Бузіна чорная

	Бузіна чорная
	; Ягады бузіны чорнай
Навуковая класіфікацыя
Дамен:	Эўкарыёты
Царства:	Расліны
Аддзел:	Кветкавыя
Клас:	Двухдольныя
Парадак:	Варсянкакветныя
Сямейства:	Адоксавыя
Род:	Бузіна
Від:	Бузіна чорная
Міжнародная навуковая назва
	Sambucus nigra L. (1753)
Сінонімы
	Sambucus graveolens Willd.; Sambucus peruviana Kunth; Sambucus nigra f. alba (Weston) Rehder,; Sambucus nigra f. aurea (Sweet) Schwer.,; Sambucus nigra f. laciniata (L.) Zabel,; Sambucus nigra f. pendula Dippel;
Разнавіднасці
	Sambucus nigra var. cerulea (Raf.) B.L.Turner (Syn. Sambucus cerulea Raf.); Sambucus nigra subsp. maderensis (Lowe) Bolli (Syn. Sambucus maderensis Lowe); Sambucus nigra subsp. palmensis (Link) Bolli (Syn. Sambucus palmensis Link);
ITIS	35315
NCBI	4202
EOL	488731
GRIN	t:32994
IPNI	149362
TPL	kew-2486519

Бузіна чорная^[5]^[6]^[7] (Sambucus nigra) — лістападны куст, від роду бузіна (Sambucus) сямейства адоксавыя (Adoxaceae) (раней гэты род уключалі ў сямейства Бружмелевыя (Caprifoliaceae)^[8] ці вылучалі ў асобнае сямейства Sambucaceae)^[9].

Назва

Бузіна чорная, бузіна, бэз чорны^[10], бузіна^[11]^[12], бэза^[13]

Батанічнае апісанне


Бузіна чорная. Батанічная ілюстрацыя з кнігі «Köhler’s Medizinal-Pflanzen», 1887


Дыяграма кветкі

Бузіна чорная — хмызняк, які дасягае ў вышыню 2-6^[8] метраў (радзей да 10 метраў). Сцябло галінастае, мае тонкую дравяністыя абалонку і кіпрую мяккую сэрцавіну. Сарцавіна галін белая, мяккая^[8].

Лісце — чаргавальнае, буйное, даўжынёй 10-30 см, няпарна-перыстае^[8]. Кветкі — жаўтлява-белага колеру (асобныя кветкі белыя), дыяметрам 5-8 мм, пяціпялёсткавая, сабраныя ў буйныя суквецці 10-25 см у дыяметры^[8]. Плод — чорна-фіялетавая, ягадападобная, сакавітая касцянка, дыяметрам 5-7 мм з 3-4 костачкамі^[8].

Цвіце ў маі-чэрвені, плады спеюць у жніўні-верасні.

Арэал

Прыродны арэал — Макаранезія (Азорскія астравы і Мадэйра), Паўночная Афрыка (Алжыр і Туніс), зона ўмеранага клімату ў Азіі (заходні і паўночны Іран, Турцыя), амаль ўся Еўропа, Закаўказзе (Арменія, Азербайджан, Грузія), Украіна, Малдова, Беларусь. Занесена і прыжылася ў Новай Зеландыі.

У Расіі расце на поўдні Еўрапейскай часткі.

Расце ў якасці падлеску ў іглічных і лісцяных лясах, месцамі ўтварае зараснікі^[8]. Лёгка дзічэе і распаўсюджваецца ўздоўж дарог, на могілках, у населеных пунктах, на пустках.

Лекавая сыравіна


Эббі Уільямс Хіл (англ.) (бел.. «Сунічнае дрэва, кізіл і бузіна». 1900


Эббі Уільямс Хіл (англ.) (бел.. «Сунічнае дрэва, кізіл і бузіна». 1900

Нарыхтоўка

У лекавых мэтах нарыхтоўваюць кветкі (лац.: Flores Sambuci) і плады бузіны. У добра праветраным і сухім памяшканні сыравіна бузіны захоўвае прыдатнасць на працягу 2-3 гадоў.

Суквецці бузіны (дзікарослай і культурнай) збіраюць у фазе поўнага цвіцення ў маі — чэрвені. Сабраныя суквецці сушаць на гарышчах, у адрынах, у добрае надвор'е — пад адкрытым небам. Затым праводзяць аддзяленне кветак ад кветаножак, праціраючы суквецці праз буйныя рэшаты. Сухія кветкі маюць слабы водар і саладкавы смак.

Плады збіраюць у перыяд поўнай спеласці, у жніўні — верасні, сушаць у сушылках або ў печах пры тэмпературы 60-65 °C, у сонечнае надвор'е — пад адкрытым небам. Сухія плады без паху, маюць кіславата-саладкавы смак.

