Узда

горад у Беларусі

Узда́[2] (трансліт.: Uzda, руск.: Узда) — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Уздзенскага раёна, на р. Уздзянцы. За 74 км на паўднёвы захад ад Мінска, 22 км ад чыгуначнай станцыі Негарэлае на лініі Мінск—Баранавічы, на рацэ Уздзянка. Аўтадарогі на Мінск, Негарэлае, Капыль, Слуцк, Нясвіж. Насельніцтва 10 090 чал. (2017)[3].

Горад
Узда
Царква Святых апосталаў Пятра і Паўла
Царква Святых апосталаў Пятра і Паўла
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Вобласць
Раён
Каардынаты
Заснаваны
1450
Першая згадка
Горад з
Вышыня цэнтра
172 м
Насельніцтва
  • 10 619 чал. (1 студзеня 2024)[1]
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 1718
Паштовы індэкс
223411
Аўтамабільны код
5
СААТА
6256501000
Афіцыйны сайт
uzda.minsk-region.by  (руск.)
Узда на карце Беларусі ±
Узда (Беларусь)
Узда
Узда (Мінская вобласць)
Узда

Гісторыя

правіць

Першы пісьмовы ўспамін пра Узду як двор Корсакаў у Менскім павеце датуецца 1450 годам. У другой палове XV ст. паселішча атрымала статус мястэчка. У розны час Узда знаходзілася ва ўладанні Кавячынскіх, Завішаў, Красінскіх. У канцы ХV ст. Кавячынскія збудавалі тут кальвінскі збор.

 
Касцёл Узвышэння Св. Крыжа

У 1572 г. ва Уздзе знаходзіўся Сымон Будны ў сувязі з выданнем Бібліі[4]. У 1684 па вяртанні ў каталіцтва Кавячынскія заснавалі ў мястэчку парафію, набажэнствы праходзілі ў капліцы.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Узда апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе зрабілася цэнтрам воласці Ігуменскага павета Мінскай губерні. У канцы ХVIII ст. мясцовасць перайшла да роду Завішаў. У 1798 годзе Казімір Завіша збудаваў касцёл.

У 18291830 гг. ва Уздзе працавалі друкарня Э. Прэса, школа, 4 пачатковыя навучальныя ўстановы, бровар, млын, аптэка, пошта, 30 крамаў, нядзельны кірмаш. Станам на 1886 г. — народнае вучылішча, валасная ўправа, школа, бровары, суконная фабрыка, 2 млыны, 24 крамы; дзейнічалі царква, касцёл, сінагога, мячэць, 3 малітоўныя дамы. Цягам 19061909 гг. у мястэчку дзейнічала правінцыйнае кола Польскага Таварыства «Асвета» ў Мінску, якое займалася падтрымкай польскай адукацыі[5].

17 ліпеня 1924 г. Узда стала цэнтрам раёна БССР25 снежня 1962 да 30 ліпеня 1966 г. у Дзяржынскім раёне). 27 верасня 1938 паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадскога тыпу. У Другую сусветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 26 чэрвеня 1944 г. мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 10 сакавіка 1999 г. Узда атрымала статус горада.

Насельніцтва

правіць
  • XIX стагоддзе: 1889 — 1 424 чал.[6]; 1897 — 2,8 тыс. чал.
  • XX стагоддзе: 1939 — 3,5 тыс. чал.; 1970 — 4,3 тыс. чал.; 1977 — 5,9 тыс. чал.; 1989 — 8,0 тыс. чал.; 1999 — 9,5 тыс. чал.
  • XXI стагоддзе: 2001 — 9,4 тыс. чал.[7]; 2006 — 9,6 тыс. чал.; 2009 — 9 684 (перапіс)[8]; 2016 — 10 120 чал.[9]; 2017 — 10 090 чал.[3]

