Грозава

Грозава
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Капыльскі
Сельсавет	Грозаўскі
Каардынаты	53°10′16″ пн. ш. 27°20′03″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	427 чалавек (2010)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1719
Аўтамабільны код	5
	Грозава на Вікісховішчы

Гро́зава^[1] (трансліт.: Hrozava, руск.: Грозово) — аграгарадок у Капыльскім раёне Мінскай вобласці, каля ракі Вужанка. Уваходзіць у склад Грозаўскага сельсавета. Насельніцтва 427 чал. (2010). Знаходзіцца за 18 км ад Капылю, за 25 км ад чыгуначнай станцыі Цімкавічы; на аўтамабільнай дарозе Узда — Старыца.

Грозаў — даўняе мястэчка гістарычнай Случчыны. У 1920 жыхары Слуцкага павета сфарміравалі Грозаўскі полк войска Беларускай Народнай Рэспублікі, які ўдзельнічаў у Слуцкім збройным чыне.

НазваПравіць

Тапонім «Грозаў»^[2] утварыўся ад імя Гроза^[3]. Традыцыйная назва за савецкім часам была зменена на Грозава^[4].

ГісторыяПравіць

Вялікае Княства ЛітоўскаеПравіць

Упершыню Грозаў упамінаецца ў 1-й пал. ХVІ ст. як вёска Слуцкага княства, уладанне Алелькавічаў. У 1538 г. зямля Грозаўская падаравана Жігімонтам Старым П. Корбуту "...за верныя і жыглівыя яго паслугі".

У 1582 існавалі аднайменныя сяло, фальварак і шляхецкая ўласнасць. У другой пал. ХVІ — 1-й пал. ХVII ст. мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Валадковічаў. У 1600 г. існаваў старажытны праваслаўны храм - Мікалаеўскі мужчынскі манастыр. У 1639 г. памешчык Навагрудскага павету Р. Валадковіч ахвяраваў манастыру некалькі маёнткаў. Фундушы храму давала і падстоліна Горват (1748).

У першай трэцы 17 ст. Валадковічы заснавалі тут яшчэ адзін мужчынскі прыстанак у імя Яна Багаслова (скасаваны ў 1860 г., далучаны да Слуцкага Троіцкага манастыра)

Паводле інвентару 1650, існавалі аднайменныя двор (4 жылыя дамы і 5 гаспадарчых пабудоў) і фальварак, былі бровар, млын і гумно.

У другой пал. ХVII ст. Грозаў перайшоў да Радзівілаў. На 1690 тут было 66 двароў. У ХVIII ст. Грозаў знаходзіўся ва ўладанні Незабытоўскіх, за якімі атрымаў статус мястэчка. У 1791 мясцовасць увайшла ў склад Случарэцкага павета.

Расійская імперыяПравіць

Сядзіба Мераеўскіх. Н. Орда, 1864

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Грозаў апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе стаў цэнтрам воласці Слуцкага павета Мінскай губерні.

У пачатку ХІХ стагоддзя Грозавам валодаў Сарвацый Станіслаў Антон Горват, якому належыў родавы маёнтак Бабоўня^[5].

На 1800 тут было 30 двароў, дзейнічалі 2 драўляныя манастыры (Яна Багаслова з царквой Успення Багародзіцы і Святога Мікалая з аднайменнай царквой) і капліца, працавалі карчма і млын, праводзіліся рэгулярныя кірмашы і штотыднёвыя таргі.

Паводле рэвізіі 1833 г. маёнтак Грозава уласнасць І. Мераеўскага, 37 цяглых двароў, 427 душ.

Паводле інвентару Грозава 1845 г., у мястэчку было 19 сялянскіх двароў (52 мужчынскiх, 45 жаночых), якія мелі 4 моргі 140 прэнтаў пляцавай зямлі, памеры надзелаў розніліся: 100, 80, 60 і менш прэнтаў. Грозаўцы паншчыны не выконвалі, а плацілі чынш, неслі натуральную дарожную павіннасць і старажоўшчыну^[6].

