[44]. Зімовы фестываль быў упершыню праведзены ў лютым 2008 года ў пасёлку Усць-Чорна Закарпацкай вобласці. Летні фестываль таго ж года быў праведзены блізу Кіева[45]. З тых часоў «у мэтах умацавання дружалюбных адносін і культурных традыцый паміж моладдзю розных краін»[46] месца правядзення фестывалю кожны раз змянялася, аднак фестываль рэгулярна вяртаўся на Барадзінскае поле[23], стаўшы своеасаблівай візітнай карткай Мажайскага раёна[10].

Праведзеныя фестывалі правіць

  1. 18 — 24 ліпеня 2005, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць[47]   Расія
    273 удзельнікі[38]. Дэвіз: «З намі Бог!»[29]
  2. 17 — 23 ліпеня 2006, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць[48]   Расія
    500 удзельнікаў[49] Дэвіз: «Русь Святая, захоўвай веру праваслаўную» [41]
  3. 15 — 22 ліпеня 2007, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць   Расія
    700 удзельнікаў[50]. Дэвіз: «Заўсёды радуйцеся» (1Фес. 5:16)
  4. 10 — 16 лютага 2008, село Усць-Чорна, Цячыўскі раён, Закарпацкая вобласць[51]   Украіна
    больш 100 удзельнікаў[51]; Дэвіз: «Будзьце як дзеці» (руск.: Будьте как дети)[52]
  5. 23 ліпеня — 2 жніўня 2008, село Глібіўка, Вышгарадскі раён, Кіеўская вобласць[53][54]   Украіна
    700 удзельнікаў[55]. Дэвіз: «Адзін Гасподзь, адна вера, адно хрышчэньне» (Еф. 4:5)[56]
  6. 7 — 15 лютага 2009, вёска Увядзенне, Яраслаўскі раён, Яраслаўская вобласць[57][58]   Расія
    120 удзельнікаў[44]; Дэвіз: «Маліцца трэба часцей, чым дыхаць» (свяціцель Грыгорый Багаслоў)[59]
  7. 19 — 26 ліпеня 2009, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць[60]   Расія
    800 удзельнікаў[61]. Дэвіз: «Палюбеце ж адзін аднаго, як Я палюбіў вас» (Ін. 15:12)[62]
  8. 1 — 8 лютага 2010, Серафімовіч, Валгаградская вобласць   Расія
    185 удзельнікаў[63]. Дэвіз: «Гэта ёсьць жыцьцё вечнае, каб спазналі Цябе, адзінага, сапраўднага Бога» (Ін. 17:3)[64]
  9. 17 — 25 ліпеня 2010, тэрыторыя гарналыжнага курорта «Сілічы», Лагойскі раён, Мінская вобласць[65]   Беларусь
    800 удзельнікаў[66]. Дэвіз: «Верны ў малым і ў вялікім верны» (Лк. 16:10)[67]
  10. 16 — 24 ліпеня 2011, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць[68]   Расія
    700 удзельнікаў[69]. Дэвіз: «Настаўнік, — дзе жывеш? Ідзеце, і ўбачыце». (Ін. 1:38-39)[70]
  11. 12 — 18 лютага 2012[71], Санкт-Пецярбург   Расія
    150 удзельнікаў[72][73]. Дэвіз: «Дзе двое альбо трое сабраныя ў імя Маё, там Я сярод іх». (Мф. 18:20)[74]
  12. 21 — 26 ліпеня 2012[75], село Вілінэ, Бахчысарайскі раён, Крым[76]   Украіна
    1250 удзельнікаў. Дэвіз: «Будзьце дасканалыя, як дасканалы Айцец ваш Нябесны» (Мф. 5:48)[77]
  13. 3 — 10 лютага 2013, Гродна[78]   Беларусь
    200 удзельнікаў[79]. Дэвіз: «Ня бойся, толькі веруй» (Лк. 8:50)[17]
  14. 20 — 28 ліпеня 2013[80], сяло Холкі, Чарнянскі раён, Белгародская вобласць[81]   Расія
    400 удзельнікаў[82]. Дэвіз: «Веру, Госпадзе! памажы майму няверству» (Мк. 9:24)[83]
  15. 19 — 27 ліпеня 2014, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць[84]   Расія
    750 удзельнікаў[85]. Дэвіз: «Захоўвайце мір паміж сабой, як дзеці аднаго бацькі» (прападобны Сергій Раданежскі)[86]
  16. 2 — 9 лютага 2015, Іерусалім[87]   Ізраіль
    153 удзельніка[87]. Дэвіз: «Шукайце і Знойдзеце» (Мф. 7:7)[88]
  17. 18 — 26 ліпеня 2015, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць[89]   Расія
    500 удзельнікаў[89]. Дэвіз: «Вось, стаю каля дзьвярэй і стукаюся» (Адк. 3:20)
  18. 1 — 7 лютага 2016, Кастрама[90]   Расія
    136 удзельнікаў. Дэвіз: «Майце любоў паміж сабою, і Бог не пакіне вас» (прападобны Павел Абнорскі)[91]
  19. 16 — 24 ліпеня 2016[92], Заслаўе, Мінскі раён, Мінская вобласць[93]   Беларусь
    450 удзельнікаў[94]. Дэвіз: «Верце ў сьвятло, і будзьце сынамі сьвятла» (Ін. 12:36)[94]
  20. 5 — 12 лютага 2017, Салават, Башкартастан[95]   Расія
    150 удзельнікаў[96]. Дэвіз: «Хто адлучыць нас ад любові Божай?» (Рым. 8:35)[97]
  21. 15 — 23 ліпеня 2017, Барадзінскае поле, Мажайскі раён, Маскоўская вобласць   Расія
    500 удзельнікаў[98]. Дэвіз: «Царква жывая і моцная крывёю мучанікаў» (свяціцель Лука (Война-Ясянецкі))
  22. 4 — 11 лютага 2018, Лімасол.   Кіпр
    136 удзельнікаў[99]. Дэвіз: «Усё ў вас няхай будзе зь любоўю» (1Кар. 16:14)
  23. 4 — 12 жніўня 2018, сяло Растапулаўка, Прыволжскі раён, Астраханская вобласць[100][101]   Расія
    400 удзельнікаў[102]. Дэвіз: «Ад лішніцы сэрца маўляюць вусны» (Лк. 6:45)
  24. 3 — 10 лютага 2019, Разань   Расія
    160 удзельнікаў[7]. «Адзін у вас Настаўнік — Хрыстос, а ўсе вы — браты» (Мф. 23:8)[103].
  25. 3 — 11 жніўня 2019, Барадзінскае поле, Мажайская гарадская акруга, Московская область[104]   Расія.
    400 удзельнікаў[105]. «…майце веру Божую…» (Мк. 11:23).
  26. 4 — 11/13 лютага 2020, Венецыя[106]   Італія.
    Девиз: «дзе няма ні Эліна, ні Юдэя, а ўсё і ўва ўсім — Хрыстос» (Кал. 3:11)[107]

Мэты і задачы фестывалю правіць

Аб’яднанне праваслаўнай моладзі правіць

Арганізатары фестывалю ставяць сваёй мэтай аб’яднанне праваслаўнай моладзі самых розных краін, нягледзячы на дзяржаўныя межы[10][28][108] і этнічныя адрозненні[19][109], даць магчымасць пагутарыць адзін з адным, пашырыць сваё кола сяброў на некалькі дзясяткаў чалавек[110], «падарыць адзін аднаму любоў і цяпло сваіх сэрцаў»[101]. Галоўным чынам гэтыя намаганні былі накіраваны на аб’яднанне моладзі з Расіі, Украіны і Беларусі[111][112][113]. Са слоў Аксаны Шашута мэта фестывалю — «сабраць моладзь з розных гарадоў і розных краін разам, паказаць, што праваслаўныя людзі жывуць усюды, што нас шмат, і мы можам быць разам. < … > Ніякія межы не могуць нас падзяліць, і ніякія палітыкі не здольныя пасварыць»[114]. Гэтая мэта стала асабліва актуальная пасля пачатку ваенны дзеянняў на ўсходзе Украіны і сур’ёзнага ўскладнення адносін паміж трыма ўсходнеславянскімі дзяржавамі ў 2014 годзе[115]. Сама назва фестывалю па думцы Аксаны Шашута «найбольш дакладна перадае яднанне і братэрства ўсіх, а не ізаляцыю на асобных парафіях»[92].

 
Агульнае фота ўдзельнікаў летняга фестывалю 2019 года

Таксама арганізатары фестывалю ставяць сваёй мэтай «увасабленне ў жыцці братэрства, дружбы і адзінства праваслаўнай царквы»[116]. Як адзначыў іерэй Вячаслаў Гаплічнік, які арганізоўваў Зімовы фестываль 2013 года: «Фестываль — гэта ўнікальная пляцоўка для зносін праваслаўнай моладзі з розных краін. Таму што людзі могуць губляць адзінства. Склад Рускай Царквы вельмі вялікі. Часта Украіна не мае кантактаў з моладдзю Літвы, а Масква не ведае Беларусь. А тут усталёўваюцца вельмі моцныя сувязі на многія гады»[17]. У 2005 годзе Вольга Прарок так апісвала мэты арганізатараў: «простыя чалавечыя зносіны неабходныя абсалютна ўсім, у тым ліку і праваслаўным. Праз сумесную малітву, працы, гульні сэрца адтаюць, становяцца чысцей і далікатней — адкрываюцца для блізкага, а значыць — і для Бога»[29]. Аліна Разанава пісала ў 2011 годзе: «на фестывалі многія маладыя людзі разумеюць, што не самотныя ў сваёй веры і добрых справах, што праваслаўе не знікае, а, наадварот, працягвае існаваць, усё больш пашыраючыся»[36].

Разам з тым, па словах Аксаны Шашута фестывалю так і не ўдалося дасягнуць сваёй галоўнай мэты — «сабраць і аб’яднаць моладзь, якая прыйшла ў праваслаўную царкву»[41]. Калі першапачаткова арганізатары фестывалю «Браты» характарызавалі яго як «беспрэцэдэнтную падзею ў свеце моладзі і праваслаўя»[117], то з часам у многіх епархіях сталі з’яўляцца падобныя мерапрыемствы для праваслаўнай моладзі, прычым многія іх арганізатары набіраліся вопыту менавіта на «Братах»[118]. «Людзі, якія да нас прыязджаюць, у захапленні ад таго, што мы тут усе разам, а потым з’язджаюць да сябе, і ў епархіі ім кажуць рабіць тое ж самае ў іх. Потым мы не можам дазвацца ні добрых бацюшак, ні моладзі, таму што іх усіх ставяць на пэўныя ролі, і яны павінны цяпер рабіць міні-браты ў сябе. Мы просім прыдумаць нешта сваё, скарыстацца багатым уяўленнем, ведамі. Але нават дарослыя людзі ў Маскве са ведамі і грашыма ўсё роўна спрабуюць дубляваць усе, што мы робім. <…> Было б класна, калі б было некалькі асноўных розных мерапрыемстваў і можна было б на іх ездзіць. Але людзі не могуць прыехаць проста таму што іх папрасілі быць важатымі, арганізатарамі ў іншым месцы, а бацюшкі павінны правесці там гутаркі <…> з гадамі гэта ўсё больш бачыцца, і мы зусім не ведаем, што з гэтым рабіць. Новыя людзі прыязджаюць, але таксама раствараюцца»[119].

Так, у 2011 годзе аб’яднанне моладзі Беларускай Праваслаўнай Царквы сумесна з Сінадальным аддзелам па справах моладзі Украінскай Праваслаўнай Царквы, прадстаўнікі якіх мелі вопыт удзелу ў фестывалі «Браты»[120], арганізавалі штогадовы моладзевы адукацыйны форум «Quo vadis?» у Беларусі[121][122][123]; у 2016 годзе моладзевы аддзел Маскоўскай гарадской епархіі стварыў штогадовы моладзевы адукацыйны добраахвотніцкі форум «ДабраЛета»[124]; у 2018 годзе Сінадальны аддзел УПЦ па справах моладзі арганізаваў праваслаўны фестываль моладзі «OrthoFest»[125][126].

Адукацыйныя, пазнавальныя і выхаваўчыя правіць

 
Священник Роман Андриенко проводит мини-беседу. Летний фестиваль 2017 года.

Па словах Аксаны Шашута, пры падрыхтоўцы да першага фестывалю «арганізатары ў асноўным пераследавалі адукацыйныя мэты. Мы хацелі расказаць маладым аб праваслаўі, далучыць іх да веры»[33]. Для гэтага па словах святара Яраслава Ерафеева, «мы запрашаем людзей, якія могуць і ўмеюць гаварыць жывой звычайнай чалавечай мовай. Не мовай кніг і катэхізіса, а жывой мовай казаць аб асновах веры»[24]. Арганізатары імкнуцца запрашаць на фестываль яркіх царкоўных прапаведнікаў і наогул цікавых людзей, якія могуць у тым ліку расказаць пра свой шлях да Бога[127]. Па словах шматгадовай удзельніцы фестывалю і арганізатара «Школы валанцёраў» Вікторыі Анікеевай: «галоўная мэта фестывалю — адукацыйная. <…> Мяркуецца, што людзі не проста адпачнуць, і я запэўніваю вас, добра пагутараць, але тым не менш павязуць нейкія плён з гэтага фестывалю»[128]. Акрамя лекцый, праграма фестываляў прадугледжвае інтэлектуальна-пазнавальныя гульні, экскурсіі[111], навучальныя майстар-класы[129][130].

Па словах протаіерэя Мікалая магільнага: «наша вера хрысціянская таксама ад ведаў адбываецца, і хрысціянін павінен набываць веды і гэта набліжае яго да Бога»[131]. Архімандрыт Іона (Чарапанаў) адзначаў у 2011 годзе: «Дзівіць, наколькі ў маладых людзей ёсць нерэалізаваная прага ведаў аб праваслаўі, наколькі хлопцы імкнуцца да таго, каб пачуць з вуснаў святара адказы на самыя важныя для сябе пытанні. Крыўдна да слёз за іх, што яны не могуць дома толкам пагутарыць з бацюшкам, многія толкам не могуць паспавядацца»[56].

Па словах святара Яраслава Ерафеева: «асноўнай задумкай фестывалю з’яўляецца падбор такіх мерапрыемстваў, якія далі б магчымасць маладым людзям уразумець для сябе сэнс жыцця, і пры дапамозе шматлікіх сяброў па веры ўмацавацца ў правільнасці абранага шляху»[132]. Арганізатары фестывалю імкнуцца паказаць моладзі «прыгажосць праваслаўя, раскрыць яго ў разнастайных кірунках. І каб тыя, хто прыехаў уцаркоўлены-ўмацаваўся ў веры, хто толькі прыглядаўся, за кампанію прыехаў, каб здабылі гэтую веру»[24].

Ігумен Лазар (Кулікоў) у 2014 годзе так ацаніў значэнне фестывалю: «У Царкве (і тады і цяпер) днём з агнём не адшукаеш менавіта методык, якія дазваляюць працаваць з моладдзю. Задача менавіта нас, моладзевых лідараў, зрабіць так, каб кожны чалавек, які паўдзельнічаў у гэтым мерапрыемстве, застаўся б у Царкве. За час правядзення фестывалю знойдзены і выпрацаваны нейкі дзіўны падыход да кожнага чалавека, што кожны чалавек пасля заканчэння фестывалю прыходзіць у Царкву. Многія тут спавядацца, прычашчаюцца, і для нас гэта самая вялікая уцеха»[13].

Па словах дыякана Аляксандра Занямонца: «Людзям, нават тым, якія выраслі ў вернікаў сем’ях, часам няпроста прыйсці ў храм, няпроста задаваць свае пытанні. Яшчэ складаней тым, хто толькі спрабуе разабрацца ў сабе, цікавіцца праваслаўем. Нефармальныя зносіны вельмі дапамагае даведацца больш пра веру, пра тое, навошта нам патрэбен Хрыстос, навошта патрэбна Царква і навошта мы самі патрэбныя адзін аднаму»[6].

З самага зараджэння фестывалю яго арганізатары імкнуліся прыўнесці элемент патрыятычнага выхавання моладзі[133][41]. Падобная накіраванасць захоўвалася і ў далейшым[116][134][135]. Акрамя таго, арганізатары пры правядзенні першых фестываляў імкнуліся прыцягнуць патрыятычна настроеную моладзь. Так у 2013 годзе сайт валанцёрскага руху «Маладосць неабыякавая», абвяшчаючы аб чарговым фестывалі, пісаў: «запрашаюцца ўсе, хто лічыць сябе маладым і каму дарогі Русь Святая і Вера Праваслаўная!»[136].

Творчасць правіць

 
«Зайцы-Мажайцы». Летні фестываль 2008 года.

Хоць першапачаткова галоўнай мэтай фестывалю была адукацыйная, былі прадугледжаная і творчая складнік, што было зроблена не толькі для таго, каб падняць удзельнікамі фестывалю настрой[137], але і развянчаць уяўленне аб праваслаўных маладых людзях, як аб людзях замкнёных і закамплексаваных, паказаць, што праваслаўная моладзь «датычная і да творчасці, і да розных мастацтваў», а свецкая праграма тэатральных, танцавальных калектываў, музыкаў, бардаў, рок-паэтаў — цалкам сумяшчальныя з праваслаўнай верай. Старшыня аддзела Маскоўскай абласной епархіі па працы з моладдзю протаіерэй Яўгеній Генінг падтрымаў у 2005 годзе гэта пачынанне: «Жыццё Царквы вызначаецца не толькі манастырскімі статутамі і традыцыямі, хоць, зразумела, яны займаюць істотнае месца ў праваслаўі. Але гэта яшчэ не ўся царкоўнае жыццё, павінна быць месца і творчасці, разнастайнасці розных формаў. <…> Няма парушэнняў канонаў царквы ў тым, што моладзь спявае песні аб чалавечага жыцця, душы, узаемаадносінах, танчыць прыстойныя танцы. <…> Мы разводзім у розныя бакі богаслужбовыя традыцыі, асветленыя тысячагадовым вопытам царквы, дзе з’яўленне гітары выключана. Але калі тая ж гітара выкарыстоўваецца ў творчасці — дзеля Бога, творчасць нас усіх толькі аб’ядноўвае»[26].