Эканоміка

правіць

У месце працуюць 5 прамысловых прадпрыемстваў з рознымі формамі ўласнасці лёгкай (камунальнае вытворчае УП «Уздзенская кравецкая фабрыка»), харчовай (Уздзенская філіял ААТ «Слуцкі сыраробны камбінат») галін. Працуе прыватнае УП «Уздзенскі кааппрам», лясгас і інш., філіял і аддзяленне АСБ «Беларусбанк» і ААТ «Белаграпрамбанк», 48 прадпрыемстваў гандлю, 13 грамадскага харчавання, 2 прадпрыемствы сувязі, 10 службаў побыту, рамонтныя, дарожныя, транспартныя арганізацыі.

Культура

правіць

Дзейнічаюць 2 бібліятэкі, дом культуры, раённы цэнтр культуры, дом дзіцячай творчасці, кінатэатр «Кастрычнік», гістарычна-краязнаўчы музей, парк «Перамогі».

Дзейнічаюць калектывы аматарскай творчасці, у тым ліку 3 народныя (хор ветэранаў вайны і працы, ансамбль народнай песні «Зборная субота», клуб майстроў «Сузор’е» Цэнтра культуры) і 3 узорныя (тэатр «Усмешка», лялечны тэатр «Церамок», духавы аркестр школы мастацтваў).

Адукацыя

правіць

Ва Уздзе працуюць гімназія, с.-г. прафесійны ліцэй, 2 сярэднія, агульнаадукацыйная санаторная школа-інтэрнат, дзіцяча-юнацкая спартыўная школа, школа мастацтваў, 3 дзіцячыя дашкольныя ўстановы, цэнтр развіцця дзіцяці «Вясёлка».

Медыцына

правіць

Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляюць цэнтральная раённая бальніца на 220 ложкаў, раённая паліклініка на 250 наведванняў у змену, аптэка, аптэчны кіёск і аптэчны пункт, раённы цэнтр гігіены і эпідэміялогіі. Працуе тэрытарыяльны цэнтр сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва.

Для аматараў фізкультуры і спорту ў горадзе працуюць спартыўны клуб «Бушыда», стадыён, 6 спартыўных залаў, 3 футбольныя палі і інш.

Забудова

правіць

Узда развіваецца паводле генеральнага плану 1990. Рэчка Уздзянка падзяляе горада на 2 планавальныя раёны: усходні (Малая Узда) з індывідуальнай забудовай сядзібнага тыпу і заходні, дзе размяшчаецца асноўны масіў жылой забудовы і грамадскі цэнтр. Гістарычны цэнтр склаўся ў раёне вуліцы Ленінскай, якая злучыла 2 плошчы — Свабоды і Чырвоную. Адміністрацыйна-грамадскі і культурны цэнтр сфарміраваны ўздоўж вуліцы Савецкай. У цэнтральнай частцы ўзводзяцца 3≈5-павярховыя будынкі, на астатняй тэрыторыі пераважае 1-павярховая індывідуальная забудова сядзібнага тыпу. У 19902000-я гг. збудавалі 5 жылых дамоў, школу, адміністрацыйны будынак Уздзенскага лясгасу, правялі рэканструкцыю раённай лякарні, будынку «Белаграпрамбанку».

Турыстычная інфармацыя

правіць

Дзейнічае Уздзенскі гістарычна-краязнаўчы музей. Спыніцца можна ў гасцініцы «Узда»[10].

Славутасці

правіць

Вядомыя асобы

правіць

Гл. таксама

правіць

Зноскі

правіць
  1. Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типаБелстат, 2024.
  2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Вузда́
  3. а б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
  4. ЭнцВКЛ 2005.
  5. Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, ss. 34-37. ISBN 978-83-227-2629-7. 
  6. Uzda // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XII: Szlurpkiszki — Warłynka (польск.). — Warszawa, 1892. S. 867.
  7. ЭГБ 2001.
  8. Перепись населения — 2009. Минская область (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
  9. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
  10. Узда // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць