Першамайская вуліца (Магілёў)

Першамайская
Магілёў
Першамайская; Магілёў
Агульная інфармацыя
Краіна	Беларусь
Рэгіён	Магілёўская вобласць
Горад	Магілёў
Раён	Ленінскі раён
Ранейшыя назвы	Шклоўская; Дняпроўскі праспект; Ульянавай-Крупскай
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Першамайская вуліца — цэнтральная вуліца горада Магілёва, яго галоўная транспартная магістраль.

Гісторыя

Фарміраванне вуліцы пачалося ў XVI ст. на тэрыторыі Шклоўскага прадмесця Новага горада на поўнач ад цэнтральнай Гандлёвай плошчы (цяпер плошча Славы). Першапачаткова насіла назву Шклоўская, у часы Расійскай імперыі — Дняпроўскі праспект. У 1918 годзе перайменавана ў Першамайскую вуліцу, таксама ў савецкія часы насіла назву Ульянавай-Крупскай у гонар савецкага грамадскага дзеяча Надзеі Канстанцінаўны Крупскай, жонкі У. Леніна.

Сучаснае аблічча вуліцы пачало фарміравацца ў адпаведнасці з генпланам сацыялістычнай рэканструкцыі горада 1936—1939 гадоў, паводле якога на яе скрыжаванні з праспектам Міру створаны новы грамадскі цэнтр — плошча Леніна з Домам Саветаў, пабудавана гасцініца «Дняпро». У пасляваенныя гады паводле генплана 1947—1950 гадоў пачалася рэканструкцыя вуліцы ад Савецкай плошчы (цяпер плошча Славы) да плошчы Леніна. У пачатку 1950-х гадоў пабудаваны жылы 143-кватэрны дом на пляцы паміж вуліцай Лазарэнкі і кінатэатрам «Чырвоная Зорка», на супрацьлеглым усходнім баку вуліцы — 5-павярховыя жылыя дамы з магазінамі на першых паверхах. Адначасова завершана рэканструкцыя плошчаў Леніна і Савецкай.

Пры рэканструкцыі вул. Першамайскай і прылеглых да яе кварталаў не ўдалося дасягнуць цэласнага ўзаемападпарадкаванага характару забудовы. І справа не ў тым, што новыя і пабудаваныя ў даваенны час збудавання вырашаны ў розным стылістычным характары. Прычына палягае ў тым, што шматпавярховыя жылыя дамы, як і грамадскія будынкі, пабудаваныя па праектах архітэктараў Л. Рымінскага, А. Семяненкі, Д. Саннікава ў 1950—1957 гадах, рэзка адрозніваюцца ад пабудаваных раней не толькі насычанасцю дэкаратыўных сродкаў, але галоўным чынам прынцыпамі аб’ёмна-прасторавай пабудовы^[1].

Забудова цотнага боку да вайны. Дамы Каца, Бако, Грубіна, Гінсбурга

У 1960—1970-я гады пабудаваны Дом палітычнай асветы на Тэатральнай плошчы, будынак Магілёўскага абласнога камітэта КПБ, 6-павярховы 80-кватэрны (з прадпрыемствамі бытавога абслугоўвання і магазінамі на 1-м паверсе) на скрыжаванні з вуліцай Міронава і 111-кватэрны жылыя дамы, універмаг.

У 1970—1980-я гады на ўчастку паміж плошчамі Леніна і Тэатральнай пашырана за кошт зносу з усходняга боку гістарычнай забудовы. Аб’ёмна-прасторавая кампазіцыя гэтай часткі забудовы заснавана на кантрасце вышынных будынкаў на заходнім і падоўжных на усходнім баках вуліцы.

У 1981 годзе на ўчастку паміж вул. Мігая і Будзённага пабудаваны 9-12-павярховы жылы дом з прадпрыемствамі бытавога абслугоўвання, у 1984 годзе побач з гасцініцай «Дняпро» ўзведзены 12-павярховы жылы дом.

Размяшчэнне

Працягласць 6350^{[удакладніць]} м ад плошчы Славы да Шклоўскай шашы.

Забудова

Будынак былога дваранскага сходу

Вялікую ролю ў фарміраванні архітэктурных ансамбляў вуліцы адыгрываюць размешчаныя на ёй плошчы Славы, Тэатральная, Леніна, Прывакзальная, а таксама захаваныя помнікі архітэктуры XVII — пачатку XX стагоддзяў — будынкі былога акруговага суда (цяпер музей), чыгуначнага вакзала, гарадскога тэатра, жаночай гімназіі, дваранскага сходу, мемарыяльная арка. На вуліцы размешчаны таксама завод «Строммашына», Магілёўская аблдрукарня імя Спірыдона Собаля і інш.