Павел Шпілеўскі у "Падарожжы па Палессі і Беларускаму краю" (1853-55) пакінуў наступнае апісанне Грозава:

Грозаў досыць ахайны: тут ёсць некалькі невялікіх лавак, вельмі прыстойных будынкаў і пастаялых двароў... Як і ўсялякае беларускае мястэчка, Грозаў напоўнены жыдамі, якія, праўда, жывуць на асобнай вуліцы і не маюць права сяліцца каля манастыра^[7].

У сярэдзіне ХІХ стагоддзя уласнікам быў Севярын Мераеўскі, які служыў міравым пасярэднікам. Падчас паўстання западозраны ў палітычнай недабранадзейнасці і высланы адміністрацыйным парадкам пад нагляд паліцыі ў Пензенскую губернію. Яго маёмасць на падставе ўказа ад 10.12.1865 падлягала абавязковаму продажу^[8].

10.11.1867 Грозава набывае Людвіг Вітгенштэйн, муж Стэфаніі Радзівіл. Наступным уласнікам становіцца іх зяць Хлодвіг Гагенлоэ-Шылінгфурст. Набыты маёнтак быў аддадзены Вітгенштэйнамі ў арэнду Каралю Каліноўскаму (зяцю Севярына Мераеўскага і брату святога Рафала Каліноўскага), які пасяліўся ў суседнім Гразоўку. У Грозаве ж у 1868 годзе ён пасяліў свайго бацьку Андрэя, былога дырэктара Шляхецкага Інстытута ў Вільні, у трэцім шлюбе жанатага на Сафіі Путкамер, дачцы Марыі Верашчакі. Доўгі час Грозава было цэнтрам жыцця сям'і Каліноўскіх, крэўных Мераеўскім, хоць фармальна ім не належыла^[9]. Андрэй (пам. 1878) і Караль (пам. 1886) Каліноўскія пахаваныя на могілках у Грозаве^[10].

У 1864 з мэтай русіфікацыі края расійскія ўлады адкрылі ў Грозаве народнае вучылішча.

На 1870 — 99 двароў, 376 жыхароў, 3 праваслаўныя царквы, касцёл, капліца, 2 яўрэйскія малітоўныя дамы. Гандлёвымі шляхамі Грозаў злучаўся з мястэчкамі Капыль, Бабоўня, Новы Свержань і горадам Нясвіж. На 1886 — 3 праваслаўныя царквы, валасная ўправа, бровар, 3 заезныя двары, 11 крамаў, народнае вучылішча, 2 яўрэйскія школы. Згодна з вынікамі перапісу (1897), у Грозаве было 150 двароў, царква, капліца, пошта, народнае вучылішча, 24 крамы, ганчарны завод, 2 карчмы. У пач. XX ст. 177 двароў.

На 1905 год маем наступнае апісанне:

Мястэчка Грозаў знаходзіцца пры рацэ Вужанка на даволі высокім месцы і мае некалькі прыстойных будынкаў… У Грозаве дзве праваслаўныя цэрквы, праваслаўны манастыр, касцёл, два яўрэйскія малітоўныя дамы, сельская школа, крамы і бровар. У захаваных актах згадваецца завяшчанне падстоліны Горватавай ад 1748 года, у якім гаворыцца аб двух цэрквах у Грозаве - Мікалаеўскай і Ірынінскай і манастыры. Абедзве гэтыя цэрквы існуюць і ў наш час, а манастыр невялікі, але ўсё ў ім добра і вытанчана…^[11]

У 1912 працавалі 2-класнае сельскае і 1-класнае народнае вучылішчы. На 1917 — 188 двароў, вінакурны і медаварны заводы.

Найноўшы часПравіць

У Першую сусветную вайну ў лютым — снежні 1918 мястэчка занялі нямецкія войскі, у жніўні 1919 — ліпені і кастрычніку — лістападзе 1920 — польскае войска.

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Грозаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі, а ў лістападзе 1920 у Слуцку і мястэчку Семежава з беларускай міліцыі Слуцкага павета сфарміраваўся Грозаўскі полк^[12]. Да здушэння паўстання бальшавікамі (4 снежня 1920) улада ў мястэчку кантралявалася сіламі БНР.

На 1921 у Грозаве працавалі спажывецкая таварыства, фельчарскі пункт, 2 школы, вінзавод; на 1923 — 7-гадовая і яўрэйская школы, хата-чытальня, фельчар, 6 рамеснікаў (шаўцы, краўцы, кавалі). 20 жніўня 1924 Грозава стала цэнтрам сельсавета Грэскага раёна, на гэты час тут было 182 двары. 8 ліпеня 1931 мястэчка ўвайшло ў склад Капыльскага раёна (з 12 лютага 1935 да 17 снежня 1956 зноў у Грэскім раёне). У 1930-я ў Грозаве працавалі калгас «Інтэрнацыянал», кавальская, шавецкая, шапачная, прамысловая майстэрні, малаказавод, нафтавы млын, сукнавальня, крупадзёрка, салатопня. 27 верасня 1938 статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусветную вайну з 29 чэрвеня 1941 да 1 ліпеня 1944 Грозава знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

На 1971 у Грозаве было 189 двароў, на 1997 — 197 гаспадарак, машынны двор, ветэрынарны пункт, сярэдняя школа, дом культуры, бібліятэка, амбулаторыя, пошта, камбінат побытавага абслугоўвання насельніцтва, 5 крамаў. У 2000-я Грозава атрымала афіцыйны статус аграгарадка. На 2007 — 167 гаспадарак, на 2010 — 159.

Мястэчка на старых здымках
Палац, да 1914
Царква, 1917
Царква і местачкоўцы, 1918
Вуліца, да 1939

НасельніцтваПравіць

XVIII стагоддзе: 1763 — 267 чал.^[3]
XIX стагоддзе: 1800 — 166 чал.; 1845 — 97 чал.; 1870 — 376 чал.; 1886 — 156 чал.; 1897 — 861 чал. у мястэчку Грозаў, 41 чал. у маёнтку Грозаў
XX стагоддзе: 1901 — 1032 чал.; 1917 — 1194 чал.; 1924 — 1007 чал.; 1960 — 656 чал.; 1971 — 587 чал.; 1992 — 498 чал.^[13]; 1997 — 481 чал.^[14]
XXI стагоддзе: 2007 — 428 чал.^[15]; 2010 — 427 чал.

ІнфраструктураПравіць

У Грозаве працуюць школа, дашкольная ўстанова, бальніца, 2 бібліятэкі, дом культуры, пошта.

Турыстычная інфармацыяПравіць

Крыж абаронцам БНР

У Грозаве на колішняй плошчы Рынак, каля будынка былога касцёла пастаўлены мемарыяльны крыж у гонар абаронцаў незалежнасці Беларусі.

СлавутасціПравіць

Вінакурня (пач. XX ст.)
Гандлёвыя рады (2-я палова XIX ст.)
Касцёл у Гонар Зняцця Збаўцы з Крыжа (1802; цяпер клуб)
Могілкі яўрэйскія
Палац Мераеўскіх (2-я палова XVIII ст.)
Дуб-волат — былы батанічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння. Узрост каля 200 гадоў.

Страчаная спадчынаПравіць

Манастыр Святога Яна Багаслова
Царква Святога Мікалая

Вядомыя асобыПравіць

Ісаак Рэйнгольд
Барыс Уладзіміравіч Фінкельштэйн (нар. 1910) - савецкі матэматык.

ГалерэяПравіць

Краявіды Грозава
Палац Мераеўскіх
Былы касцёл
Гандлёвыя рады
Могілкі яўрэйскія

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Гро́заў, м.
↑ Грозаў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. С. 447.
↑ ^а ^б Грозава // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8, кн. 2. Мінская вобласць / Рэдкалегія: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2011. С. 160.
↑ Падарожжы Свабоды: Грозаў (нявызн.). Радыё Свабода (21 лютага 2014).
↑ Грозов, усадьба Мержеевских // Старинные усадьбы Минского края / А. Т. Федорук ; [Под общ. рук. и предисл. Е.Будинаса]. — Мн.: ООО "Полифакт" : ООО "Лекция", 2000. — С. 162—163. — 415 с. — (Старинные усадьбы Беларуси). — 500 экз. — ISBN 985-6107-24-5.
↑ Соркіна Іна. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII - першай палове ХІХ стагоддзя. - Вільня: Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт, 2010. - С. 172.
↑ Шпилевский П.М. Путешествие по Полесью и Белорусскому краю. Минск: Беларусь, 2004. С. 229.
↑ Матвейчык Дзмітрый. Удзельнікі паўстання 1863-64 гадоў: біяграфічны слоўнік. Мінск: Беларусь, 2016. С. 381.
↑ Hrozów, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 217–219
↑ Gil Czesław. Wychwalajcie mężów sławnych. Wspomnienia o św. Rafale Kalinowskim. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2013.
↑ http://www.kopylmuzey.by/projects.php
↑ Грыцкевіч А. Грозаўскі полк // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 155.
↑ Шаблюк В. Грозава // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 155.
↑ Грозава // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8, кн. 2. Мінская вобласць / Рэдкалегія: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2011. С. 161.
↑ Грозава // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8, кн. 2. Мінская вобласць / Рэдкалегія: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2011. С. 162.

ЛітаратураПравіць

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).
Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8, кн. 2. Мінская вобласць / Рэдкалегія: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2011. — 464 с.: іл. ISBN 978-985-11-0554-6.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
Hrozów // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882. S. 178.

СпасылкіПравіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Грозава

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Гро́заў, м.

[2] Грозаў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. С. 447.

[ReferenceA-3] а ^б Грозава // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8, кн. 2. Мінская вобласць / Рэдкалегія: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2011. С. 160.

[4] Падарожжы Свабоды: Грозаў (нявызн.). Радыё Свабода (21 лютага 2014).

[5] Грозов, усадьба Мержеевских // Старинные усадьбы Минского края / А. Т. Федорук ; [Под общ. рук. и предисл. Е.Будинаса]. — Мн.: ООО "Полифакт" : ООО "Лекция", 2000. — С. 162—163. — 415 с. — (Старинные усадьбы Беларуси). — 500 экз. — ISBN 985-6107-24-5.

[6] Соркіна Іна. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII - першай палове ХІХ стагоддзя. - Вільня: Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт, 2010. - С. 172.

[7] Шпилевский П.М. Путешествие по Полесью и Белорусскому краю. Минск: Беларусь, 2004. С. 229.

[8] Матвейчык Дзмітрый. Удзельнікі паўстання 1863-64 гадоў: біяграфічны слоўнік. Мінск: Беларусь, 2016. С. 381.

[9] Hrozów, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 217–219

[10] Gil Czesław. Wychwalajcie mężów sławnych. Wspomnienia o św. Rafale Kalinowskim. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2013.

[11] ttp://www.kopylmuzey.by/projects.php

[12] Грыцкевіч А. Грозаўскі полк // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 155.

[13] Шаблюк В. Грозава // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 155.

[14] Грозава // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8, кн. 2. Мінская вобласць / Рэдкалегія: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2011. С. 161.

[15] Грозава // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8, кн. 2. Мінская вобласць / Рэдкалегія: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: БелЭн, 2011. С. 162.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]