Ужо пры падрыхтоўцы да першага фестывалю арганізатары імкнуліся прыцягнуць да ўдзелу ў ім праваслаўную моладзь, якая займаецца музычным, тэатральным, танцавальным мастацтвам[138]. Па словах Аксаны Шашута: «Мэта фестывальных выступленняў — паказаць, што ў праваслаўі ёсць таленты, і знайсці іх»[57]. Пра першы канцэрт на першым фестывалі 2005 года Вольга Прарок напісала: «аказваецца, праваслаўныя таксама ўмеюць спяваць, танцаваць, гумарыць. Ды ўсё так міла, па-добраму, зусім не як у заезджаных кабацкіх сцэнках»[29]. Як адзначала Арына Іванова: «кожны, хто валодае нейкім талентам, можа яго ўжыць: спяваць, танцаваць, калі ёсць здольнасці арганізатара — быць валанцёрам, умееш рабіць што-небудзь сваімі рукамі, — правесці майстар-клас»[139].

Як адзначала Аксана Шашута ў 2017 годзе ў параўнанні з першымі фестывалямі «забаўляльнасці стала больш, але мы для сябе вызначылі, што тусоўку рабіць не будзем»[23].

Падрыхтоўка і правядзенне правіць

Выбар месца правядзення і пачатак падрыхтоўкі правіць

Арганізатары фестывалю — Мажайскае благачынне пры ўдзеле епархіяльнага аддзела Маскоўскай абласной епархіі па справах моладзі[140] і Мажайская адміністрацыя пры садзейнічанні дабрачынцаў гэтага горада і вобласці. У іншых гарадах суарганізатары мясцовыя праваслаўныя арганізацыі і адміністрацыя[141][142]. Арганізатары фестывалю працуюць з прадстаўнікамі розных епархій і арганізацый і таму стаць гаспадаром чарговага фестывалю «Браты» можа любы з гарадоў постсавецкай прасторы[93]. У выпадку, калі дасягаецца згода, то арганізатары разам з імі пачынаюць падрыхтоўку да фестывалю, прычым такія перамовы могуць пачацца за некалькі гадоў да ўласна правядзення фестывалю ў канкрэтным месцы[30][143]. Як адзначыў святар Яраслаў Ерафееў: «усё залежыць ад арганізатараў на месцах. Гэта значыць, мы ўжо ў дадзеным выпадку выступаем як кансультанты, глядзім, каб праграма была напоўнена тымі мерапрыемствамі, якія характэрныя фестывалю, каб захаваўся менавіта дух фестывалю, уласна. А арганізатары, якія на месцах, усё гэта дапамагаюць нам, яны людзі вельмі дасведчаныя, мы вось проста так не давяраем арганізоўваць фестываль каму-небудзь»[24]. Таксама ў 2013 годзе яна адзначыла, што «часта людзі, да якіх мы звяртаемся, не выконваюць сваіх абяцанняў. Вельмі шмат усяго зрываецца ў апошні момант, з-за чаго, вядома ж, пакутуе якасць»[30]. Усе фестывалі праходзяць па благаславенні кіруючага архірэя той епархіі, на тэрыторыі якой яны праводзіцца[24].

Пасля гэтага пачынаецца актыўная фаза падрыхтоўкі. Так, у выпадку з летнім фестывалем 2018 года «за шмат месяцаў да даты фестывалю клір і свецкія мітраполіі актыўна ўзяліся за арганізацыю: сходы, выезды на месца, уцягванне неабыякавых»[100].

Для кожнага фестывалю арганізатары выбіраюць свой дэвіз; як правіла гэта цытата з Новага Запавету . Дэвіз становіцца бачны на сайце фестывалю ўжо пры пачатку рэгістрацыі на фестываль.

Фінансаванне фестывалю і плата за ўдзел правіць

Фестываль «Браты» не мае пастаянных знешніх крыніц фінансавання[144]. Спонсарская дапамога на працягу ўсёй гісторыі фестывалю была нерэгулярнай і недастатковай. Па словах Аксаны Шашута: «Гасподзь не пасылае нам грошай, спонсараў, і з гэтым мы таксама нічога не можам зрабіць. Можа, калісьці гэта зменіцца, але ўжо здаецца, што наш надзел — бяссрэбраніцтва»[119]. На афіцыйным сайце фестывалю ёсць старонка «Дапамога фестывалю» з банкаўскімі рэквізітамі, дзе напісана «фестывалю вельмі патрабуецца любая фінансавая дапамога»[145].

У такіх умовах асноўнай крыніцай фінансавання з’яўляюцца ўзносы саміх удзельнікаў фестывалю. Пры гэтым арганізатары імкнуцца не ўзнімаць цэны, робячы ўдзел у фестывалі максімальна даступным для праваслаўнай моладзі[119], якім акрамя фестывалю трэба плаціць яшчэ і за дарогу да яго, што абцяжарвае ўдзел у фестывалі моладзі з аддаленых рэгіёнаў Расіі[24]. Акрамя таго, ехаць з аддаленых рэгіёнаў не толькі дорага, але і доўга. Так удзельніца летняга фестывалю 2014 года з Абакана дабіралася на цягніку да барадзінскага поля 3 з паловай сутак[114].

Не атрымліваюць грошай за сваю працу, часам цяжкую, валанцёры, якія арганізуюць і падтрымліваюць працу фестывалю[146][147]. Больш таго, ім давялося аплачваць нават свой удзел у «Школе валанцёраў»[148], так як фестывалю не ўдалося атрымаць грант[149].

Святары ўдзельнічаюць у фестывалі бясплатна[150] — гэта значыць за пражыванне і харчаванне з іх не бяруць грошай, аднак і грашовага ўзнагароджання яны таксама не атрымліваюць. Святары прыязджаюць на фестываль па ўласнай ініцыятыве і дзеля зносін з моладдзю[24][117]

Удзельнікі аплачваюць удзел у фестывалі альбо непасрэдна пераводзячы грошы на рахункі арганізатараў, альбо праз кантактных асоб[151]. Пры рэгістрацыі на летні фестываль 2015 года быў уведзены «велікадушны» ўнёсак, калі ўдзельнік пры аплаце свайго ўдзелу ў фестывалі, мог добраахвотна пералічыць яшчэ 500 і больш рублёў. Гэта было зроблена для таго, каб на фестываль маглі прыехаць тыя, у каго недастаткова сродкаў[152].

Удзельнікі фестывалю правіць

Фестываль створаны для актыўнай моладзі, якая гатовая жыць у простых умовах, цікавіцца Праваслаўем, адкрыта да новых ведаў, хоча адпачыць душой і набыць новых сяброў[153][91]. Пераважная большасць удзельнікаў фестывалю прыязджае з Расіі, Украіны, Беларусі[154][92][154][155][156][113][115][157][158][159][160]. Аб летнім фестывалі 2006 года пісалі: «Фестываль спакваля выхоўваў пачуццё інтэрнацыяналізму ў маладых душах. Ён быў сапраўды міжнародным: увесь тыдзень на паляне былі чутныя то беларуская мова, то украінская мова, то Смаленскі гаворак, то маскоўскі — нараспеў і акаючы — гоман»[161]. Таксама прыязджаюць удзельнікі і з іншых краін: Малдовы, Сербіі[162], Польшчы, Літвы[157][163].

На першых фестывалях вельмі значная частка ўдзельнікаў прыязджала з Украіны, прычым многія з іх належалі да моладзевай суполцы Іёнінскага манастыра ў Кіеве, настаяцель якой архімандрыт Іона (Чарапанаў) (з 2011 года — епіскап, з 2017 года — архіепіскап) з’яўляўся духоўным настаўнікам Яраслава Ерафеева[6] і падтрымаў у 2005 годзе стварэнне фестывалю, пасля чаго на працягу многіх гадоў штогод прыязджаў на яго на чале групы маладых людзей з Украіны[92][164][165][166][167]. Так на летнім фестывалі 2011 года колькасць удзельнікаў з Украіны дасягнула 200[56]. З часам колькасць удзельнікаў з Украіны стала скарачацца, што звязана як рэзкім пагаршэннем расійска-ўкраінскіх адносін у 2014 годзе, дарагоўляй, так і тым, што на Украіне з’явілася шмат сваіх моладзевых рухаў і мерапрыемстваў, у тым ліку створаны ў 2018 годзе праваслаўны фестываль «OrthoFest»[168], арганізаваны пры непасрэдным удзеле архіепіскапа Іоны (Чарапанава)[125][169].

Прыязджаюць таксама адзінкавыя прадстаўнікі краін Заходняй Еўропы, але гэта ў асноўным рускія эмігранты. Па словах Аксаны Шашута «праваслаўных іншых краін еўрапейскіх мы рэгулярна запрашаем. А вось даехаць яны да нас неяк вось не збіраюцца, альбо адзінкавыя прадстаўнікі прыязджаюць»[24].

Пасля першага фестывалю колькасць удзельнікаў узрастала з кожным новым фестывалем[170][171]. У лютым 2009 года Аксана Шашута адзначала: «Удзельнікі розныя, касцяк складае моладзь царкоўная, якая ходзіць у храмы. Многія прыводзяць сваіх сяброў <…>. Прыязджаюць людзі, якія наогул у царкву не ходзяць, якім проста цікава і іх многа»[172]. Па словах Аксаны Шашута: «з кожным годам колькасць удзельнікаў павялічвалася. Але не магу сказаць, што яно павялічвалася ў якасны бок. Усё больш народу прыязджала „за кампанію“, аматараў „патусіць“». На летнім фестывалі 2012 года ў Крыме колькасць удзельнікаў дасягнула максімуму і склала 1250 чалавек[24], што сур’ёзна ўскладніла працу валанцёраў і арганізатараў[173]. Гэты фестываль яна назвала вельмі няўдалым[30]. Пасля гэтага колькасць удзельнікаў скарацілася і стабілізавалася прыкладна на 400—600 летам і прыбл. 150 — узімку. Акрамя таго, калі ў пачатку на фестываль прыязджалі арганізаваныя групы па 20-30 чалавек, то ў 2017 годзе Аксана Шашута адзначала, што «ездзяць кампаніямі па 3-5 чалавек ад прыходу ці горада»[23].

Прыкладныя ўзроставыя рамкі для ўдзельнікаў — 15-35 гадоў. Аднак гэта не жорсткае абмежаванне, а хутчэй рэкамендацыя. Па словах святара Яраслава Ерафеева: «хто прыязджае маладзейшы — яму нецікава на тых мерапрыемствах, якія, дапусцім, прысвечаны адукацыі: лекцыі, гутаркі і гэтак далей. Хто старэйшыя за 35 гадоў — іх можа не ўладкоўваць там якая-небудзь тая ж канцэртная праграма». Паколькі фестываль задумваўся як моладзевы, першапачаткова не віталася ўдзел у ім маленькіх дзяцей (гэта дапускалася ў выглядзе выключэння з асаблівай згоды аргкамітэта фестывалю), але з часам многія ўдзельнікі фестывалю абзавяліся сем’ямі, у тым ліку дзякуючы знаёмству на «Братах»[10], і сталі прыязджаць на фестываль з дзецьмі[36]. Самі яго стваральнікі, Аксана Шашута і святар Яраслаў Ерафееў, прывозілі на фестываль усіх сваіх траіх дзяцей[92][174]. Па словах Аксаны Шашута: «фестываль развіваецца. Калі раней мы дзяцей зусім не віталі на фестывалі, то < … > апошнія гады мы ўжо як бы згаджаемся, калі дзяцей нейкім сем’ям праваслаўным няма з кім ужо зусім пакінуць, яны прывозяць іх на фестываль»[24].

Для ўдзелу на фестывалі неабходна ў пэўныя тэрміны аплаціць ўзнос за ўдзел у фестывалі, пасля чаго запоўніць і адправіць анкету на сайце фестывалю[128][175] і атрымаць пацверджанне аб регітсрацыі[97].

Валанцёры правіць

 
Валанцёры ў чырвоных футболках на летнім фестывалі 2017 года

Валанцёры закліканы арганізоўваць падрыхтоўку і правядзенне фестывалю і дапамагаць яго ўдзельнікам[68]. Валанцёрам выдаюцца спецыяльна падрыхтаваныя для іх футболкі чырвонага колеру[149] з эмблемай фестывалю. Валанцёры ставяць свае палаткі асобна ад астатніх удзельнікаў[176]. Колькасць валанцёраў, якія прыцягваюцца арганізатарамі, вагаецца ў залежнасці ад таго, колькі чалавек запісалася на фестываль[128].

Першапачаткова валанцёры, як і арганізатары фестывалю, былі родам з Мажайска і ўваходзілі ў маладзёжную групу пры Мікольскім саборы ў Мажайску[177]. Аднак ужо пачынаючы з другога фестывалю да валанцёрства пачалі сталі набіраць з ліку вопытных і адказных удзельнікаў з розных гарадоў, якія пабывалі на фестывалі[128][168]. Пры гэта ніхто не прымушае нікога быць валанцёрам; лічыцца, што чалавек павінен сам злавіць у сабе гэта жаданне і вырашыцца яго рэалізаваць[146]. У 2017 годзе па ініцыятыве Аксаны Шашута і святара Яраслава Ерафеева, была арганізавана «Школа валанцёраў»[149], якая пасля гэтага стаў штогод праводзіцца на працягу тыдня непасрэдна перад фестывалем.

Валанцёр фестывалю «Браты» павінен[149]:

  • ведаць гісторыю і філасофію фестывалю, умець пісьменна і цікава расказаць пра гэта;
  • не рабець перад цяжкасцямі, мець упартасць і жаданне быць карысным;
  • быць добразычлівым: «нават калі робіш заўвагу — рабі з любоўю»;
  • умець зрабіць з групы людзей, якую за ім замацавалі, каманду; умець гуртаваць удзельнікаў фестывалю ўнутры сваёй групы з дапамогай гульняў на знаёмства, гульняў на згуртаванне і іншых агульных мерапрыемстваў; ўмець пагрузіць іх у атмасферу фестывалю; ўмець падымаць ім настрой;
  • умець функцыянальна падтрымліваць працу фестывалю: будаваць лагер (кухню, прыбіральні, душы, рукамыйнікі), разводзіць вогнішча (гэта дазваляецца толькі валанцёрам), падымаць і ўкладваць лагер, дзяжурыць на раздачы ежы і іншае;
  • умець арганізоўваць розныя мерапрыемствы ў рамках фестывалю: умець выступаць перад вялікай групай людзей, у тым ліку праводзіць канцэрты, умець складаць расклад мерапрыемстваў, сачыць за графікам для недапушчэння хаосу на фестывалі, своечасова інфармаваць удзельнікаў фестывалю аб тых ці іншых падзеях;
  • выконваць баланс паміж працай з групай і адміністрацыйна-гаспадарчымі задачамі;
  • выконваць баланс паміж працай і адпачынкам каб пазбегнуць як ператамлення, так і недастатковай загружанасці;

Пры гэтым не толькі валанцёры, але і любы ўдзельнік фестывалю можа працаваць «на карысць агульнай справы», выконваючы па дамоўленасці з арганізатарамі або валанцёрамі тую ці іншую працу. Вікторыя Анікеева адзначыла: «Ёсць людзі — душа кампаніі. Яны едуць на фестываль, хоць і не валанцёрамі, але вельмі актыўнымі ўдзельнікамі, якія падбадзёрваюць усіх і ўся і ствараюць неверагодную брацкую атмасферу»[147].

Удзел духавенства ў фестывалі правіць

 
Карагод удзельнікаў фестывалю з удзелам духавенства. Летні фестываль 2017 года

Нязменным атрыбутам кожнага фестывалю з’яўляецца ўдзел у ім праваслаўных святароў. Святар, як правіла, суправаджае групу са свайго прыходу або групу тых хлопцаў, якіх ён ведае[56]. Па словах Яны Сядовой, «адчуванне адзінства ўзмацняецца ад таго, што і святары падзяляюць з намі радасці і цяжкасці жыцця ў сціплым намётавым лагеры»[178]. Святары пры гэтым вызваленыя ад рашэння арганізацыйных пытанняў з мэтай даць ім час для правядзення імі агульных і міні-гутарак і для нефармальных зносін з удзельнікамі фестывалю[156]. Такія зносіны — адна з задач арганізатараў[178].

У 2011 годзе епіскап Іона (Чарапанаў) адзначаў: «Многія маладыя людзі, якія прыехалі на фестываль, практычна не маюць дома магчымасці пагутарыць са святарамі. <…> Людзі, якія шмат гадоў ходзяць у храм, шмат гадоў удзельнічаюць у сакрамэнтах, не могуць сесці і пагаварыць па душах са святаром? <…> многія правінцыйныя бацюшкі фізічна не маюць магчымасці надаць увагі маладому чалавеку, таму што ў іх шмат трэбаў, шмат вернікаў, шмат абавязкаў па храме. <…> Для многіх з іх гэта было адкрыццём, каб вось так вось папросту, седзячы побач са святаром пачуць нейкія рэчы, мець магчымасць задаць пытанні»[56].

Па словах святара Яраслава Ерафеева: «Прыязджаюць, на жаль, не вельмі шмат бацькоў, але прыязджаюць як раз тыя, якія яркія, неабыякавыя і гатовыя з моладдзю мець зносіны 24 гадзіны ў суткі»[24]. Акрамя таго, арганізатары прыслухоўваюцца да прапаноў удзельнікаў фестывалю: «Пастаянна знаходзяцца тыя, хто дае новыя ідэі! Для нас гэта імпульс, якіх папулярных асоб шукаць. Ёсць святары <…>, якія даўно і актыўна працуюць з моладдзю, яны з задавальненнем прыязджаюць да нас. Але некаторыя прапануюць і малавядомых лектараў, святароў. Мы іх слухаем у Інтэрнэце і запрашаем. Хлопцам падабаецца, і мы шчаслівыя» [23].

Па словах Марыі Евсінай: «гэтых святароў адрознівае шчырае ўменне радавацца жыццю і дарыць гэтае пачуццё іншым. Фестывальшчыкі самі адгукаюцца пра іх „бацюшкі, аказваецца, таксама людзі. Даступнасць зносін з імі дзівіць“ (Паліна Астрамухава, Санкт-Пецярбург). Яшчэ б: адны з намі ў валейбол гуляюць, іншыя ў рэчцы сальта ў расе робяць, хтосьці анекдоты цкуе, хтосьці на байку ўсіх катае, а хтосьці нават хуліганіць, з воднага пісталеціка самых разгарачаных абстрэльвае»[179].

Па словах шматгадовага ўдзельніка фестывалю протаіерэя Мікалая Магільнага: «Мне вельмі падабаюцца хрысціянская любоў і сяброўства, якая ўзнікае паміж святарамі, якія прыязджаюць на фестываль. Мы становімся роднымі людзьмі і кожны раз сумуеш і чакаеш сустрэчы»[131].

На фестывалі існуе традыцыя ў знак адабрэння ў адрас святароў скандаваць: «айцы-малайцы»[41][180][101][179].

Пражыванне ў намётавым гарадку на летнім фестывалі правіць

 
Летні фестываль 2008 года

Удзельнікі летняга фестывалю пражываюць у намётах, для чаго арганізуецца намётавы гарадок пад адкрытым небам[69][181][182]. На першых фестывалях намётавы гарадок арганізоўваўся «зямляцтвамі»: людзі, якія прыехалі разам, разам і сяліліся[178]. Для зручнасці намётавы гарадок сталі дзяліць на сектары, і кожны сектар атрымліваў назву па тым месцы, з якога прыехалі яго ўдзельнікі[183]. Пачынаючы з фестывалю 2014 года рассяленне на полі адбывалася не гарадамі і суполкамі, а ў перамешку па меркаванні арганізатараў. Гэта рабілася для таго каб, калі і не перасябраваць, то хаця б «максімальна перазнаёміўся ўсіх і ўся». Сектара, пачынаючы з гэтага фестывалю, атрымлівалі назвы паводле пэўнай канцэпцыі, задуманай арганізатарамі фестывалю; выбар тэматыкі назваў залежыць ад месца правядзення фестывалю і агульнай тэмы канкрэтнага фестывалю[184][179]. За кожным сектарам замацоўваецца пэўную колькасць валанцёраў[68][162]; яны на працягу ўсяго фестывалю аказваюць дапамогу якія жывуць у іх сектары ўдзельнікам, агучваюць ім план наступнага дня і маючыя адбыцца мерапрыемствы[183], а таксама нясуць адказнасць за забеспячэнне парадку ў сваім сектары[185]. Кожны дзень аднаго з сектараў прызначаецца дзяжурства[84].

Палаткі, у якіх жывуць удзельнікі, яны прывозяць з сабой. Акрамя палатак удзельнікаў павінен быць спальны мяшок і турыстычны дыванок, тры змены адзення[186], сродкі асабістай гігіены[186]. За асобную плату на фестывалі можна арандаваць палатку[150], аднак у гэтым выпадку неабходна загадзя ўзгадніць пытанне з арганізатарамі, так як колькасць такіх намётаў абмежавана. Спальныя мяшкі і кілімкі ў арэнду не прадастаўляюцца. За выключэннем шлюбных пар не дазваляецца пражыванне хлопцаў і дзяўчат у адной намёце[187].

Па словах шматгадовага ўдзельніка фестывалю протаіерэя Мікалая Магільнага пражыванне ў намётавым лагеры ўключае элемент аскезы: «часта трэба змірацца, асабліва калі ў намёце два-тры чалавекі: хтосьці сядзіць, хоча пагутарыць, а табе хочацца спаць. У любым выпадку гэта ўнутраная праца над сабой. Гэта барацьба са сваім уласным эгаізмам. Зразумела, што гэта ўсё натуральна парухае чалавека да таго подзвігу, калі ў ім перамагае любоў да бліжняга»[131].

На летнім фестывалі арганізуецца палявая сталовая, куды дастаўляецца ежа з бліжэйшага горада[188]. Для абароны ад дажджу яе змяшчаюць пад тэнт. Акрамя ўласна кухні ставяцца тэнты з крамамі і сталамі. Харчаванне трохразовае, ўваходзіць у кошт удзелу ў фестывалі. Меню простае і непатрабавальнае, але сытна. На фестывалі строга забараняецца распіццё спіртных напояў[189][190]; парушальнікі падвяргаюцца неадкладнаму высяленню. Курэнне на фестывалю дапускаецца толькі ў спецыяльна выдзеленых для гэтага месцах[191]. Для курылі ўдзельнікаў гэтыя стала стымулам кінуць паліць[36].

На кожным летнім фестывалі абавязкова мантуецца сцэна і месцы для гледачоў, будуецца паходны храм[192], усталёўваецца палатка рэгістрацыі, рукамыйніцы, туалетныя і душавыя кабінкі[68][193], уладкоўваюцца пляцоўкі для спартыўных спаборніцтваў і гульняў[89], урны для смецця[189]. Намётавы лагер ахоўваецца[29][194][195].

Забаронена самавольнае пакіданне тэрыторыі фестывальнага лагера без узгаднення з аргкамітэтам. Гэта звязана як з тым, што арганізатары нясуць адказнасць за бяспеку ўдзельнікаў, так і з тым, што, па словах Аксаны Шашута, «калі ты сыходзіш на дзень, на паўдня — ты з яго выпадаеш, гэта не вельмі пажадана»[24].

Пражыванне ў палявых умовах можа быць спалучана з неспрыяльнымі ўмовамі надвор’я. Арганізатары заклікаюць старанна паставіцца да выбару адзення для фестывалю. На выпадак дажджу рэкамендуецца захапіць дажджавік[187]; могуць спатрэбіцца гумовыя боты[196][197] і цёплае адзенне[198]. Днём на фестывальным поле можа быць горача, а ноччу холадна[199]. Часам надвор’е можа быць асабліва неспрыяльнай. На летнім фестывалі 2012 года ў Крыме было экстрэмальна горача[173][200], а сам фестываль у сувязі з неспрыяльнай санітарна-эпідэміялагічнай становішчам быў раней за тэрмін зачынены раённай санэпідстанцыяй[173][75][201]. На летнім фестывалі 2016 года ў Заслаўі было вельмі сыра з-за пастаянных дожаў[94][202]. На летнім фестывалі 2019 года на Барадзінскім полі было вельмі холадна[105].

Пражыванне ў гасцініцы на зімовым фестывалі правіць

Удзельнікі зімовага фестывалю пражываюць у гасцінічным комплексе[24]. Пры гэтым часовага храма на зімовых фестывалях няма — замест якога ўдзельнікі фестывалю моляцца ва ўжо існуючых. Няма таксама сцэны і лавак пад адкрытым небам; замест іх выкарыстоўваецца актавая зала гасцінцы, альбо арандуецца асобнае памяшканне.

Кошт пражывання і харчавання ўключаецца ў узнос[203][91]. У выпадку з зімовым фэстам 2015 года на Святой Зямлі 2015 года і зімовым фэстам 2018 года на Кіпры ў кошт была ўключана і кошт авіябілетаў, медстрахоўку і трансферу да гасцініцы[204]. І хоць арганізатары імкнуцца выбіраць бюджэтныя гасцініцы, кошт зімовага фестывалю прыкметна вышэй, чым летняга. Гэта робіць зімовыя фестывалю менш даступнымі ў фінансавым плане і менш люднымі[24], але разам з тым атмасфера фестывалю становіцца больш «сямейнай»[72]. Па словах Аксаны Шашута, «атрымліваецца досыць закрыты зімовы такі фестываль, дзе ты можаш пазнаёміцца з кожным і кожнага запомніць па імені практычна за тыдзень»[205].

Іншым важным адрозненнем зімовага фестывалю ад летняга, дзе за выключэннем хроснага ходу і экскурсійнага дня ўся актыўнасць удзельнікаў сканцэнтравана на фестывальным полі, з’яўляецца тое, што фестывальная актыўнасць не абмежаваная гасцінічным комплексам. На зімовых фестывалях значна больш паездак і паходаў, прычым на некаторых з іх такія падарожжы адбываюцца штодня[91]. Канкрэтныя мерапрыемствы ў рамках зімовых фестываляў вызначаюцца мясцовымі арганізатарамі і могуць значна адрознівацца ад аднаго зімовага фестывалю да іншага[206][91][59][207].

Дух і настрой фестывалю правіць

Атмасфера на фестывалі па водгуках яго ўдзельнікаў вельмі цёплая і сяброўская[17][208][209][10][210][119][193][211][212][213][214][215][216][217][218]. Па словах епіскапа Іоны (Чарапанава): «Фестываль радуе сваёй нефармальнасцю і адсутнасцю пратакольнасці. Неабыякавыя людзі, працуючы, даюць магчымасць парадавацца іншым неабыякавым людзям»[92].

Святар Яраслаў Ерафееў адзначаў тую «ласку» не фестывалі, якая, нягледзячы на ўсе цяжкасці, зноў і зноў падахвочвала яго брацца за правядзенне новых фестываляў: «Мілата, вось тое, што адбываецца на фестывалі, да якой хочацца вярнуцца зноў і зноў. Гэта як падчас малітвы. Мы навошта вяртаемся да малітвы, таму што нам добра, мы гутарым з Айцом Нябесным. Таксама і фестываль — гэта радасць сустрэч, радасць ад зносін»[24]. Пачынаючы з 2014 года, у сувязі з рэзкім пагаршэннем украінска-расійскіх адносін, арганізатары фестывалю забаранілі дыскутаваць пра палітыку[219]. З тых часоў, як адзначала Вікторыя Анікеева, «мы не гаворым пра палітыку. Ні ў якім выглядзе. Табу і ўсё», дзякуючы чаму «наш мір такі моцны, а нервы расслабленыя»[220].

 
Гульні ў народным стылі на летнім фестывалі 2019 года

Як адзначалася на сайце pravoslavie.ru: «фестываль „Браты“ — гэта, перш за ўсё, духоўная агульнасць, шчырая дапамога блізкаму, творчы падыход да рэалізацыі жыццёвых задач, шырокі круг магчымасцяў для эфектыўнай самарэалізацыі моладзі, развіцця яе творчага і духоўнага патэнцыялу, а таксама ўнікальная магчымасць пазнаёміцца з таленавітымі, цікавымі людзьмі і самім распавесці пра сябе, свае дасягненні і надзеі»[67].

Як адзначала Яна Сядова, «узаемадапамога — гэта неабходная ўмова жыцця на „братах“. Пераважная большасць удзельнікаў — гарадскія жыхары, турыстычны вопыт ёсць далёка не ва ўсіх. Нарэшце, усё неабходнае з сабой з хаты ўсё роўна не возьмеш і што-небудзь ды пазабудзеш. Таму ўдзельнікі імкнуцца прыходзіць адзін аднаму на дапамогу. Разліў кампот? Вось вазьмі другі! Не можаш дагнаць хросны ход? Абапрыся на маю руку! Прыехала на Фестываль без хусткі на галаву? У мяне ёсць лішні! У памяці засталіся дзясяткі такіх дробязяў, якія ў сукупнасці складаюць непаўторную сяброўскую атмасферу»[178]. Па словах Аксаны Шашута: «стан дапамогі адзін аднаму, калі камусьці холадна, хтосьці тоне, хтосьці сплыў, кагосьці трэба ратаваць — яно дае многае. Калі б цяпер было проста дабрабыт, так бы не перажывалі адзін за аднаго і, можа быць, не перазнаёміліся б у такой колькасці»[221].

Як адзначала Вольга Лазар, арганізатары імкнуцца, каб маладыя людзі, з’яжджаючы з фестывалю, дзяліліся атрыманымі ведамі, прыўносілі «тое светлае пачуццё, што стварылася на фестывалі, у сваё паўсядзённае жыццё»[198]

Праграма правіць

 
Расклад мерапрыемстваў на бягучы і наступны дзень. Летні фестываль 2018 года.

Ужо праграма самага першага фестывалю была напісана так, што кожны фестывальны дзень быў строга распісаны і насычаны падзеямі[37]. Так было і ў далейшым[222]. Раніца на фестывалі пачынаецца з ранішніх малітваў або літургіі[223][80][224], затым праходзіць зарадка, сняданак, затым агульныя гутаркі[221]. Апоўдні або некалькі пазней адбываецца абед, у пасляабедзенны час праходзяць міні-гутаркі[225] і розныя гульні. Пасля 18:00 праходзіць вячэра, пасля якога праходзіць Вячэрняя малітва. Пасля вячэры звычайна чытаюцца вячэрнія малітвы, а затым праходзяць выступы на фестывальнай сцэне[226]. «Часам пасля канцэртаў жадаючыя маглі паспяваць песні ля вогнішча пад гітару або сабрацца сектарам на размову ў свечкі»[221].

Хоць удзельнікам прадастаўляецца свабода ў выбары наведвання большасці мерапрыемстваў[227], фестываль прадугледжвае з боку яго ўдзельнікаў разуменне яго задач і актыўнае ўцягванне, а не пустое баўленне часу[30]. Па словах святара Яраслава Ерафеева: «Усё вельмі дынамічна адбываецца, хлопцы загружаныя заняткамі. Мы стараемся знаходзіць падыходы што б было цікава духоўна і фізічна. Сумаваць і сумаваць не даводзіцца. Многія скардзяцца, што няма вольнага часу, каб проста пагутарыць»[23].

Заезд і адкрыццё правіць

Першымі на фестываль прыязджаюць арганізатары і валанцёры каб уладкаваць фестывальны лагер і ўсталяваць часовыя пабудовы і палаткі, неабходныя для яго правядзення[149][228][176][196][100].

Пачынаючы з 2010 года, заезд асноўнай масы ўдзельнікаў на летні фестываль пачынаецца ў суботу з поўдня[226]. У гэты дзень іх каля вакзала, чыгуначнай або аўтобуснай станцыі як правіла сустракаюць валанцёры, якія дапамагаюць ім дабрацца да фестывальнага поля. Для гэты часцей за ўсё наймаюцца аўтобусы. Удзельнікі, якія прыехалі да або пасля даты афіцыйнага заезду, дабіраюцца самастойна[187].

 
Рэчы тых, хто ўжо прыехаў, але яшчэ не размясціўся. Летні фестываль 2018 года

Прыязджаючы на фестываль, удзельнікі прыходзяць у палатку рэгістрацыі[229], дзе атрымліваюць бэйджыкі ўдзельніка фестывалю з указаннем імя і горада, адкуль прыехаў чалавек[185][230]. Пасля гэтага яны па ўзгадненні з валанцёрамі ўсталёўваюць на полі свае палаткі ў адведзеным для іх сектары. У той жа дзень, пасля прыезду асноўнай часткі сектара, валанцёры прыводзяць гульні на знаёмства паміж удзельнікамі сектара[222][179].

Прыблізна ў 20:00 — 21:00 таго ж дня пачынаецца першае канцэртнае выступленне — «прадстаўленне гарадоў», дзе ўдзельнікі прыехалі з аднаго горада збіраюцца і разам выконваюць сцэнічную прэзентацыю свайго горада або рэгіёну ў адвольнай творчай форме[162][231], як правіла ў форме капусніка. Працягласць аднаго выступу не павінна перавышаць 5 хвілін[232]. Прадстаўленне гарадоў упершыню з’явілася на летнім фестывалі 2007 года замест урачыстага адкрыцця фестывалю, якое было перанесена на вечар наступнага пасля заезду дня. Зімовы фестываль у сілу меншай колькасці ўдзельнікаў і фестывальных дзён як правіла абыходзіцца без прадстаўлення гарадоў[226].

Раніцай наступнага пасля дня заезду служыцца малебен аб атрыманні просьбы і аб ўсякім дабрадзейства Божае[10], а вечарам таго ж дня, прыкладна ў 20: 00 пачынаецца ўрачыстае адкрыццё фестывалю[226], на якое традыцыйна запрашаюцца прадстаўнікі мясцовых уладаў[233][234][228][89][235][236]. Першай песняй, якая гучыць на гэтым канцэрце, з’яўляецца фестывальны гімн, якая складаецца спецыяльна для гэтага фестывалю і ўпершыню гучыць менавіта на ім. Асаблівасцю «гімна» з’яўляецца тое, што ў ёй так ці інакш абыгрываецца слова «браты». Гімн складаецца толькі для летняга фестывалю, такім чынам колькасць гімнаў супадае з узростам фестывалю[237].

Набажэнствы і агульныя малітвы правіць

 
Боская літургія ў паходным храме. Летні фестываль 2017 года.

Яшчэ пры падрыхтоўцы першага фестывалю было вырашана, што кожны дзень будзе пачынацца і заканчвацца малітвай[37].

Для кожнага летняга фестывалю будуецца часовы храм[231]. Каля яго[238] штодня на фестывалі чытаюцца ранішнія і вячэрнія малітвы па малітваслове[55][160][193][239]. Па словах Вікторыі Анікеевай: «Ніхто не прымушае ўдзельнікаў чытаць іх, ставіцца мікрафон, да якога падыходзяць тыя хлопцы, якія гатовыя чытаць услых, а ўсе астатнія моляцца побач»[128].

У гэтым жа храме якое прыехала на фестываль духавенства амаль штодня служыць Боскую літургію[194][160]. Сам храм невялікі і можа змяшчаць у сабе алтар, а свецкія моляцца перад ім[70]. Часовы храм наўмысна робіцца без сцен, таму моляцца бачаць усё, што робяць святары[231]. Па словах Яны Сядовай, на фестывальная Літургія «заўсёды з місіянерскім адценнем. Адсутнасць іканастаса дазваляе бачыць усё, што адбываецца ў алтары, а чытанне многімі святарамі таемных малітваў ўслых яшчэ мацней апускае ў сэнс сакрамэнту»[178]. Пявучыя для хору набіраюцца з ліку тых удзельнікаў фестывалю, хто мае вопыт спеваў на клірасе[180]. Не служыцца літургія як правіла ў дзень заезду, у дзень паломніцкіх паездак[89][222] і на наступную раніцу пасля начной літургіі[226].

Акрамя літургій, ранішніх і вячэрніх малітваў у паходным храме могуць здзяйсняцца і іншыя сакрамэнту. На летнім фестывалі 2011 года Яраслаў Ерафееў хрысціў сваю дачку Любу, якая нарадзілася ў траўні таго ж года[240]. На летнім фестывалі 2019 года адбылося вянчанне двух пар — Паліны і Дзмітрыя, а праз тыдзень — Анастасіі і Юрыя[105][241].

 
Часовы храм на летнім фестывалі 2019 года

Адзін раз, бліжэй да канца фестывалю, здзяйсняецца начное набажэнства, якое пачынаецца ў 21.00 з чытання канонаў і правілаў да прычасця, а так як на фестывалі прынята спавядацца перад прычасцю, святары ў гэты час прымаюць споведзь[231][242] у тых, хто не паспеў спавядацца раней. У 23.00 пачынаецца вячэрня, а следам за ёй служаць і ранішні[198], на якой на якім практычна ўсе ўдзельнікі фестывалю прычашчаюцца[134][243][244][245][246][224]. Па словах Аксаны Шашута: «Мы пайшлі па слядах першых хрысціян, калі набажэнствы здзяйсняліся вечарам і ноччу — у цёмны час сутак, каб схавацца ад ганіцеляў. Цяпер у большасці храмаў начныя здзяйсняюцца літургіі традыцыйна на Вялікдзень і Каляды. А мы маліліся тады прама пад адкрытым небам, пад зоркамі. Гэта было дзіўнае пачуццё»[118]. На гэтым набажэнстве благаслаўляюць спяваць стыхіры Вялікадня[247]. Многія ўдзельнікі называюць начны набажэнства кульмінацыяй фестывалю[10][185][248][249][250]. Як адзначала Марыя Евсіна: «Начная служба „браціі“ — гэта маленькі Вялікдзень. Я адчувала перадаваную радасць і ласку, бачачы вакол сябе дружных удзельнікаў са свечкамі ў руках, аб’яднаных гэтым святам. Службу прайшла літаральна на адным дыханні, у засяроджаным маўчанні і ўрачыстым спевах. І вось, нарэшце, Прычасьце. А пасля яго — радасныя братэрскія абдымкі і віншаванні. Хрыстос Уваскрэс! Сапраўды Уваскрэс!»[242].

«Вогнішча» правіць

 
Вечар ля вогнішча. Летні фестываль 2010 года.

Кожны вечар на летнім фестывалі запальваецца вогнішча[251][250], куды можа прыйсці любы ўдзельнік фестывалю. Вечары ля вогнішча былі задуманы яшчэ пры падрыхтоўцы да першага фестывалю; так партал «Слова» ў нататцы пра падрыхтоўцы першага фестывалю адзначаў: «жыццё ў намётах, песні, размовы ля вячэрняга вогнішча, закліканы не толькі напоўніць фестывальныя сустрэчы рамантыкай, але і з’яднаць праваслаўную моладзь»[37].

На «вогнішчы» прынята спяваць песні[229][250], як правіла пад гітару[252][171], а таксама мець зносіны[253][254]. Акрамя таго, вечарам можа стаць холадна, і тады вогнішча выкарыстоўваецца і як сродак абагравання[185][255].

Як пісала Вольга Лазар у 2014 годзе «па вечарах усіх збірае велізарны і дружны вогнішча — разам песні спяваем, разам гуляем, цяжка толькі потым сысці спаць. Валанцёры, як могуць, імкнуцца ўсіх разагнаць, таму што на наступны дзень шмат мерапрыемстваў, лепш быць на іх бадзёрымі»[198]. Як пісала Марыя Евсіна ў 2018 годзе: «Успаміналі і дзіцячыя, і ваенныя, і фальклорныя, і папулярныя сярод моладзі песні. Некалькі пастаянных нашых спевакоў па сваёй ініцыятыве падрыхтавалі загадзя і раздалі ўсім песеннікі з папулярным рэпертуарам „Браты“ на рускай, украінскай і беларускай мовах. Больш за ўсіх нам падабалася выконваць „Там за лесом“, негалосны гімн фестывалю»[179].

Пасля цырымоніі закрыцця фестывалю згодна з раскладам варта «развітальны вогнішча»[160], на якім можна сядзець да раніцы[255][171][179].

«Агульныя гутаркі» і «міні-гутаркі» правіць

Лекцыі пабудаваныя ў фармаце «агульных гутарак» і «міні-гутарак», прычым прадугледжваецца не толькі праслухоўванне лекцыі, але і задаванне пытанняў слухачамі. Як адзначалася ў маскоўскіх Епархіяльных ведамасцях «бацюшкі дапамагаюць знайсці адказы на многія пытанні, а часам, наадварот, задумацца і задаць пытанне самому сабе: ці так я жыву, ці правільна раблю?»[193]. Гутаркі могуць весці не толькі святары і епіскапы, але і свецкія, якія добра разбіраюцца ў тэме[194]. Праводзяцца дадзеныя мерапрыемствы раніцай і ў першай палове дня[194].

Агульная гутарка праводзіцца звычайна раз на дзень, і на яе запрашаюцца ўсе ўдзельнікі фестывалю. Пры гэтым у праграме фестывалю загадзя аб’яўляецца імя выступоўцы. Міні-гутаркі пачынаюцца з таго, што ўсе ўдзельнікі фестывалю падыходзяць да фестывальнай сцэны, куды падымаюцца валанцёры з таблічкамі ў руках. На таблічках напісаны назвы міні гутарак, з якіх кожны ўдзельнік выбірае найбольш яму блізкую тэму[252]. Пры выбары тэмы ўдзельнікі не ведаюць, хто менавіта будзе весці міні-гутарку[128]. Пасля таго, як удзельнікі фестывалю выберуць тэму, валанцёры вядуць іх туды, дзе будзе адбывацца абраная «міні-гутарка»[70]. Міні-гутаркі праводзяцца адначасова[231], такім чынам у адзін момант можна прысутнічаць толькі на адной міні-гутарцы. Колькасць міні-гутарак кожны раз розна і залежыць ад колькасці ўдзельнікаў фестывалю і ад колькасці лектараў, гатовых іх весці. Па словах Аксаны Шашута: «усе разыходзяцца такімі малымі групамі. І, атрымліваецца, ёсць магчымасць пагутарыць з воку на вока, <…> чалавек 20, 10 — гутарка з якім-небудзь канкрэтным святаром на канкрэтную тэматыку. Ну вось гэтыя гутаркі, яны хоць і міні — яны ў нас за гадзіну павінны скончыцца, яны часцей за ўсё пачынаюць цягнуцца і не заканчвацца, таму што ніхто не можа разысціся»[24]. Як адзначала Юлія Васкабойнікава: «Свабодны фармат такіх гутарак практычна „з’еў“ дыстанцыю паміж пастырамі і паствай, што дапамагло і тым, і іншым лепш разгледзець і зразумець адзін аднаго. І сапраўды, складана захоўваць жорсткую субардынацыю, седзячы побач на траве»[180]. Тэмы гутарак могуць быць самымі рознымі[180], у тым ліку наўпрост не звязанымі з царквой. Традыцыйна папулярнасцю карыстаюцца тэмы, звязаныя з сямейным жыццём[27][99] і пошукам спадарожніка жыцця. Адзінае абмежаванне, што накладаецца на падобныя гутаркі: не гаварыць пра палітыку «ні ў якіх праявах»[24].

Фестывальныя выступы і творчасць правіць

Кожны дзень на імправізаванай сцэне фестывалю праходзяць музычныя і тэатралізаваныя выступы[48][228][62][76]; як правіла яны праходзяць увечары[256][128][243][257][258][259] пасля лекцый, якія праходзяць раніцай і днём. Так павялося яшчэ пачынаючы з першага фестывалю[26].

 
Святар Віктар Нікішаў (флейта) і святар Яраслаў Ерафееў (гітара, вакал). Летні фестываль 2017 года.

На фестывальнай сцэне можа адбывацца спевы пад мінусоўку, гітару або часам а капэла, чыста інструментальныя выступы, танцавальныя нумары, мастацкае чытанне[48][260]. Гучыць са сцэны музыка не абмяжоўваюцца якім-небудзь адным жанрам[35][55][140][261]. Гэта могуць быць і народныя песні[36][262][56] і царкоўныя спевы[140][263] і аўтарская песня[29][140][264] і рок-[229][140][265][56] і поп-музыка і нават рэп[70][90][179]. Агульным напрамкам з’яўляецца не жанр, а хутчэй жыццесцвярджальная накіраванасць гэтых выступленняў; канцэрты на фестывалі, па словах Аксаны Шашуты «цёплыя, добрыя, дружныя»[24]. Шчырыя нумары суіснуе з гумарыстычнымі. Арганізатары не імкнуцца запрашаць вядомых артыстаў. Асаблівасцю фестывалю з’яўляецца тое, што выступіць з музычным або якім-небудзь іншым нумарам можа любы ўдзельнік пры ўмове праходжання праслухоўвання, якое праводзяць валанцёры[24]. Спяваюць на фестывальнай сцэне і якія прыязджаюць на фестываль святары[70].

Са слоў Аксаны Шашута сцэнічныя выступы не прадугледжваюць конкурсаў «няма спаборніцтва, няма такога, што людзі прыязджаюць і дрыжаць, якое месца яны зоймуць і ўсіх гатовыя перамагчы. <…> Мы таму пастараліся зрабіць усё вельмі нефарматна і вельмі нефармальна»[24]. На кожным фестывалі выступае пад гітару святар Яраслаў Ерафееў пад акустычную гітару з песнямі ўласнага сачынення ў жанры аўтарскай песні[139]. Традыцыйным з’яўляецца танцавальныя выступы вучаніц «Танц-студыі Аксаны Шашута», у тым ліку нумар «Зайцы-Мажайцы»[266], у якім яны апранаюць сабе на галаву белыя кардонныя вушы і рухаюцца пад музычную фанаграму[181][181], прайграваную паскорана, што надае выступленню дадатковы камічны эфект[267]. Існуе традыцыя ладзіць стыхійныя карагоды[24] або бегаць ланцужкамі каля сцэны падчас выканання песень[268][179]: «стоячы сярод гледачоў падчас канцэрту, ты раптам, падхоплены чыёй-то рукой, імклівым віхурай выносіўся, становячыся часткай вялізнага карагода»[70].

Акрамя таго, на фестывалі ёсць традыцыя спяваць песні не толькі падчас выступаў на сцэне і рэпетыцый, але і ў любы вольны час[269]. Як пісала Марыя Евсіна аб зімовым фестывалі 2017 года: «Мы ж спявалі ўсюды і заўсёды! У цягніку туды і назад у брацкім вагоне пастаянна збіраліся з гітарай. Начныя вячоркі былі добрыя тым жа самым. Прыходзіш уся выматаная ў 12 ночы ў пакой пасля насычанага дня, а цябе клічуць чаёўнічаць, песні спяваць пад гітару. Аб сне забылася на тыдзень! Любы канцэрт, няхай гэта будзе адкрыццё, закрыццё або выступ айца Яраслава і праваслаўнага ансамбля „Казаченька“ з Астрахані, суправаджаўся падпяваннем. У любой дарозе (і пешшу, і ў аўтобусах) хтосьці пачынаў, а астатнія падхоплівалі»[156].

Гульня ў «анёлаў» правіць

 
Кацярына Мачалкіна ў ролі анёла на фестывалі «Браты-2016» у Заслаўі

На пачатку фестывалю яго ўдзельнікі выцягваюць з невялікай скрыначкі запіску з імем свайго «падапечнага», пра які, не адкрываючы свайго імя, павінен клапаціцца, маліцца, дарыць падарункі, гэта значыць быць яго «анёлам»[270]. Але перш гэтага «падапечнага» трэба знайсці сярод удзельнікаў фестывалю[228][178], якіх на летнім фестывалі можа быць больш 500. У супольнасці фестывалю ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» адзначалася: «падарункі не павінны быць дарагімі і не абавязкова гэта павінны быць падарункі — часам увага і ўсмешка бывае больш прыемна і патрэбна»[271].

Напрыклад, у 2011 годзе гульня ў «анёлаў» выглядала так: «Пакуль фестываль ішоў, твая задача была тварыць дабро для свайго падапечнага. І вось у гэтым кожны быў хто на што здатны — хтосьці перадаваў праз іншых свайму падапечнаму набытыя загадзя падарункі, абразы, букеты, толькі што сабраныя з палявых кветак, ліманад, які быў так дарэчы ў гарачы летні дзень і прысмакі, набытыя па дарозе з хроснага ходу. Але можна было раніцай выявіць і бярозку, падораную анёлам свайму падапечнаму, пра што абвяшчала свежая надпіс на ёй і нават рыбак у рэчцы, гучна названай акварыумам з пісьмовай просьбай не вылоўліваць гэтых рыбак, так як яны былі падораны такому-то падапечнаму ад анёла. Ну і такія прыемнасці як, напрыклад, песня ў падарунак — пасланыя ад анёла спевакі атачалі падапечнага і дарылі яму песню»[70]

Пры завяршэнні фестывалю па камандзе арганізатараў адбываецца раскрыццё «анёлаў»[270], пры гэтым адбываецца знаёмства як з «анёлам», так і з падапечным[36]. Завязаліся знаёмства нярэдка пераходзіць у сяброўства[178][253]

Паломніцтва, экскурсіі і хросны ход правіць

 
Хросны ход у Лагойск. Летні фестываль 2010 года.

Ні адзін фестываль не абыходзіцца без наведвання праваслаўных святынь, размешчаных у месцах яго правядзення. У адзін з дзён на летнім фестывалі здзяйсняецца агульнафестывальны хросны ход[239] да таго ці іншага храма або манастыра, дзе пасля гэтага ўсе якія прыйшлі ўдзельнічаюць у набажэнстве, пасля чаго вяртаюцца назад[10]. Як пісала Таісія Саковіч у 2009 годзе: «уяўляеце сабе: ідзе калона з 700 чалавек, займаючы ўсю правую паласу руху, і дружным хорам узносіць малітоўныя спевы! Міма праязджалі машыны. Здзіўленыя твары людзей праводзілі нас. Аказваецца, царква — гэта не толькі маўклівае стаянне з схіленай галавой і не толькі бабулі! Гэта і жывая моладзь»[62].

Акрамя таго ў праграме летняга фестывалю абавязкова вылучаецца экскурсійны дзень, калі ўдзельнікі фестывалю садзяцца на аўтобусы і раз’язджаюцца па загадзя складзенымі маршрутамі, а да вечара вяртаюцца на месца правядзення фестывалю. Кожны выбірае свой маршрут загадзя, пры рэгістрацыі на фестываль[243]. Па словах Аксаны Шашута: «Мы стараемся, калі прыязджаем у іншы горад, абавязкова дзень асобны вылучыць на паломніцкія экскурсіі, каб убачыць тыя святыні, тыя гарады, тыя прыгажосці, якія размяшчаюцца там, якія мы, увогуле, ніколі не бачылі і наўрад ці б убачылі, калі б не прыехалі туды. Таму <…> экскурсій 6-7 варыянтаў звычайна прыдумляюць хлопцы мясцовыя. І ў адзін дзень усе аўтобусамі раз’язджаюцца ў розныя пункты вобласці, епархіі»[24]. Напрыклад, на летнім фестывалі 2014 года гэта выглядала так: «Яшчэ сонца не ўзышло, як па ўсім намётавым мястэчку раздаюцца звоны званочкаў, чутныя галасы: „Опціна, пад’ём…“, зноў цвярозы званочкаў, „Лаўра, пад’ём…“ і так на працягу гадзіны. <…> Выбар паездак быў вялікі (Масква, Опціна пустынь, Сергіеў Пасад, Кубінка, Звянігарад, Новы Ерусалім, Мажайск, Бутава[248]. Пры гэтым арганізуюцца экскурсіі не абавязкова ў храмы або манастыры. Гэта могуць быць і гарадскія музеі[272][273], проста экскурсіі па горадзе і магчымасць паглядзець мясцовыя «цуды прыроды»[274][275].

Спартыўныя і іншыя спаборніцтвы правіць

 
Спартыўныя спаборніцтвы. Летні фестываль 2008 года.

Яшчэ пры падрыхтоўцы да першага фестывалю арганізатары пайшлі насустрач просьбам і прадугледзелі магчымасць актыўнага адпачынку[116]. На першым фестывалі былі гульні ў футбол і валейбол[276]. у далейшым менавіта ў гэтыя гульні часцей за ўсё гулялі на летніх фестывалях. Зімой на фестывалі могуць быць лыжы, снежкі, канькі і інш. C 2006 года праводзіцца ролевая гульня ў форме квэста. Яго ўдзельнікам для перамогі трэба праяўляць не толькі кемлівасць, але і шпаркасць і спрыт. З летняга фестывалю 2014 года праводзіцца бадзёрая ранішняя зарадка, якая дазваляе ўдзельнікам узбадзёрыцца пасля таго, як яны прачнуліся.

У адрозненне ад музычных выступленняў, у спартыўных спаборніцтвах прадугледжваецца спаборнасць і барацьба за першае месца. Аднак ўзнагароджання за перамогу няма або яно носіць сімвалічны характар. Арганізатары выбіралі розныя формы правядзення спартыўных спаборніцтваў, якія даюць удзельнікам фестывалю магчымасць праявіць свае сілу і спрыт. На фестывалі 2006 года быў зладжаны міні-чэмпіянат па футболе паміж зборнымі Украіны, Расіі, Беларусі і прыехалі на фестываль святарамі[228]. На летнім фестывалі 2007 года была праведзена жартоўная фестывальная Алімпіяда ў падтрымку Алімпіяды Сочы-2014[185]. На летнім фестывалі 2017 года быў праведзены імправізаваны «рыцарскі турнір». На летнім фестывалі 2018 годзе адбыўся турнір па гульні ў лапту.

На летнім фестывалі 2013 года гаварылася: «Спорт — гэта жыццё, у здаровым целе здаровы дух, у чалавеку, у якім ёсць сілы і імкненне да перамогі, заўсёды жыве душа, здольная перамагаць, у тым ліку перамагаць свае страхі і сумневы, умець бясконца старанна набліжацца да Бога. Спорт — гэта школа жыцця, дзе наглядны адзін факт: „адразу“ і „хутка“ нічога не бывае, у тым ліку і выпрацоўка духоўнай раўнавагі»[277].

Прадстаўнікі фонду «Ратнікі Айчыны», якія наведалі летні фестываль 2015 года, адзначылі цікавасць яго ўдзельнікаў да тактычная падрыхтоўкі і канстатавалі безгрунтоўнасць уяўленняў «аб схільнасці праваслаўнай моладзі выключна да сузіральнага ладу жыцця, некаторай адарванасці ад яе ці ўвогуле пасіўнай жыццёвай пазіцыі»[278].

Акрамя таго, на фестывалі прадугледжаны конкурсы на эрудыцыю[36][279][280]. Праводзіліся настольныя гульні[251]. З 2014 года па раніцах, пасля малітвы[223], стала праводзіцца бадзёрая танцавальная зарадка[281].

Майстар-класы правіць

 
Таблічкі з назвамі майстар-класаў. Летні фестываль 2018 года.

Навучальныя майстар-класы ў праграме фестывалю ўпершыню былі праведзены на летнім фестывалі 2008 года. Набор майстар-класаў на індывідуальны на кожным фестывалі, і залежыць ад таго, спецыялісты па якім рамяству апынуцца ў дадзены момант на фестывалі; звычайна гэта розныя віды рукадзелля або рамёстваў, а таксама навучанне розным фізічным практыкаванням[278]. Праводзяць майстар-класы часцей за ўсё не запрошаныя для правядзення канкрэтнага майстар-класа людзі, а ўдзельнікі, якія прыехалі на фестываль, якія дзеляцца сваімі навыкамі. Удзельнік, які хоча правесці майстар-клас, загадзя дамаўляецца з арганізатарамі[282]. Падобна міні-гутаркам, удзельнікам фестывалю прапануюць таблічкі з назвамі майстар-класаў, якія праводзяцца адначасова[242][171].

На розных фестывалю ўдзельнікам прапаноўвалі майстар-класы па заплятанні кос, ганчарным рамястве і роспісу па тканіне[36] і паперы[283], квілінгу, пляценні, вязанні[282], вышыўцы[284], ткацтве[285], вырабе лялек, разьбе па дрэве[174], скрапбукінг, дудлінг, декупаж[286], арыгамі, мастацкай апрацоўцы скуры, фларыстыцы, акцёрскаму майстэрству, фота, спеву, стральбе з лука[66], рукапашным баі, кіданні нажоў[278], званочным званку[231][286] і шмат чаму іншаму. Зробленыя на майстар-класе сваімі рукамі рэчы нярэдка дораць падапечнаму, гуляючы ў «анёла»[179]. Акрамя таго, правядзенне фестывальнага балю папярэднічае майстар-клас па тых танцах, якія будуць на ім танцаваць[84].

Ролевая гульня правіць

Важным складнікам кожнага фестывалю з’яўляецца ролевая гульня накшталт квэста[198], якая сумяшчае ў сабе спартыўную і пазнавальную складнікі[287]. Ролевая гульня як правіла звязана з гісторыяй таго месца, дзе яна праводзіцца.

Да пачатку фестывалю некаторыя яго ўдзельнікі, з ліку арганізатараў фестывалю і валанцёраў[198], завучваюць свае ролі і рыхтуюць адпавядаю вопратку і іншы рэквізіт для малюнка пэўнай эпохі, а калі пачынаецца ролевая гульня, яны займаюць свае пазіцыі на мясцовасці[181]. Астатнія ўдзельнікі падзяляюцца па групах[228][281]. Тое, у якую групу патрапіць канкрэтны ўдзельнік, вызначаецца да пачатку фестывалю і пішацца на бэйджыкі; пры атрыманні бэйджыка ўдзельнік пазнае назву сваёй групы. У кожнай групы індывідуальны маршрут[199], які паказаны на карце, якая выдаецца кожнай групе[248]. Калі група прыходзіць на чарговае зададзенае месца, іх сустракаюць адзін або некалькі ўдзельнікаў-акцёраў у тым ці іншым вобразе, звязаным з тэматыкай ролевай гульні, якія распавядаюць сваю легенду[62][181], а затым даюць групе заданне[243][288]. У выпадку, калі каманда спраўляецца з заданнем, яна атрымлівае частку таго ці іншага артэфакта[231][288]. Па-за залежнасці ад таго, справілася ці група з чарговым заданнем, яны ідуць выконваць наступнае каб цалкам прайсці пакладзены ім маршрут.

Ролевая гульня, якая праводзіцца на месцы свайго з’яўлення, Барадзінскім полі, як правіла стаіцца вакол Барадзінскай бітвы 1812 года[199] і яго ўдзельнікаў, герояў бітвы за Маскву 1941 года, а таксама падзвіжнікаў набожнасці гэтых месцаў; ужо на фестывалі 2006 года прысутнічалі ўсе яны[228]. З герояў Айчыннай вайны ўдзельнікі квэста могуць сустрэцца Кутузаў, Баграціён, Напалеон, Надзея Дурава[228][181], гусары[62], французскія салдаты, рускія сяляне, а таксама пісьменнік Леў Талстой, які апісаў барадзінскую бітву ў «Вайне і міре», і аўтар «Барадзінскай панарамы» Франц Рубо[228]. З герояў Вялікай Айчыннай вайны на полі, з’яўляюцца чырвонаармейцы, салдаты вермахта, партызаны, медсёстры. З ліку падзвіжнікаў набожнасці можна сустрэцца са схіманіхиней Рахіллю (Каратковай)[228] і Маргарытай Тучковай[221][243]. Акрамя таго, сама прысутнасць на Барадзінскім полі і перамяшчэнне па ім дазваляла ўдзельнікам выразна ўявіць сабе маштабы месца бітвы[48].

Фестывальны баль правіць

 
Пасля заканчэння народнага балю. Летні фестываль 2019 года

Разыначкай фестывалю з’яўляецца касцюміраваны баль[289][79]. За адзін баль удзельнікі танчаць некалькі нескладаных танцаў[17][290][291].

Баль быў упершыню праведзены 15 люты 2012 года на зімовым фестывалі ў Санкт-Пецярбургу і быў прымеркаваны да свята Стрэчання Гасподняга[291], многія ўдзельнікі якога танцавалі бальныя танцы ў першы раз у жыцці[73]. Да гэтага на фестывалі былі карагоды і «раўчукі»[70]. Па словах Аксаны Шашута «менавіта пецябруржцы прапанавалі зрабіць на зімовым фестывалі баль. У сапраўдным палацы. З сапраўднай жывой музыкай. І мы так удрукаваліся гэтай падзеяй, што не змаглі спыніцца. Наступны зімовы баль мы ўжо правялі ў наступным горадзе. А там мы дадумаліся і летам рабіць балі, якія былі ўжо не такія класічныя, а больш народныя, фальклорныя. Але, тым не менш, гэта ўсё роўна балі. Моладзі гэта спадабалася. Гэта прыгожа, ярка, цікава, магчымасць паказаць сябе крыху ў іншай ролі, чым у паўсядзённым жыцці»[292].

Яшчэ да пачатку фестывалю выбіраецца тэматыка балю і тыя, хто збіраюцца прыняты ўдзел у Балі, прыводзяць з сабой бальныя сукенкі і касцюмы[72]. Перад правядзеннем балю праводзяцца рэпетыцыі, дзе ўдзельнікі развучваюць танцы[227]. Як правіла на летніх фестывалях танчаць народныя танцы на адкрытым паветры[293], а на зімовых — бальныя (напрыклад паланэз, кадрыль, вальс, кацільён, польку-тройку[14]) у памяшканні[294].

Пачатак балю на летнім фестывалі 2014 апісваўся так: «Увесь наш намётавы гарадок у адно імгненне змяніўся. Усе ўдзельнікі фестывалю спецыяльна да балю прывезлі з сабой хто рускі народны касцюм, хто апрануты як казак, хто проста ў туфліках, кашульцы і штанах. Але глядзелася ўсё гэта вельмі грандыёзна, і ўся БРАЦІЯ панеслася ў скокі»[248].

Заканчэнне фестывалю правіць

Увечары перадапошняга дня фестывалю адбываецца заключны канцэрт[41], дзе паўтараюцца лепшыя нумары, з паказаных у папярэднія дні[161][227][295], пасля чаго адбывацца цырымонія закрыцця. Таксама на заключным канцэрце ўручаюцца падзячныя граматы і падобныя ўзнагароды тым, хто асабліва папрацаваў у справе правядзення гэтага фестывалю[296][297][181][101][298][89][100]. Затым праходзіць «развітальны касцёр», пасля якога (ці замест якога) удзельнікі разыходзяцца спаць[226][255]. Адбою ў гэтую ноч няма, і ўдзельнікі могуць не спаць да раніцы[179].

 
Развітанне ўдзельнікаў фестывалю «Браты» перад ад’ездам. Летні фестываль 2017 года

На наступны дзень раніцай служыцца літургія і пасля абеду, прыкладна апоўдні, прэзентуецца наступны фестываль[226], месца правядзення якога да гэтага традыцыйна трымаецца ў сакрэце[10][24][128]. Першапачаткова цырымонія закрыцця была самым апошнім фестывальным мерапрыемствам, пасля якой ішоў раз’езд удзельнікаў. На летнім фестывалі 2008 года цырымонія закрыцця была праведзена ўвечары перадапошняга дня, а з 2009 года замацаваўся цяперашні парадак[226].

Пасля гэтага ўдзельнікі фестывалю развітваюцца адзін з адным і раз’язджаюцца па дамах. Некаторыя ўдзельнікі фестывалю адразу пасля заканчэння фестывалю «проста так едуць адзін да аднаго ў госці, каб не расставацца хоць бы яшчэ на некалькі дзён»[92].

Пасля ад’езду ўдзельнікаў валанцёры разбіраюць часовыя пабудовы[180], вырабляюць ўборку смецця і едуць самі.

Супольнасць і праекты фестывалю правіць

Зносіны па-за фестывалю правіць

Знаёмства, якія завязваюцца на фестывалі, часта падтрымліваюцца і па-за ім. Людзі маюць зносіны з дапамогай інтэрнэту[270], ладзяць лакальныя сустрэчы, ездзяць у госці адзін да аднаго[10][198][299]. Як адзначала Яна Сядова: «„Браты“ — больш, чым фестываль. Гэта сям’я, члены якой жывуць у розных краінах, але двойчы ў год імкнуцца сустракацца»[178].

У фестывалю ёсць сайт bratia.ru з форумам (зарэгістраваны 11 снежня 2005 года[300]); актыўныя групы ў сацыяльны сетках У Кантакце, instagram і facebook, для якіх існуюць хештэгі #БратьяФест #братьяфест #bratia #bratiafest[301].

Акрамя таго па словах святара Яраслава Ерафеева: «Мы імкнемся <…> арганізаваць такое месца, каб фестываль „Браты“ быў там круглы год <…> гэта духоўна-культурны цэнтр, які б мог прымаць моладзь цэлы год, і дзе была б уся інфраструктура неабходная. Гэта значыць, і храм для здзяйснення Эўхарыстыі, і там канцэртная зала <…>, адкрытая пляцоўка для лета, намётавы лагер, корпус, дзе можна зімой размяшчацца»[24].

Брацкія паездкі правіць

Яшчэ да стварэння фестывалю «Браты» праваслаўная моладзевая група з Мажайска стала ездзіць у Кіеў, дзе ў тым ліку сустракала першы тыдзень Вялікага посту ў Іёнінскім манастыры[230]. Бо тыя, хто пабываў на фестывалі, хацелі сустракацца часцей, быў прыдуманы зімовы фестываль «а потым валанцёры сталі разам адзначаць Новы год, а потым мы арганізавалі міжбрацкія сустрэчы. І пачаліся паездкі: разам у Бары, разам на Корфу, у Францыю да Турынскай плашчаніцы, у Італію»[92].

Па словах святара Яраслава Ерафеева: «Падарожжы пашыраюць кругагляд, сціраюць многія стэрэатыпы пра краіны і людзей, даюць магчымасць пабыць з роднымі па духу людзьмі ў адрыве ад паўсядзённых клопатаў. Стараюся ўдзельнічаць менавіта ў паломніцкіх паездках, каб дакрануцца да нашага хрысціянскага святага Падання, якое захавалася і ў мошчах Божых угоднікаў, і ў цаглінках старажытных храмаў. І што важна: мы заўсёды запрашаем да сябе ў групу толькі цікавых і высокакваліфікаваных гідаў!»[302]

Школа валанцёраў правіць

На летнім фестывалі 2016 года ў Заслаўі каманда валанцёраў не склалася. У выніку вырашана было рыхтаваць валанцёраў сур’ёзна, для чаго і была прыдуманая «Школа валанцёраў фестывалю „Браты“». Праца над яе стварэннем пачалася пасля заканчэння зімовага фестывалю 2017 года. Асноўную частку працы ўзялі на сябе Вікторыя Анікеева і Марына Жыронкіна. Было сфармуляваны мэты і задачы «Школы валанцёраў», выразна сфармуляваны патрабаванні да валанцёру фестывалю «Браты», створана група ў сацыяльнай сетцы «Вконтакте», якая стала рэгулярна папаўняцца. Усе дысцыпліны ў «Школе валанцёраў» былі падзеленыя на 4 блокі (па колькасці выкладчыкаў[128]): духоўны (святар Яраслаў Ерафееў), практычны (Аксана Шашута), псіхалагічны (Марына Жыронкіна), гульнявы (Вікторыя Анікеева). Мэта школы валанцёраў не толькі даць яе вучням веды, але і з’яднаць іх у адзіную каманду, «пагрузіць іх у атмасферу фестывалю, дапамагчы кожнаму наладзіцца на маючы адбыцца цяжкі самаадданую працу, навучыцца выжываць у складаных умовах»[149].

Упершыню «Школа валанцёраў» была праведзена з 9 па 14 ліпеня 2017 года на Барадзінскім полі, непасрэдна перад адбыўшымся там жа фестывалем. У далейшым «Школа валанцёраў» прыходзіла на працягу тыдня непасрэдна перад фестывалем. Акрамя вучобы ў «Школе валанцёраў» яе вучні павінны былі яе і займацца прыладай фестывальнага лагера. У апошні дзень «Школы…» была праведзена «сцежка даверу», якая ўяўляла сабой шэраг выпрабаванняў, накіраваных на тое, каб валанцёры безумоўна давяралі і прыходзілі на дапамогу адзін аднаму калі спатрэбіцца[149]. Асаблівасцю «Школы валанцёра» стала тое, што тыя хто паспяхова праходзіў навучанне, адразу ж апраналі чырвоную футболку валанцёра і прыступалі да практыкі[128].

У далейшым «Школа валанцёраў» штогод прыходзіла на працягу тыдня непасрэдна перад летнім фестывалем. Па завяршэнні навучання ўдзельнікі атрымліваюць сертыфікаты Сінадальнага аддзела па справах моладзі Рускай Праваслаўнай Царквы аб праходжанні школы валанцёра[148][303]. Удзел у «Школе валанцёраў» платны[128].

Праваслаўная псіхалагічная майстэрня правіць

28 верасня 2017 года было абвешчана аб правядзенні «Праваслаўнай псіхалагічнай майстэрні», арганізаванай валанцёрам фестывалю «браты» і адной са стваральніц «Школы валанцёра» псіхолагам Марынай Жыронкінай. Першая «майстэрня» прайшла з 4 па 6 лістапада ў Мажайску 2017 года[304]. У праграме былі лекцыі, трэнінгі, майстар-класы, псіхалагічны кінаклуб, плэйбэк-тэатр, маляванне ў стылі «нейраграфіка». Пасля гэтага «майстэрня» стала праводзіцца двойчы ў год, вясной і восенню[305][306][307].

«Майстэрня» разлічана «на самую шырокую аўдыторыю — ад псіхолагаў-прафесіяналаў да тых, хто проста цікавіцца псіхалогіяй» і дае магчымасць «атрымаць новыя веды і вопыт, пазнаёміцца з цікавымі людзьмі і пашырыць кругагляд»[308].

«Браты Сям’я» правіць

З-за таго, што многія ўдзельнікі фестывалю «выраслі, жаніліся, нарадзілі дзяцей, абраслі роднымі і сябрамі, але жаданне збірацца разам не вычарпалася», а таксама «спектр пытанняў і інтарэсаў значна змяніўся»[309], арганізатары вырашылі, што «фестываль павінен расці разам з усімі» і 25 сакавіка 2018 года абвясцілі аб правядзенні першага сямейнага фестывалю «браты», створанага спецыяльна для сямейных пар з дзецьмі[310]. Першы сямейны фестываль быў праведзены з 29 верасня па 6 кастрычніка 2018 года на востраве Корфу[311] і з тых часоў стаў праводзіцца штогод восенню ў Міжземнамор’е.

Праграма ўключае ў сябе: гутаркі і дыскусіі; «бацюшкі і матухны фестывалю»; парады па медыцыне, цяжарнасці і родах, сямейнай адукацыі, выхаванню дзяцей, «размінкі-танцхвілінкі»; экскурсіі да святыняў і найпрыгажэйшых месцах; гульні, квэсты, квіз «і ўсякае вясёлае і цікавае рух», купанне ў моры[312].

«Брацкая пошта» правіць

11 сакавіка 2018 года была анансаваная акцыя «Брацкая пошта» па рассыланні паміж удзельнікамі велікодных паштовак па сістэме посткросінг. Кожны ўдзельнік запаўняў анкету, паказваў свой дакладны адрас. Пасля гэтага арганізатары даслалі 5 адрасоў у асабістыя паведамленні кожнаму запісанаму, пасля чаго ён павінен быў падрыхтаваць і паслаць па гэтых адрасах маляўнічыя паштоўкі, а затым сам атрымаць 5 паштовак з пяці розных адрасоў[313]. Акцыя паўтарылася ўжо перад Калядамі, у сувязі з чым 3 лістапада таго ж года быў анансаваны сайт post.bratia.ru[314]. Рассылка паштовак адбываецца двойчы ў год: перад Вялікаднем і Калядамі.

Па словах арганізатараў: «Фестываль не можа спыніцца і нясе сваю радасць далей, вакол! Ствараюцца новыя праекты, ўвасабляюцца новыя ідэі … адна з іх — ідэя злучыць увесь брацкі свет часцінкай кожнага — паштоўкай, падпісанай сваёй рукой, з тэкстам, якія ідуць ад сэрца, з маленькім падаруначкам, якія нясуць водар душы яго дарыльшчыка … так-так, як раней!..)) Пагадзіцеся, нішто не заменіць некалькіх радкоў, напісаных дарогай рукой і ўвагі — найдаражэйшаго з падарункаў»[315].

Зноскі

  1. Фестываль «Браты-Зімой 2013». Свята-Барыса-Глебская Каложская царква (25 снежня 2012). Праверана 30 верасня 2019.
  2. Беларусы вярнуліся з праваслаўнага фестывалю «Браты», які праходзіў на Святой Зямлі. Крыниіца.info (12 лютага 2015). Праверана 30 верасня 2019.
  3. а б Праваслаўная моладзь запрашаецца на фестываль “Браты” у Мажайск. krynica.info (26 мая 2015). Праверана 31 снежня 2019.
  4. 23 июня председатель Синодального отдела по делам молодежи встретился с организатором Православного молодежного международного фестиваля «Братья». Синодальный отдел по делам молодежи Русской Православной Церкви (23 чэрвеня 2017). Праверана 4 снежня 2018.
  5. Социальный Центр Святителя Тихона. В Астрахани стартовал форум “Братья”. сайт Донского монастыря (12 жніўня 2018). Праверана 2 снежня 2018.
  6. а б в г «Братья». Главное — единство во Христе // «Воскресения», № 8 (205) август 2016, стр. 12-13
  7. а б Фестиваль «Братья» в Рязани: начало (+видео). ryazeparh.ru. афіцыйны сайт Разанскай епархіі (3 лютага 2019). Праверана 28 верасня 2019.
  8. Православный форум. городской развлекательный телеканал Логос-СТС (3 лютага 2016). Праверана 5 снежня 2018.
  9. Подведены итоги фестиваля «Братья-2010». информационный портал Собор.by (28 ліпеня 2010). Праверана 30 верасня 2019.
  10. а б в г д е ё ж з і к Алёна Старцева Дружить по-братски. Фестиваль — частичка рая на земле // «Добрый пастырь» : Православная газета. — 2017. — № 5 (59). — С. 8.
  11. В Крыму проходит 12 международный православный молодёжный фестиваль «Братья» (ФОТО). novoross.info (12 ліпеня 2012). Праверана 2 снежня 2018.
  12. Молодёжный отдел. афіцыйны сайт Варонежскай епархіі. — «Проходит летом и зимой, место проведения меняется. Объединяет православную молодёжь из России и стран СНГ.»  Праверана 27 верасня 2019.
  13. а б В Можайске проходит XV Православный международный фестиваль «Братья». сайт телеканала «Союз» (25 ліпеня 2014). Праверана 4 снежня 2018.
  14. а б Курсанты РВВДКУ на молодежном фестивале «Братья». Рязанское гвардейское высшее воздушно-десантное командное училище имени генерала армии В.Ф. Маргелова (12 сакавіка 2019). — «Но главной целью фестиваля, безусловно, является неформальное общение единомышленников.»
  15. Пресс-служба Астраханской епархии. Состоялось Епархиальное собрание. astreparh.ru. афіцыйны сайт Астраханскай епархіі (14 снежня 2018). Праверана 27 верасня 2019.
  16. Участники фестиваля «Братья» встретились с митрополитом Марком (+видео). ryazeparh.ru. афіцыйны сайт Разанскай епархіі (9 лютага 2019). Праверана 27 верасня 2019.
  17. а б в г д Екатерина Евсюкова. Когда радость общения переполняет сердца - впечатления от фестиваля "Братья". афіцыйны сайт Гродзенскай епархіі (12 лютага 2013). Праверана 3 снежня 2018.
  18. Посетить X юбилейный православный молодежный фестиваль «Братья». Журнал «Наследник» (16 ліпеня 2011). Праверана 4 снежня 2018.
  19. а б Міжнародны фестываль праваслаўнай моладзі пройдзе ў Беларусі (15 ліпеня 2010). Праверана 14 кастрычніка 2019.
  20. На Кипре прошел православный молодежный фестиваль «Братья». patriarchia.ru (13 лютага 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  21. XV международный молодежный православный фестиваль «Братья». Бирск православный (28 ліпеня 2014). — «Теплая дружественная атмосфера, утренние и вечерние молитвы, Литургии в походном храме, крестный ход, мини беседы с батюшками, спортивные игры, танцы, песни под гитару у костра, общение и новые знакомства — так вкратце можно охарактеризовать фестиваль Братья 2014»  Праверана 3 снежня 2018.
  22. Открытие XV Международного православного молодежного фестиваля «Братья» в Можайском районе. "Московские Епархиальные Ведомости", №7-8 за 2014 год.
  23. а б в г д е ё ж C 15 по 23 июля на Бородинском поле пройдет XXI Православный молодежный международный фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Сінадальнага аддзела па справах моладзі (3 ліпеня 2017). Праверана 27 лістапада 2018.
  24. а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у ф х ц ч ш «Фестиваль „Братья“». Светлый вечер с о. Ярославом Ерофеевым и Оксаной Шашуто (07.12.2017) // Радио Вера
  25. Наша история. mozhaysk.ru. Праверана 27 лістапада 2018.
  26. а б в г д Алсу Идрисова УТРОМ МОЛИТВА, ВЕЧЕРОМ TAНЦЫ // Ежедневные новости. Подмосковье, 23.07.2005, с. 2
  27. а б в г д Мария Берова. Православная вера нас объединяет. naslednick.online (31 ліпеня 2017). Праверана 27 лістапада 2018.
  28. а б в Международный фестиваль православной молодежи "Братья" открывается сегодня в Гродно. belta.by. БЕЛТА (3 лютага 2013). Праверана 27 лістапада 2018.
  29. а б в г д е ё ж Ольга Пророк. От сердца к сердцу. srpska.ru (23 жніўня 2005). Праверана 30 лістапада 2018.
  30. а б в г д е Диана Сметанина. Интервью в ночи, или Кто виноват, что все мы здесь сегодня собрались. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна». molodost.in.ua (17 верасня 2013). Праверана 27 лістапада 2018.
  31. Андрей Викторович Полынский. Можайск — дом святителя Николая. russdom.ru. афіцыйны сайт часопіса Русский дом (декабрь 2005). Праверана 27 лістапада 2018.
  32. Студент технического вуза представил Барнаульскую епархию на международном фестивале. афіцыйны сайт Алтайскай епархіі (15 жніўня 2014). Праверана 4 снежня 2018.
  33. а б в Дмитрий Бобрик. Духовное и земное. Международный молодежный фестиваль «Братья» собрал друзей. rg.ru. Российская газета (22 ліпеня 2010). Праверана 27 лістапада 2018.
  34. а б Юлия Кустикова «„Братья зимой“ — в Салавате!» // «Уфимские епархиальные ведомости», № 2 (323), февраль 2017, стр. 14
  35. а б В Можайске завершился фестиваль православной молодежи. mozhaysk.ru (29 ліпеня 2005). Праверана 27 лістапада 2018.
  36. а б в г д е ё ж Алина Рязанова. Учитель, где живёшь?. mozhaysk.ru (2 жніўня 2011). Праверана 29 лістапада 2018.
  37. а б в г Идет подготовка к I Международному молодежному православному фестивалю «Братья». portal-slovo.ru (2 сакавіка 2005). Праверана 30 лістапада 2018.
  38. а б молодежный православный международный фестиваль "БРАТЬЯ". mozhaysk.ru (28 жніўня 2005). Праверана 27 лістапада 2018.
  39. а б На Бородинском поле состоится Второй православный молодёжный фестиваль «Братья». Русская линия (18 ліпеня 2006). Праверана 27 лістапада 2018.
  40. В Свято-Троицком Ионинском монастыре, г.Киева состоялось вручение Ордена преподобного Нестора Летописца Оксане Шашуто, руководителю можайской православной молодежной организации.. mozhaysk.ru (23 кастрычніка 2005). Праверана 27 лістапада 2018.
  41. а б в г д е Елена Афанасьевна Алигожина. Признание в любви. На Бородинском поле отзвучал Православный фестиваль «БРАТЬЯ-2006». афіцыйны сайт часопіса «Русский дом» (сентябрь 2006). Праверана 27 лістапада 2018.
  42. священник Ярослав Олегович Ерофеев, 1983. афіцыйны сайт Маскоўскай абласной епархіі. Праверана 27 лістапада 2018.
  43. http://zima.bratia.ru
  44. а б Международный молодежный фестиваль «Братья» проходит в Ярославской епархии. Православие.Ru (10 лютага 2009). Праверана 24 сакавіка 2018.
  45. Фестиваль «Братья». афіцыйны сайт часопіса «Русский дом» (№7 июль 2009). Праверана 27 лістапада 2018.
  46. Интервью с иереем Ярославом Ерофеевым. mozhblag.prihod.ru. сайт Можайского благочиния (19 лютага 2015). Праверана 27 лістапада 2018.
  47. Православный международный молодежный фестиваль «БРАТЬЯ». афіцыйны сайт Маскоўскай абласной епархіі (29 жніўня 2005). Праверана 28 лістапада 2018.
  48. а б в г Православный международный молодежный фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Мінскай духоўнай семінарыі (24 ліпеня 2006). Праверана 2 снежня 2018.
  49. Фестиваль «Братья-2006» :: Молодежный форум Чайка
  50. Открытие международного молодежного фестиваля «Братья». афіцыйны сайт Маскоўскай абласной епархіі (15 ліпеня 2007). Праверана 29 лістапада 2018.
  51. а б Можайская делегация на Днях молодежи в Закарпатье. афіцыйны сайт Маскоўскай абласной епархіі (17 лютага 2008). Праверана 29 лістапада 2018.
  52. Елена Коровина. «Будьте как дети». churchs.kiev.ua (февраль 2008). Праверана 27 лістапада 2018.
  53. Новости. сайт Свято-Троицкого Ионинского монастыря (12 жніўня 2008). Праверана 4 снежня 2018.
  54. Предстоятель УПЦ и элладский архиепископ поприветствовали участников фестиваля «Братья.ua». афіцыйны сайт Украінскай Праваслаўнай Царквы (стары) (25 ліпеня 2008). Праверана 3 снежня 2018.
  55. а б в 9-й православный молодежный международный фестиваль "Братья". Православная молодёжь Ярославля (10 красавіка 2010). Праверана 28 лістапада 2018.
  56. а б в г д е ё диакон Николай Лысенко. Фестиваль «Братья». Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (20 августа 2011). Праверана 28 лістапада 2018.
  57. а б Н. Никитина. Братья всегда со мной…. aleksandrov.ru (19 сакавіка 2009). Праверана 27 лістапада 2018.
  58. Международный фестиваль «Братья» завершился крестным ходом. Православие.Ru (18 студзеня 2009). Праверана 24 сакавіка 2018.
  59. а б В первой половине лютага состоялся шестой Фестиваль «Братья» в его зимней сессии. общественный городской сайт Можайск.ру (4 сакавіка 2009). Праверана 4 снежня 2018.
  60. Завершился фестиваль «Братья». sobor.by (28 ліпеня 2009). Праверана 4 снежня 2018.
  61. Отдел по делам молодежи. Сайт отдела по делам молодёжи Московской епархии (2007-03-12 (с последующими обновлениями)). Праверана 4 снежня 2018.
  62. а б в г д Таисия Сакович «Как хорошо, что мы друг у друга есть!» // «Пантелеимоновский благовест», № 11/124, сентябрь 2009, стр. 3
  63. Итоги молодежного фестиваля «Братья». miloserdie.ru (2 верасня 2010). Праверана 29 лістапада 2018.
  64. В Волгоградской области пройдет международный православный молодежный фестиваль "Братья". Высота 102 (25 студзеня 2010). Праверана 3 снежня 2018.
  65. Дмитрий Бобрик Международный молодежный фестиваль «Братья» собрал друзей // «Российская газета», 22.07.2010
  66. а б С 17 по 25 ліпеня на Логойщине проходит Православный молодежный международный фестиваль «Братья». kraj.by (20 ліпеня 2010). Праверана 4 снежня 2018.
  67. а б Фестиваль православной молодежи «Братья-2010» впервые проходит в Беларуси. Православие.Ru (20 ліпеня 2010). Праверана 24 сакавіка 2018.
  68. а б в г X Юбилейный молодежный фестиваль «Братья» на Можайской земле. афіцыйны сайт Маскоўскай абласной епархіі (29 ліпеня 2011). Праверана 4 снежня 2018.
  69. а б XVII Православный Международный Молодёжный фестиваль "Братья". Просветительское общество Путь (6 верасня 2015). Праверана 29 лістапада 2018.
  70. а б в г д е ё ж Ольга Кузь и Маргарита Рыбалкина. «Учитель, где живешь? Приидите и увидите». сайт кафедральнага сабора свц. Мікалая ў Вене (27 ліпеня 2011). Праверана 28 лістапада 2018.
  71. Диакон Владимир Василик. «Братья-2012». Русская народная линия (15 лютага 2012). Праверана 4 снежня 2018.
  72. а б в Сергей Макаренко Фестиваль «Братья» // «Царкоўнае слова», 2012 — № 9 — с. 7
  73. а б Сергей Багдасаров, Юлия Воскобойникова. Международный фестиваль "Братья" в Питере. Волонтерское движение «Молодость неравнодушна» (13 сакавіка 2012). Праверана 3 снежня 2018.
  74. см. promo-фотографию данного фестиваля
  75. а б В Крыму из-за рекордной жары раньше времени закрылся фестиваль “Братья”. «Православие и мир» (26 ліпеня 2012). Праверана 4 снежня 2018.
  76. а б Пресс-служба Братства Святого Белогорья. С 21 по 26 ліпеня, молодежь Белгородской митрополии приняла участие в XII Международном молодежном фестивале «Братья». афіцыйны сайт Белгарадскай епархіі (31 ліпеня 2012). Праверана 4 снежня 2018.
  77. священик Олександр Дячук. Православний молодіжний міжнародний фестиваль «Братья» в Севастополі. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (7 жніўня 2012). Праверана 4 снежня 2018.
  78. Презентации молодежных общин «Братья-Зимой» Гродно 2013. Храм усекновения главы Иоанна Предтечи. Гродненская епархия Белорусская Православная Церковь (10 лютага 2013). Праверана 3 снежня 2018.
  79. а б Зимний международный фестиваль "Братья". svbs.by (2 сакавіка 2013). Праверана 3 снежня 2018.
  80. а б Приняли участие в православном международном фестивале «Братья 2013» г. Белгород. Ростов без наркотиков (22 ліпеня 2013). Праверана 4 снежня 2018.
  81. http://beleparh.ru/index.php/novosti/21-sluzhenie/3165-otkrytie-festivalya
  82. К 20-летию Белгородской епархии. Летопись епархиальной жизни 1995-2015 гг.. сайт Белгородской епархии (15 верасня 2015). Праверана 4 снежня 2018.
  83. Православный Молодежный Международный Фестиваль «Братья» — архіўная копія галоўнай старонкі сайта bratia.ru па стане на 25 мая 2013
  84. а б в Представитель Тамбовской епархии принял участие в XV Православном молодежном международном фестивале «Братья». афіцыйны сайт Тамбоўскай епархіі (28 ліпеня 2014). Праверана 4 снежня 2018.
  85. XV Православный молодежный международный фестиваль «Братья». tihvinhram.ru (5 жніўня 2014). Праверана 4 снежня 2018.
  86. Православный Молодежный Международный Фестиваль «Братья»
  87. а б Руководитель молодежного епархиального отдела принял участие в фестивале «Братья» на Святой Земле. афіцыйны сайт Увараўскай епархіі (16 лютага 2015). Праверана 4 снежня 2018.
  88. Фестиваль «Братья Зимой» пройдёт 2-9 лютага 2015 года в Иерусалиме. Информационный портал Sobor.by (19 жніўня 2014). Праверана 4 снежня 2018.
  89. а б в г д е XVII международный фестиваль православной молодежи «Братья» на Можайской земле. сайт Можайского благочиния Московской областной епархии (27 ліпеня 2015). Праверана 3 снежня 2018.
  90. а б 01-07.02.2016. КОСТРОМА. Клирик Ровеньковской епархии принял участие в Православном молодежном международном фестивале «Братья». Должанский Благочиннический округ Ровеньковской епархии Украинской Православной церкви (16 лютага 2016). Праверана 28 лістапада 2018.
  91. а б в г д 1-7 февраля в Костроме состоится фестиваль «Братья Зимой». информационный портал Собор.by (21 кастрычніка 2015). Праверана 30 верасня 2019.
  92. а б в г д е ё ж Екатерина Евсюкова. "Верьте в Свет, да будете сынами Света". Афіцыйны блог аб'яднання моладзі Беларускай Праваслаўнай Царквы (29 ліпеня 2016). Праверана 30 лістапада 2018.
  93. а б Более 350 человек из 5 стран приняли участие в молодёжном православном фестивале "Братья" в Заславле. sobor.by (26 ліпеня 2016). Праверана 2 снежня 2018.
  94. а б в "Верьте в Свет, да будете сынами Света". Завершился 19-й православный международный фестиваль "Братья". О фестивале рассказывают его участники: Новик Ирина, Кот Григорий и Кот Дмитрий. Приходской сайт храма Святого великомученика Георгий Победоносца (д. Яглевичи) (30 ліпеня 2016). Праверана 29 лістапада 2018.
  95. В Салаватской епархии прошел международный православный молодежный фестиваль «Братья». patriarchia.ru (13 лютага 2017). Праверана 4 снежня 2018.
  96. Н. Семавина. Участники XX Православного Молодежного Международного фестиваля «Братья» посетили конноспортивный комплекс «Тулпар». Муниципальный район Мелеузовский район Республики Башкортостан (14 лютага 2017). Праверана 4 снежня 2018.
  97. а б В Салавате пройдет ХХ Православный международный молодежный фестиваль «Братья». eparhia-salavat.ru (2 сакавіка 2016). Праверана 4 снежня 2018.
  98. XXI ПРАВОСЛАВНЫЙ МОЛОДЕЖНЫЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ФЕСТИВАЛЬ «БРАТЬЯ». «Ратники отечества» (2 сакавіка 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  99. а б Александра Гавеля. Фестиваль «Братъя». Часть ІІ. Православная молодежь. Как насыщенно проходит ее жизнь. Часть II.. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (3 ліпеня 2018). Праверана 29 лістапада 2018.
  100. а б в г По итогам фестиваля «Братья». афіцыйны сайт Астраханскай епархіі (16 жніўня 2018). Праверана 4 снежня 2018.
  101. а б в г В Каспийской столице завершился XXIII Православный Молодежный Международный Фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Ахтубінскай епархіі (16 жніўня 2018). Праверана 4 снежня 2018.
  102. Астраханская митрополия принимает гостей. афіцыйны сайт Астраханскай епархіі (5 жніўня 2018). Праверана 5 снежня 2018.
  103. Фестиваль Братья 2019 (2 сакавіка 2019). Праверана 27 верасня 2019.
  104. Илиинская молодежь стала частью фестиваля "Братья". hramilii.ru (12 жніўня 2019). Праверана 27 верасня 2019.
  105. а б в https://drevo-info.ru/news/25180.html
  106. http://zima.bratia.ru
  107. https://vk.com/wall-199629_22756
  108. В Можайске пройдет I Православный международный фестиваль «Братья». Русская линия (5 ліпеня 2005). Праверана 27 лістапада 2018.
  109. Участники молодежного фестиваля «Братья» приняли участие в ночной литургии. pravoslavie.by (27 жніўня 2010). Праверана 27 лістапада 2018.
  110. Нина Янович. Как тебя зовут?. Минский курьер (21 ліпеня 2010). Праверана 30 лістапада 2018.
  111. а б Надежда Земскова. На Бородинском поле прошел православный фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Сімбірскай епархіі (14 жніўня 2014). Праверана 2 снежня 2018.
  112. Православный фестиваль "Братья" собрал в Петербурге молодежь из Беларуси, России и Украины. сайт газеты «Союзное вече» (24 лютага 2012). Праверана 27 лістапада 2018.
  113. а б Участники православного молодежного фестиваля "Братья" из России, Украины и Белоруссии молились о единстве Русской церкви. Интерфакс-Религия (24 ліпеня 2006). Праверана 28 лістапада 2018.
  114. а б Алина Рязанова. В Можайске прошел 15-й православный молодежный международный фестиваль «Братья». 9 дней одного рода. mk.ru (1 жніўня 2014). Праверана 27 лістапада 2018.
  115. а б Молодежь России, Украины и Беларуси пройдет по стопам Христа на Святой Земле. «Православие и мир» (2 лютага 2015). Праверана 27 лістапада 2018.
  116. а б в A. Goncharova. Молодежный отдел благочиния. сайт Можайского благочиния (19 лютага 2015). Праверана 28 лістапада 2018.
  117. а б Православный молодежный международный фестиваль. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (15 ліпеня 2011). Праверана 28 лістапада 2018.
  118. а б Братья. Рязанское информационное агентство «Малая Родина» (28 ліпеня 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  119. а б в г Мария Евсина. Братский дух. naslednick.online (28 ліпеня 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  120. https://pravoslavmolodezh.ru/novosti/2736-intervyu-s-evgeniem-lobanovym-osnovatelem-foruma-quo-vadis-sotrudnikom-sinodalnogo
  121. «Сумейте сохранить трепетность и свежесть взгляда на жизнь» «Царкоўнае слова», 2011 — № 7. — стр. 4
  122. Православная молодежь приняла участие в Международном образовательном форуме «Quo Vadis?». pravoslavie.ru (16 лістапада 2012). Праверана 30 лістапада 2018.
  123. Молодежный форум «Quo Vadis?». афіцыйны сайт Беларускай Праваслаўнай Царквы (1 лістапада 2011). Праверана 3 снежня 2018.
  124. ЖДЁМ ТЕБЯ НА ФОРУМЕ «ДОБРОЛЕТО. ТЕРРИТОРИЯ ВЕРЫ» | Молодежный отдел Московской городской епархии // афіцыйны сайт аддзела Маскоўскай епархіі па справах моладзі
  125. а б Собирая звезды под открытым небом. «Фома в Украине» (3 жніўня 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  126. 14-я молодёжная конференция: неофициальный отчёт. сайт валанцёрскага руху «Молодость неравнодушна» (13 июня 2018). Праверана 3 снежня 2018.
  127. XVII Православный молодёжный международный фестиваль «Братья» пройдёт 18-26 июля на Бородинском поле, возле города Можайска. Фестиваль проводится по благословению митрополита Крутицкого и Коломенского Ювеналия. Семейный опыт. Сайт о православной семье (2 сакавіка 2015). Праверана 3 снежня 2018.
  128. а б в г д е ё ж з і к «Зачем учиться волонтерству?» Светлый вечер с Викторией Аникеевой и Юрием Белановским (10.07.2018). Радио «Вера» (10 ліпеня 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  129. В Белгороде проходит XIV Молодежный международный фестиваль «Братья». patriarchia.ru (26 сакавіка 2013). Праверана 4 снежня 2018.
  130. На Бородинском поле пройдет XXI Православный молодежный международный фестиваль «Братья». сайт Синодального комитета по взаимодействию с казачеством (27 чэрвеня 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  131. а б в Александра Гавеля. Фестиваль «Братъя». Валанцёрскі рух "Маладосць неабыякавая" (27 чэрвеня 2018). Праверана 4 снежня 2018.
  132. Иерей Ярослав Ерофеев. Юбилей «Братьев». «Русская Народная Линия» (23 чэрвеня 2011). Праверана 5 снежня 2018.
  133. ПРИГЛАШАЕМ НА МЕЖДУНАРОДНЫЙ ПРАВОСЛАВНЫЙ ФЕСТИВАЛЬ МОЛОДЕЖИ!. Общественный городской сайт Можайск.ru (18 ліпеня 2005). Праверана 5 снежня 2018.
  134. а б VII фестиваль православной молодежи «Братья». афіцыйны сайт Маскоўскай абласной епархіі (9 жніўня 2009). Праверана 29 лістапада 2018.
  135. Алексей Селиванов: Развивать и улучшать патриотические лагеря!. novoross.info (17 жніўня 2019). Праверана 27 верасня 2019.
  136. Четырнадцатый Православный Международный Молодёжный фестиваль "Братья". Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (26 чэрвеня 2013). Праверана 5 снежня 2018.
  137. Молодёжь трёх стран братается в Ярославле. Городской телеканал (11 лютага 2009). Праверана 4 снежня 2018.
  138. 18-24 июля 2005 года в Можайске состоится Православный Молодёжный Международный Фестиваль «Братья». mozhaysk.ru (8 ліпеня 2005). Праверана 27 лістапада 2018.
  139. а б Ксения Новосёлова. «Жизнь полна, когда ее основа — с Господом невидимая связь!». Блог Ксении Новосёловой (31 ліпеня 2014). Праверана 30 верасня 2019.
  140. а б в г д Открытие международного молодежного фестиваля «Братья». moseparh-orm.ru (21 ліпеня 2007). Праверана 28 лістапада 2018.
  141. Завершился зимний фестиваль "Братья" в Гродно. афіцыйны блог Аб'яднання моладзі Беларускай Праваслаўнай Царквы (11 лютага 2013). Праверана 4 снежня 2018.
  142. Фестиваль «Братья». сайт журнала "Русский дом". «Русский Дом» №7 июль 2009. Праверана 28 лістапада 2018.
  143. Отец Геннадий Сорока: «Моя цель – научить их сердца чувствовать». сайт газеты «Вечерний Брест» (27 сакавіка 2009). — «"У нас есть задумка провести когда-нибудь фестиваль «Братья» в Беларуси, в Брестской епархии. Но тут уж как Господь управит"»  Праверана 28 лістапада 2018.
  144. Алёна Старцева. Дружить по-братски. Фестиваль – частичка рая на земле (авторская версия). «Добрый пастырь» (2 сакавіка 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  145. Православный Молодежный Международный Фестиваль «Братья»
  146. а б Виктория Аникеева. Что закаляет волонтёра?. naslednick.online (11 жніўня 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  147. а б Не отказывайте себе. Станьте волонтерами!. naslednick.online. Праверана 28 лістапада 2018.
  148. а б с 4 августа фестиваль "Братья"; с 28 июля по 3 августа школа волонтера. Отдел по делам молодёжи Санкт-Петербургской епархии (2 сакавіка 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  149. а б в г д е ё Виктория Аникеева. Как мы ковали волонтеров, а они – свое счастье. naslednick.online (27 ліпеня 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  150. а б Поучаствовать. Фестиваль «Братья» ждёт вас!. naslednick.ru (1 красавіка 2015). Праверана 28 лістапада 2018.
  151. 16-24 июля 2011 года на Бородинском поле близ Можайска состоится 10-ый юбилейный Православный международный молодёжный фестиваль «Братья» (22 чэрвеня 2011). Праверана 28 лістапада 2018.
  152. ВНИМАНИЕ ФЕСТИВАЛЬ!. афіцыйная група фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (26 мая 2015). Праверана 29 верасня 2019.
  153. Михаил Куц. На Кипре прошел XXII международный православный молодежный зимний фестиваль «Братья». сайт Молитовского благочиния (20 лютага 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  154. а б Епископ Иона возглавил в Израиле молодежный фестиваль-паломничество. «Фома в Украине» (2 лютага 2015). Праверана 5 снежня 2018.
  155. Олеся Попова. Фестиваль «Братья». Детский пансион семейного типа «Павлин» (29 ліпеня 2015). Праверана 4 снежня 2018.
  156. а б в Мария Евсина. Когда все вокруг «Братья». naslednick.online (14 сакавіка 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  157. а б Православный фестиваль "Братья" пройдет в Заславле с 16 по 24 июля. БЕЛТА (10 мая 2016). Праверана 28 лістапада 2018.
  158. Молодежный фестиваль «Братья — зимой» впервые проходит в Санкт-Петербурге. афіцыйны сайт Санкт-Пецярбургскай мітраполіі Рускай Праваслаўнай Царквы (15 лютага 2012). Праверана 29 лістапада 2018.
  159. Ιεροδ. Τριφύλλιος Ονησιφόρου. Συνάντηση στη Λευκωσία με νέους του Διεθνούς Ορθοδόξου Φεστιβάλ «Αδέλφια» (грэч.). афіцыйны сайт Кіпрскай праваслаўнай царквы (9 Φεβρουαρίου 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  160. а б в г Татьяна Шитова. XIX Православный молодежный международный фестиваль «Братья» в Беларуси. tulaeparhia.ru. сайт Тульской епархии (25 ліпеня 2016). Праверана 18 лістапада 2019.
  161. а б Елена Алигожина. В Можайске, на Бородинском поле завершил свою работу II международный молодёжный православный фестиваль "Братья". mozhaysk.ru (26 ліпеня 2006). Праверана 28 лістапада 2018.
  162. а б в Драган Буковички. Сербская делегация на Православном фестивале «Братья» под Москвой. senica.ru (19 жніўня 2015). Праверана 28 лістапада 2018.
  163. Участие в православном молодёжном фестивале «Братья»(недаступная спасылка). orthodoxy.lt (28 ліпеня 2015). Архівавана з першакрыніцы 29 ліпеня 2018. Праверана 29 лістапада 2018.
  164. Новости. афіцыйны сайт Свята-Траецкага Іёнінскага манастыра (25 ліпеня 2005). Праверана 28 лістапада 2018.
  165. Новости. афіцыйны сайт Свята-Траецкага Іёнінскага манастыра (16 ліпеня 2006). Праверана 29 лістапада 2018.
  166. Новости. афіцыйны сайт Свята-Траецкага Іёнінскага манастыра (14 ліпеня 2007). Праверана 4 снежня 2018.
  167. Председатель Синодального отдела УПЦ по работе с молодежью епископ Обуховский Иона принял участие в открытии XII Международного молодежного фестиваля «Братья». Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (24 ліпеня 2012). Праверана 3 снежня 2018.
  168. а б Мария Евсина. «Братские» ангелы-хранители. Православная духовно-просветительская газета «Благовест» (12 верасня 2018). Праверана 5 снежня 2018.
  169. Надежда Ноздрачева. «Orthofest»- первый молодежный фестиваль. pravmolod-izyum.church.ua (1 жніўня 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  170. Сергей Николаев Белорусы на фестивале «Братья» в Крыму // «Царкоўнае слова». 2012 — № 32. — C. 15
  171. а б в г Александр Борзилов. XII Православный молодёжный международный фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Белгародскай і Старааскольскай епархіі (31 ліпеня 2012). Праверана 28 лістапада 2018.
  172. ГТРК Ярославия. В Ярославле открылся молодежный православный фестиваль «Братья». pravoslavie.ru (10 лютага 2009). Праверана 28 лістапада 2018.
  173. а б в Священник Филипп Гертер. Харьковчане на фестивале «Братья». Мнение первое. Священническое.. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (14 жніўня 2012). Праверана 3 снежня 2018.
  174. а б В Салавате прошёл XX юбилейный зимний православный молодёжный международный фестиваль «Братья». eparhia-salavat.ru. афіцыйны сайт Салавацкай епархіі (1 лютага 2007). Праверана 28 лістапада 2018.
  175. Пресс-служба Архангельской епархии. Молодые архангелогородцы приглашают ровесников на православный фестиваль «Братья» в Астрахани. афіцыйны сайт Архангельскай епархіі (3 ліпеня 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  176. а б Валерия Кошелева. В Можайском районе готовятся к встрече гостей XV православного молодежного Фестиваля «Братья». Можайск: rutube. Event occurs at 4:20. Праверана 4.12.2018. {{cite AV media}}: Невядомы параметр |date2= ігнараваны (даведка); Праверце значэнне даты ў: |accessdate= (даведка)
  177. 10 лет молодежной группе Никольского собора в Можайске. mepar.ru. афіцыйны сайт Маскоўскай абласной епархіі (27 снежня 2009). Праверана 27 лістапада 2018.
  178. а б в г д е ё ж Я. А. Седова Есть ли жизнь после «Братьев»? // «Русский дом». 2015. — № 10 — C. 9
  179. а б в г д е ё ж з і Мария Евсина. Братья: единство под куполом неба. naslednick.online. Праваслаўны моладзевы партал «Наследник» (20 жніўня 2018). Праверана 29 лістапада 2018.
  180. а б в г д Юлия Воскобойникова. «Братья» по-белорусски. Православие в Украине (11 жніўня 2010). Праверана 2 снежня 2018.
  181. а б в г д е ё Лариса Корякина «Мы — братья» // «Новая жизнь», № 60 (13191) от 9 августа 2014 года, стр. 8-9
  182. Православный фестиваль «Братья» пройдет в Заславле в формате палаточного городка. БЕЛТА (26 мая 2016). Праверана 28 лістапада 2018.
  183. а б XII Православный международный фестиваль «Братья» — ЕОУ ДЮЦ ПК «Умиление»
  184. Оксана Викторовна Шашуто. Оксана Шашуто - Бог здесь становится ближе. №9 сентябрь 2014. Праверана 4 снежня 2018.
  185. а б в г д Ирина. Фестиваль «Братья» 2007. Приход иконы Божией Матери «Всех скорбящих радость» г. Минск (2 сакавіка 2007). Праверана 29 лістапада 2018.
  186. а б Поездка в г. Можайск на фестиваль «Братья». Волгоград православный (22 чэрвеня 2014). Праверана 28 лістапада 2018.
  187. а б в Условия участия в XXV фестивале «БРАТЬЯ» 2019 г. Можайск, Бородинское поле! на афіцыйным сайце фестывалю «Браты»
  188. Православный молодежный международный фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Мелекескай епархіі (3 чэрвеня 2015). Праверана 29 лістапада 2018.
  189. а б Начал работу Православный международный молодёжный фестиваль «Братья». сайт Епархиального отдела по организованному православному отдыху паломничеству и православному туризму Московской епархии Русской Православной Церкви (22 ліпеня 2014). Праверана 2 снежня 2018.
  190. У Гродне стартаваў фестываль праваслаўнай моладзі Браты (5 лютага 2013). Праверана 14 кастрычніка 2019.
  191. Владислав Першин. 15-23.07.2017. Бородино. XXI православный молодежный международный фестиваль «БРАТЬЯ». Православный портал «Вестник-Кладезь» (15 чэрвеня 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  192. "Братья" в Севастополе. listrigon.com (26 чэрвеня 2012). Праверана 29 лістапада 2018.
  193. а б в г X Юбилейный молодежный фестиваль «Братья» на Можайской земле. mepar.ru. Московские Епархиальные Ведомости. №9-10 за 2011 год. Праверана 28 лістапада 2018.
  194. а б в г Елизавета Павленко. Молодежный фестиваль «Братья». Церковь Рождества Пресвятой Богородицы с.Льялово (19 жніўня 2016). Праверана 29 лістапада 2018.
  195. Виктория Гусятникова. Фестиваль «Братья» прошел спокойно. podmoskovye.bezformata.com (26 ліпеня 2011). Праверана 29 лістапада 2018.
  196. а б Мария Евсина. К «Братьям»!. naslednick.online (19 ліпеня 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  197. Стена
  198. а б в г д е ё Ольга Лазарь «Фестиваль православной молодежи „Братья“ отметил юбилей на Бородинском поле» // «Миссионерское обозрение», № 8 август 2014, стр. 8
  199. а б в Делегация молодежного отдела епархии приняла участие в международном фестивале «Братья». афіцыйны сайт Увараўскай епархіі (7 жніўня 2014). Праверана 5 снежня 2018.
  200. Юлия Семенова. Православный фестиваль на выживание. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (8 жніўня 2012). Праверана 4 снежня 2018.
  201. Участники XII Православного молодёжного международного фестиваля «Братья» переехали в Топловский Свято-Троице-Параскевиевский женский монастырь. novoross.info (27 ліпеня 2012). Праверана 4 снежня 2018.
  202. Вера Клиран. Собралась православная молодежь. pristalica.by. Газета Минского района «Прысталiчча» (28 ліпеня 2016). Праверана 26 верасня 2019.
  203. http://sabor.by/event/festival-palomnichestvo-bratya-proj/
  204. Новостная служба «Наследник» 05.02.2018 Православный молодежный международный Фестиваль «БРАТЬЯ» на Кипре. naslednick.online (2 сакавіка 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  205. Оксана Шушуто (7 December 2017). «Фестиваль „Братья“». Светлый вечер с о. Ярославом Ерофеевым и Оксаной Шашуто (07.12.2017) [руская]. Moscow: Радио «Вера». Праверана 2019-09-25. Получается достаточно закрытый зимний такой фестиваль, где ты можешь познакомиться с каждым и каждого запомнить по имени практически за неделю. Летом, конечно, это сделать сложнее, когда там до тысячи человек собирается вместе. Ну это огромная такая семья, но всех все равно там не объять.
  206. Алёна Строя, Анна Карамаврова. О, всё это так по-фестивальному, по-«Братски»!. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (29 сакавіка 2010). Праверана 4 снежня 2018.
  207. 12-18 февраля. Фестиваль "Братья зимой 2012". Санкт-Петербург. Церковный вестник» (2 лютага 2012). Праверана 29 лістапада 2018.
  208. В Закарпатье прошел православный молодёжный фестиваль «Братья». Православие.Ru (19 лютага 2008). Праверана 24 сакавіка 2018.
  209. Сергей Макаренко, Елена Наследышева «Фестиваль веры и дружбы» // «Царкоўнае слова», № 30 (424), 2010, стр. 4-5
  210. Лидия Кобакова. Фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Іркуцкай епархіі (15 верасня 2011). Праверана 4 снежня 2018.
  211. Вместе на самый лучший фестиваль «Братья» — Храм преподобного Сергия Радонежского в Солнцево
  212. Архангелогородцы стали участниками Международного православного фестиваля «Братья». афіцыйны сайт Архангельскай епархіі (6 жніўня 2014). Праверана 2 снежня 2018.
  213. Активисты православного молодежного движения «Ника» г. Мелеуза успешно окончили «Школу волонтеров» и приняли участие в XXI Православном молодежном международном фестивале «Братья». афіцыйны сайт Салавацкай епархіі (2 сакавіка 2017). Праверана 3 снежня 2018.
  214. Делегация Елецкой епархии приняла участие в XVII православном молодёжном международном фестивале «Братья». афіцыйны сайт Ялецкай епархіі (27 ліпеня 2015). Праверана 4 снежня 2018.
  215. Архангельская молодежь о фестивале «Братья»: там каждый ощущает себя частичкой Церкви. афіцыйны сайт Архангельскай епархіі. Праверана 4 снежня 2018.
  216. Катя, волонтер. …Он превзошёл все мои ожидания!. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (2 верасня 2010). Праверана 4 снежня 2018.
  217. По стопам учеников Преподобного Сергия Радонежского. СМИ44. Новости Костромской области (11 лютага 2016). Праверана 3 снежня 2018.
  218. Артём Перлик. На краю мира. Международный литературный клуб «Омилия» (27 жніўня 2018). Праверана 4 снежня 2018.
  219. Даниил Иванов, Ирина Чернавская. Делегация молодежи Санкт-Петербургской епархии вернулась с фестиваля "Братья". Отдел по делам молодёжи Санкт-Петербургской епархии (27 ліпеня 2014). Праверана 3 снежня 2018.
  220. Виктория Аникеева. Москали в Киеве и хохлы в Хохлах. naslednick.online (19 сакавіка 2018).
  221. а б в г Мария Евсина. Как оторваться от земли. Сайт газеты «Благовест» (3 верасня 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  222. а б в «Братья» как феномен православной культуры. Волгоград Православный (3 августа 2015). Праверана 28 лістапада 2018.
  223. а б 400 братьев по вере собрались в палаточном лагере в селе Растопуловка Астраханской области. ГТРК Россия-Астрахань (7 жніўня 2018). Праверана 4 снежня 2018.
  224. а б http://www.arh-eparhia.ru/news/209/76249/
  225. «От сердца к сердцу» // Благовестник. Православная газета. № 8(268) август, 2015 г. стр. 1-2.
  226. а б в г д е ё ж гл. программы проведённых фестивалей на афіцыйным сайце фестывалю «Браты»
  227. а б в Во имя единства России, Украины и Белоруссии. На Бородинском поле прошел ежегодный летний Православный молодежный фестиваль «Братья». «Русская народная линия» (30 ліпеня 2015). Праверана 28 лістапада 2018.
  228. а б в г д е ё ж з і Виталий Сидоркин. Из года в год на Бородинском поле…. сайт «Православіє в Україні» (3 жніўня 2006). Праверана 29 лістапада 2018.
  229. а б в Елена Габриянчик. Чтоб православной веры огонь вечно горел и не гас… // Из жизни Гродненской епархии — Июль 2007. Гродненская епархии Белорусской православной церкви, июль 2007
  230. а б Виктория Аникеева. Ласкаво просимо на Україну. naslednick.online. Православный молодежный портал «Наследник» (30 сакавіка 2018).
  231. а б в г д е ё Делегация Санкт-Петербургской епархии приняла участие в фестивале "Братья". афіцыйны сайт Санкт-Пецярбургскай мітраполіі (28 ліпеня 2015). Праверана 5 снежня 2018.
  232. ПРЕДСТАВЛЕНИЕ ГОРОДОВ/ГРУПП!!!. афіцыйная супольнасць фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (7 ліпеня 2018). Праверана 4 снежня 2018.
  233. Анна Уварова, Вероника Савина. Братья-2007. «Плёсково», № 2 (90) — 8 сентября 2007. Праверана 29 лістапада 2018.
  234. Мария Кожевникова. Впечатления о выездном концерте фестиваля «Братья» в театре Ростова Великого. Ростов Великий. Возрождение (13 лютага 2009). Праверана 3 снежня 2018.
  235. Состоялся XVII Международный фестиваль православной молодежи «Братья». patriarchia.ru (3 жніўня 2015). Праверана 28 лістапада 2018.
  236. Фестиваль «Братья» на земле Святого Белогорья. belgorod.er.ru (23 июля 2013). Праверана 28 лістапада 2018.
  237. Визитная карточка Фестиваля Братья - каждый год обновляющийся ГИМН ФЕСТИВАЛЯ!!!. афіцыйная супольнасць фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (22 ліпеня 2019). Праверана 28 верасня 2019.
  238. Делегация из Белгородской епархии приняла участие в православном молодёжном фестивале «Братья-2010» (25 ліпеня 2010). Праверана 29 лістапада 2018.
  239. а б 10 юбилейный православный молодежный международный фестиваль "Братья". Православная молодёжь Ярославля (5 мая 2011). Праверана 27 лістапада 2018.
  240. Екатерина Евсюкова «Фестиваль „Братья“ вновь собирает друзей» // «Царкоўнае слова», — 2011 — № 29 (475), — С. 7
  241. Мария Евсина. Большая семья во имя малой. официальный сайт газеты «Благовест» (14 верасня 2019).
  242. а б в Мария Евсина. «Братья»: четверг. naslednick.online. Православный молодежный портал «Наследник» (21 июля 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  243. а б в г д Александр Карпук, студент III курса МинДС. Можайские «Братья» (2 сакавіка 2006). Праверана 27 лістапада 2018.
  244. Молодые архангелогородцы приглашают ровесников на православный фестиваль «Братья» в Астрахани. сайт Архангельской епархии (3 ліпеня 2018). Праверана 5 снежня 2018.
  245. Православная молодежь г.Кобрина о ярких событиях лета. афіцыйны сайт Брэсцкай епархіі (17 жніўня 2016). Праверана 3 снежня 2018.
  246. Александра Гавеля. Православная молодежь. Как насыщенно проходит ее жизнь. Часть III. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (12 ліпеня 2018). Праверана 29 лістапада 2018.
  247. http://www.hramilii.ru/news/19978/
  248. а б в г БРАТЬЯ 2014 Астраханские казаки на Бородинском поле!!!. сайт Храма святого апостола Андрея Первозванного (2 жніўня 2014).
  249. Архангелогородцы погрузились в море любви и радости на молодежном православном фестивале «Братья». афіцыйны сайт Архангельскай епархіі (25 ліпеня 2017). Праверана 28 лістапада 2018.
  250. а б в Фестиваль «Братья» в Беларуси. Свято-Троицкий кафедральный собор града Саратова (29 ліпеня 2016). Праверана 28 лістапада 2018.
  251. а б Клирик Ровеньковской епархии принял участие в 10-ом Православном молодежном международном фестивале «Братья». Волонтерское движение «Молодость неравнодушна» (2 жніўня 2015). Праверана 30 лістапада 2018.
  252. а б Мария Евсина. Яркие будни фестиваля. naslednick.online. Православный молодежный портал «Наследник» (20 ліпеня 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  253. а б Нина Янович. Мы братья!. Минский курьер (23 ліпеня 2010). Праверана 30 лістапада 2018.
  254. В Севастополе стартовал православный фестиваль «Братья» (1 ліпеня 2012). Праверана 30 лістапада 2018.
  255. а б в Мария Евсина. «Братья». Мы обязательно встретимся снова!. naslednick.online. Православный молодежный портал «Наследник» (24 ліпеня 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  256. Время благоДарить. Блог Ксении Новосёловой (19 жніўня 2013). Праверана 4 снежня 2018.
  257. Анна Соколик. «Верный в малом, и во многом верен». сайт газеты «Полесская правда» (21 жніўня 2010). Праверана 29 лістапада 2018.
  258. Молодежный отдел Воронежской епархии принял участие в международном молодежном фестивале «Братья» в Астрахани. афіцыйны сайт Сінадальнага аддзела па справах моладзі (16 жніўня 2018). Праверана 3 снежня 2018.
  259. Завершился фестиваль «Братья». афіцыйны сайт Астраханскай епархіі (13 жніўня 2018). Праверана 29 лістапада 2018.
  260. Пресс-служба Орской епархии. ХV ПРАВОСЛАВНЫЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ ФЕСТИВАЛЬ «БРАТЬЯ». афіцыйны сайт Орскай епархіі (2 сакавіка 2014). Праверана 3 снежня 2018.
  261. С 19 по 27 июля в Можайском районе состоится XV Православный молодёжный международный фестиваль «Братья». «Новая Жизнь» (15 ліпеня 2014). Праверана 3 снежня 2018.
  262. XXI фестиваль «Братья» открылся на Бородинском поле(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 чэрвеня 2018. Праверана 13 чэрвеня 2018.
  263. «Южный глас в Можайске» // «Православное Приднестровье» // сентябрь 15 (200) 2006, стр. 3
  264. Делегация православной молодежи Саратова посетила международный фестиваль «Братья». Информационно-аналитический портал Саратовской и Вольской Епархии «Православие и современность» (30 ліпеня 2015). Праверана 3 снежня 2018.
  265. Кирилл Фролов. Брат-2 в Можайске. Правая.ру (26 ліпеня 2006). Праверана 5 снежня 2018.
  266. Ильмира Баязитова, Екатерина Крылова. Город чудес. Волонтёрское движение «Молодость неравнодушна» (17 июля 2010). Праверана 28 лістапада 2018.
  267. гл. прыклад
  268. Егор Юрьевич Мичурин. Братья.ua. rwauxjeh.blogspot.com (1 чэрвеня 2009). Праверана 29 лістапада 2018.
  269. Беседовал Андрей Викторович Полынский. Оксана Шашуто - Не спешите, девки, замуж. Журнал «Русский дом», № 5 май 2017. Праверана 4 снежня 2018.
  270. а б в Марына Пыркова Фестываль «Браты»: дзевяць дзён адкрыццяў : аб 9-м Міжнародным праваслаўным маладзёжным фестывалі ў Сілічах // Настаўніцкая газета : выданне асветнікаў Рэспублікі Беларусь. 2010. — 24 ліп. — С. 1, 4
  271. Внимание Фестиваль !!!!! По традиции фестиваля для всех участников будет проведена игра в "Ангелов" - любимая игра !!! (руск.). Афіцыйная супольнасць фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (15 мая 2017). Праверана 30 верасня 2019.
  272. 12-18 февраля. Фестиваль "Братья зимой 2012". Санкт-Петербург. «Церковный вестник» (2 лютага 2012). Праверана 27 лістапада 2018.
  273. Более 150 человек стали участниками православного молодёжного фестиваля в Рязани. 62 ИНФО (5 лютага 2019). Праверана 27 верасня 2019.
  274. http://astreparh.ru/novosti-eparhii/2522-pravoslavnyy-molodezhnyy-festival-bratya-v-astrahani.html
  275. В Можайске пройдет православный молодёжный международный фестиваль «Братья». pravoslavie.ru (17 мая 2019). Праверана 29 верасня 2019.
  276. С. П. Исаков. ПРИГЛАШАЕМ НА МЕЖДУНАРОДНЫЙ ПРАВОСЛАВНЫЙ ФЕСТИВАЛЬ МОЛОДЕЖИ!. mozhaysk.ru (18 ліпеня 2005). Праверана 3 снежня 2018.
  277. Миниотчеты с минибесед // «Братский вестник» № 3 (23 июля 2013, вторник)
  278. а б в Роман Илющенко. Православный международный фестиваль «Братья». «Благотворительный фонд «Ратники Отечества» (2 сакавіка 2015). Праверана 2 снежня 2018.
  279. ГТРК-Ярославия. В Ярославле продолжается международный православный фестиваль "Братья". сайт «Культурная Эволюция» (10 лютага 2009). Праверана 3 снежня 2018.
  280. О.Яро. «Братья-Зимой 2018». molodost.in.ua (7 лютага 2018). Праверана 3 снежня 2018.
  281. а б Татьяна Шитова. XIX Православный молодежный международный фестиваль «Братья» в Беларуси.. информационное агентство Мангазея (27 ліпеня 2016). Праверана 30 лістапада 2018.
  282. а б Ежегодно на «Братья» приезжает много талантливых участников, которые делятся своими навыками. Актерское мастерство, вокал, танцы, вязание, плетение, шитьё, валяние, квиллинг.... и многие другое .... афіцыйная супольнасць фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (19 ліпеня 2018). Праверана 28 верасня 2019.
  283. Вера Горячкина. Страничка из моей творческой жизни. МК по закладкам на фестивале "Братья". Бумажный мир Веры Горячкиной (23 августа 2015). Праверана 30 лістапада 2018.
  284. Фестиваль православной молодежи прошел под Можайском. patriarchia.ru (30 ліпеня 2009). Праверана 29 лістапада 2018.
  285. http://folc.ru/dom-remesel-prinyal-uchastie-v-mezhdunarodnom-festivale-bratya/
  286. а б В гостинице «Воскресенская» прошли мастер-классы для участников молодежного фестиваля «Братья». сайт Костромской митрополии (6 лютага 2016). Праверана 5 снежня 2018.
  287. Е.А. Черняева. Фестиваль «Братья». iv-eparhya.blogspot.com. Ивановская митрополия Русской православной церкви (31 ліпеня 2014). Праверана 29 верасня 2019.
  288. а б Мария Евсина. «Братья»: не спрашивайте, когда мы спим. naslednick.online (22 июля 2017). Праверана 30 лістапада 2018.
  289. Зимний международный фестиваль «Братья». Собор всех белорусских святых (2 сакавіка 2013). Праверана 4 снежня 2018.
  290. Зимний бал православной молодёжи фестиваля «Братья-Зимой» 2013. Храм усекновения главы Иоанна Предтечи (7 лютага 2013).
  291. а б В Рязани прошел IV Сретенский молодежный бал (+видео). ryazeparh.ru. афіцыйны сайт Разанскай епархіі (7 лютага 2019). Праверана 27 верасня 2019.
  292. Сретенский бал в Рязани. 2019 год на YouTube
  293. Делегация епархии вернулась с XXI православного молодежного международного фестиваля «Братья». афіцыйны сайт Ахтубінскай епархіі (26 ліпеня 2017). Праверана 29 лістапада 2018.
  294. Юлия Воинова. В Салавате прошел Императорский бал в рамках Международного православного фестиваля «Братья». helpprison.ru (10 лютага 2017). Праверана 4 снежня 2018.
  295. XXIII Международный фестиваль «Братья». Сайт Свято-Троицкого собора Саратова (16 жніўня 2018). Праверана 29 лістапада 2018.
  296. Завершился Православный молодежный фестиваль «Братья-2010». pravoslavie.by (25 ліпеня 2010). Праверана 29 лістапада 2018.
  297. Александр Мизей. В Беларуси прошел фестиваль "Братья". афіцыйны блог аб'яднання моладзі Беларускай Праваслаўнай Царквы (1 жніўня 2010). Праверана 2 снежня 2018.
  298. На Бородинском поле прошел XV православный молодежный фестиваль "Братья". Регнум (28 июля 2014). Праверана 3 снежня 2018.
  299. Владимир Степанов. Общение по душам. Впервые в Беларуси стартовал международный православный молодежный фестиваль «Братья». "Беларусь сегодня" (20 ліпеня 2010).
  300. http://whois.domaintools.com/bratia.ru
  301. #БратьяФест #братьяфест #bratia #bratiafest ХЕШТЕГИ НАШЕГО ФЕСТИВАЛЯ!!! ПОДПИСЫВАЕМ ФОТО И НОВОСТИ!!!. афіцыйная старонка «Праваслаўнай псіхалагічнай майстэрні» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (9 лютага 2016). Праверана 27 верасня 2019.
  302. http://edem.bratia.ru/#poezdki
  303. 28.07.2018 «Школа волонтеров» от фестиваля «Братья». naslednick.online. Православный молодежный портал «Наследник» (2 сакавіка 2018). Праверана 28 лістапада 2018.
  304. Запускаем новый проект от Фестиваля Братья!. афіцыйная старонка «Праваслаўнай псіхалагічнай майстэрні» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (28 верасня 2017). Праверана 27 верасня 2019.
  305. 😊Приглашаем поучаствовать в новом проекте Фестиваля Братья и православных психологов!. афіцыйная старонка «Праваслаўнай псіхалагічнай майстэрні» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (21 лютага 2018). Праверана 27 верасня 2019.
  306. 😊Приглашаем поучаствовать в новом проекте Фестиваля Братья и православных психологов!. афіцыйная старонка «Праваслаўнай псіхалагічнай майстэрні» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (18 кастрычніка 2018). Праверана 28 верасня 2019.
  307. С 23 по 24 марта 2019 года под Можайском прошла 4-я Православная психологическая Мастерская. Отзывы участников.). афіцыйная старонка «Праваслаўнай псіхалагічнай майстэрні» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (29 сакавіка 2019).
  308. Православная психологическая Мастерская // samopoznanie.ru
  309. http://7ya.bratia.ru/#venue
  310. НОВЫЙ ПРОЕКТ ФЕСТИВАЛЯ!!!!СЕМЕЙНЫЙ ФЕСТИВАЛЬ БРАТЬЯ. афіцыйная супольнасць фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (25 сакавіка 2018). Праверана 5 снежня 2018.
  311. 29.09.2018 I семейный фестиваль «Братья» на о.Корфу. naslednick.online. Православный молодежный портал «Наследник» (2 сакавіка 2018). Праверана 3 снежня 2018.
  312. http://7ya.bratia.ru/#timings
  313. ИСПРАВИЛИ ПРОБЛЕМЫ С АНКЕТОЙ! ПРИСОЕДИНЯЙСЯ!!! ВНИМАНИЕ ФЕСТИВАЛЬ!. афіцыйная супольнасць фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (11 сакавіка 2018). Праверана 27 верасня 2019.
  314. Вот уже и скоро зима, а значит и чудесный праздник - Рождество!. афіцыйная супольнасць фестывалю «Браты» ў сацыяльнай сетцы «У Кантакце» (3 лістапада 2018). Праверана 5 снежня 2018.
  315. http://post.bratia.ru/ сайт «Братское чудо ~ Рождественский посткроссинг от фестиваля Братья»

Спасылкі правіць