Хімічны склад

У розных частках расліны ўтрымліваюцца біялагічна актыўныя рэчывы:

У кветках — гліказіды (самбунігрын (ням.) (бел.^[8], расшчапляецца на сінільную кіслату, бензальдэгід (руск.) (бел. і глюкозу^[14] і іншыя), эфірны алей (0,27-0,32 %, істотнай часткай яго з'яўляюцца тэрпены (руск.) (бел.), халін (руск.) (бел., руцін (руск.) (бел.; алкалоіды каніін (руск.) (бел. і сангвінарын; карацін; кіслоты: аскарбінавая, воцатная, яблычная, хларагенавая (руск.) (бел., кафейная (руск.) (бел., валяр'янавая (руск.) (бел. і інш; дубільныя рэчывы, слізі, пентазаны, смолы, мінеральныя солі^[8].
У пладах змяшчаецца антацыяны, аскарбінавая кіслата (10-49 мг%), карацін, руцін, самбуцын, хрызантэмін, дубільныя рэчывы (0,29-0,34 %), карбонавыя кіслоты і амінакіслоты (тыразін^[8]), цукры, сляды эфірных алеяў.
У насенні — Тлусты алей і самбунігрын.
У лісці: у сухой сыравіне — самбунігрын (0,11 %), смолы, якія валодаюць слабільнымі ўласцівасцямі, невялікая колькасць эфірнага алею. У свежым лісці маецца аскарбінавая кіслата 200—280 мг%, карацін.
У каранях — сапаніны, дубільныя і горкія рэчывы,
У кары — эфірны алей, халін, трыцерпенавые злучэнні, метылавы эфір урсолавай кіслаты, бетулін, α-амірын, β-сітасцерын, цэрылавы спірт, халін, фітасцерыны, цукры, арганічныя кіслоты, пекцінавыя і дубільныя рэчывы.

Асноўныя фізіялагічныя ўласцівасці частак расліны

Giftig

Атрутныя усе часткі расліны, за выключэннем кветак, абалонкі і мякаці спелых ягад (але уключаючы само саспелае насенне); таксічнасць абумоўлена утрыманнем гліказіду самбунігрына (ням.) (бел. C₁₄H₁₇NO₆ (Нумар CAS 99-19-4)), які адшчапляе цыяністы вадарод, бензальдэгід і глюкозу пры гідролізе^[15]. Кара ўтрымлівае крышталікі аксалату кальцыю (руск.) (бел..

Прымяненне

Зверху ўніз:
Суквецце бузіны чорнай.
Ягады бузіны чорнай.

Медыцынскае прымяненне

Прэпараты з кветак бузіны чорнай валодаюць патагонным, мачагонным, супрацьзапаленчым, дэзінфікуючым дзеяннем^[8]. Іх ужываюць у выглядзе настояў, напараў, адвараў, пры прастудзе, грыпе, захворваннях верхніх дыхальных шляхоў, нырак і мачавога пузыра, для паласкання ротавай поласці. У гінекалогіі настоі і адвары кветак бузіны чорнай выкарыстоўваюць для мікраклізмаў, спрынцаванняў і ванначак пры запаленчых захворваннях похвы. Мачагоннымі ўласцівасцямі валодае таксама кара бузіны, што пацверджана клінічнымі назіраннямі. Пры запорах п'юць кісялі, прыгатаваныя з свежых або высушаных ягад бузіны. Настой з кветак выкарыстоўваюць для паласкання пры запаленчых захворваннях поласці рота і горла, для кампрэсаў і прыпарак.

У народнай медыцыне адвары з кветак бузіны прымаюць пры хваробах нырак, рэўматызме (руск.) (бел., падагры і запаленні суставаў. Маладое лісце бузіны, адваранае ў малацэ, ужываюць вонкава як супрацьзапаленчы сродак пры апёках, фурункулах, абапрэласцях (руск.) (бел., запаленні гемараідальных вузлоў. Хворыя суставы рэкамендуюць яшчэ абкладваць аблітай кіпенем сумессю кветак бузіны і рамонку, узятых пароўну (змякчальны збор). Адвары з каранёў бузіны рэкамендуюць пры дыябеце, хоць колькі-небудзь пераканаўчых дадзеных аб эфектыўнасці такога лячэння няма^[16].

Па сваіх лекавых уласцівасцях гэта расліна падобна на бузіну травяністую (Sambucus ebulus)^[9].

Харчовае прымяненне

З ягад бузіны чорнай зрэдку вараць варэнне, павідла, кісялі. У Англіі традыцыйна вясной збіраюць суквецці і рыхтуюць напой Elderflower cordial (англ.) (бел., які вырабляюць таксама і прамыслова. Часам ягады вараць разам з яблыкамі для традыцыйнага яблычнага пірага. Швейцарскі вытворца Biotta AG вырабляе свежавыціснуты сок з сабраных уручную ягад бузіны, якія раслі на сонцы, узмацняючы дзеянне соку экстрактам з кветак бузіны.

Маладыя суквецці бузіны часам дадаюць да вінаграднага сусла для паляпшэння водару і смаку віна.

Ужыванне ў дэкаратыўным садаводстве

Дэкаратыўная расліна, часта гадуецца ў садах і парках^[8]. Характэрная арнаментальным лісцем, карункавымі суквеццямі з духмянымі кветкамі, прыгожымі пладамі.

Выведзена мноства сартоў. Сярод іх — Sambucus nigra ‘Eva’ з ружова-чорным лісцем і ружовымі кветкамі (расліна больш вядома пад гандлёвай назвай Black Lace Elderberry — «Бузіна чорныя карункі»)^[17].

Іншыя спосабы выкарыстання

Са спелых пладоў можна атрымліваць бясшкодны фарбавальнік, які выкарыстоўваецца ў харчовай прамысловасці, у тым ліку для надання колеру вінам^[8].

Меданос.

Таксанамічнае становішча

Раней род Бузіна ўключалі ў сямейства Caprifoliaceae альбо вылучалі ў асобнае сямейства Бузіновыя (Sambucaceae). Зараз гэты род ўваходзіць у сямейства Адоксавыя парадку Варсянкакветныя.

яшчэ адно сямейства Бружмелевыя

яшчэ больш за дваццаць відаў, у тым ліку бузіна гронкавая і бузіна травяністая

парадак Варсянкакветныя

род Бузіна

аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя (класіфікацыя згодна Сістэме APG III)

сямейства Адоксавыя

Бузіна чорная

яшчэ 44 парадкі кветкавых раслін, з якіх да варсянкакветных найбольш блізкія Астракветныя, Парасонакветныя і Aquifoliales

яшчэ тры роды: Адокса, Каліна і Sinadoxa

Сінонімы

Сінонімы:

Sambucus graveolens Willd.
Sambucus peruviana Kunth^[3]
Sambucus nigra f. alba (Weston) Rehder,
Sambucus nigra f. aurea (Sweet) Schwer.,
Sambucus nigra f. laciniata (L.) Zabel,
Sambucus nigra f. pendula Dippel^[4]

Прыродныя разнавіднасці

Паводле The Plant List^[18]:

Sambucus nigra var. cerulea (Raf.) B.L.Turner (Syn. Sambucus cerulea Raf.)
Sambucus nigra subsp. maderensis (Lowe) Bolli (Syn. Sambucus maderensis Lowe)
Sambucus nigra subsp. palmensis (Link) Bolli (Syn. Sambucus palmensis Link)

Зноскі

↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
↑ ^а ^б Sambucus nigra L. на сайце The Plant List Архівавана 23 мая 2019.
↑ ^а ^б Бузіна чорная: інфармацыя на сайце GRIN
↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 117. — 160 с. — 2 350 экз.
↑ Назва згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Бузина чёрная // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 31-33. — 200 с. — 130 000 экз.
↑ ^а ^б Бузина (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі (Праверана 24 красавіка 2012)
↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
↑ З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
↑ Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 174. — ISBN 5-06-000085-0.
↑ Campa, C. et al. (2000): Analysis of cyanogenic glycosides by micellar capillary electrophoresis. In: J. Chromatogr. B. Biomed. Sci. Appl. 739:95-100. PMID 10744317
↑ Скляревский, Губанов 1970.
↑ Black Lace Архівавана 15 чэрвеня 2011. // Proven Winners. (англ.)
↑ Sambucus nigra L. на сайте The Plant List Архівавана 23 мая 2019.

Літаратура

Гладкова В. Н. Семейство жимолостные (Caprifoliaceae) // Жизнь растений. В 6-ти т. / под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1981. — Т. 5. Ч. 2. Цветковые растения. — С. 375—378. — 512 с. — 300 000 экз.
Скляревский Л. Я., Губанов И. А. Лекарственные растения в быту. — М.: Россельхозиздат, 1970. — С. 49—51. — 223 с. — 500 000 экз.
Blanchan, Neltje (2002). Wild Flowers: An Aid to Knowledge of our Wild Flowers and their Insect Visitors. Project Gutenberg Literary Archive Foundation. (англ.)
Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. HarperCollins ISBN 0-00-220013-9. (англ.)

[1] Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.

[2] Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».

[Sambucus_nigra_L-3] а ^б Sambucus nigra L. на сайце The Plant List Архівавана 23 мая 2019.

[GRIN-4] а ^б Бузіна чорная: інфармацыя на сайце GRIN

[Киселевский-5] Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 117. — 160 с. — 2 350 экз.

[ЛРКЛ-6] Назва згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.

[7] Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).

[ДПЯ-8] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Бузина чёрная // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 31-33. — 200 с. — 130 000 экз.

[БСЭ-9] а ^б Бузина (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі (Праверана 24 красавіка 2012)

[10] Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927

[11] Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927

[12] Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929

[Верас-13] З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.

[БФС-14] Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 174. — ISBN 5-06-000085-0.

[15] Campa, C. et al. (2000): Analysis of cyanogenic glycosides by micellar capillary electrophoresis. In: J. Chromatogr. B. Biomed. Sci. Appl. 739:95-100. PMID 10744317

[FOOTNOTEСкляревский,_Губанов1970-16] Скляревский, Губанов 1970.

[17] Black Lace Архівавана 15 чэрвеня 2011. // Proven Winners. (англ.)

[18] Sambucus nigra L. на сайте The Plant List Архівавана 23 мая 2019.

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[1]

[2]

[3]

[4]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]