Няцотны бок

Рэшткі Богаяўленскага манастыра (ХVІІ — ХІХ стагоддзі) у квартале, абмежаваным вуліцамі Першамайскай, Ленінскай, Болдзіна — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000008шыфр 513Г000008
№ 5 (вул. Болдзіна, 1) — жылы дом з выставачнай залай. На гэтым месцы знаходзіўся дом Цэйтліна^[2], які валодаў модна-галантарэйнай крамай і гандляваў абуткам сусветна вядомай расійска-амерыканскай фірмы «Трохвугольнік». У гэтым доме размяшчалася гасцініца «Амерыканская» Гамшэя Абелевіча Модліна^[3]^[4].
№ 7 — Будынак гарадскога тэатра (1886—1888) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000586шыфр 513Г000586

Дом № 11

№ 11 — двухпавярховы дом Вільнера^[3]. — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 13 — двухпавярховы з мезанінам дом Мінахера^[3]. Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 15 — двухпавярховы дом Лур’е^[3], у якім размяшчаліся пазыковая каса і тытунёвая крама Р. Ліўшыца^[5]. — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 17 — трохпавярховы дом Ідэльсона^[3], у якім гандляваў сукном Марголін^[5]. — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 19 — двухпавярховы дом Ханіна. Частка ў двары — дом Сабалеўскага, друкарня Якава Натанавіча Падземскага (арандатары Шыфрын і Каган)^[3]^[5]. Тут друкаваліся кнігі на рускай, польскай, беларускай мовах. У 1924 годзе будынак нацыяналізаваны. Верхні паверх выкарыстоўваўся як жылы, на ніжнім з савецкіх часоў размясцілася цырульня «Юнацтва» і гандлёвыя ўстановы^[6]. — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 21 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 23 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 23а — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 25 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 27 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 29 — гасцініца «Дняпро» (1940; архітэктары А. Брэгман, А. П. Воінаў).

Дом № 31

№ 31 — 9-12-павярховы жылы дом з прадпрыемствамі бытавога абслугоўвання (1981, арх. І. Фралоў, Г. Борахаў).
№ 41 (бульвар Леніна, 6) — жылы дом (1938—1940) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000039шыфр 513Г000039
№ 59 — Магілёўскі абласны лячэбна-дыягнастычны цэнтр.
№ 61 — універмаг «Цэнтральны» (ЦУМ).
№ 71 — Дом Саветаў (1938—1940) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000039шыфр 513Г000039
№ 73 — Будынак былых жандарскіх казарм (да 1861). Цяпер у ім размяшчаецца Магілёўскі тэатр лялек. — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000040шыфр 513Г000040
№ 75 — Царква Трох Свяціцеляў (1906—1909) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000041шыфр 513Г000041
№ 77 — Магілёўскі завод «Строммашына».
№ 83 — Будынак (пачатак ХХ стагоддзя). Цяпер у ім размяшчаецца тэлерадыёкампанія «Магілёў» — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000042шыфр 513Г000042
№ 85 — першапачаткова чатырохпавярховы будынак выканкама райсавета і райкама КПБ Ленінскага раёна. Перабудаваны, з’явіўся пяты псеўдамансардны паверх. Цяпер у ім размяшчаецца Эканамічны суд Магілёўскай вобласці.

Магілёўскі дзяржаўны політэхнічны каледж

№ 93 — Магілёўскі дзяржаўны політэхнічны каледж.

Будынак Магілёўскага аблспажыўсаюза

№ 97 — будынак Магілёўскага аблспажыўсаюза (архітэктар В. Шаўчэнка)^[7].
№ 125 — Будынак (пачатак ХХ стагоддзя) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000043шыфр 513Г000043

Цотны бок

№ 8 — 7-9-павярховы будынак з 2-павярховай прыбудовай, у якой размяшчаецца Музей этнаграфіі. Пры будаўніцтве прыбудовы музея выкарыстаны рэшткі езуіцкага калегіума (падвалы, паўднёва-заходні дваровы фасад).

На гэтым участку існаваў дом Пасэ, у якім размяшчалася гасцініца «Францыя»^[3].

№ 10 — Магілёўская абласная філармонія.

143-кватэрны жылы дом № 12

№ 12 — 4-5-павярховы 143-кватэрны жылы дом (1950—1954, архітэктар Л. Рымінскі). Раней на гэтым месцы размяшчаліся: у доме Каца — гасцініца «Лонданская», якая належала Гнесе Гіршаўне Манасзон^[4], у доме Бако — «Маскоўская», якая належала Хаіму-Ёселю Файвелевічу Шэфтэлю^[4], Грубіна — «Арлоўская», якая належала Мордуху Ляйбовічу Берліну^[4], Гінсбурга — «Эрмітаж», якая належала Абелю Моўшавічу Гінзбургу^[4]^[5]^[3].

Кінатэатр Чырвоная Зорка

№ 14 — Будынак кінатэатра «Чырвоная зорка» (1920-я) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000587шыфр 513Г000587
№ 18 — былы Дом культуры швейнай фабрыкі. Цяпер у будынку размяшчаецца Магілёўаўтадар.
№ 22 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 24 — Сярэдняя школа № 1 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 24а — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 26 — трохпавярховы дом Эбіна (першая палова ХІХ стагоддзя) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Е000001шыфр 513Е000001
№ 28 — Паштамт (1961). Пабудаваны на аснове тыпавога праекта з перапрацоўкай фасадаў і інтэр’ераў^[8].
№ 28а — Магілёўскі гарадскі выканаўчы камітэт.
№ 30 — Цэнтральная гарадская бібліятэка імя К. Маркса.
№ 32 (вул. Крыленкі) — 5-павярховы 54-кватэрны жылы дом (1950—1955, арх. А. Семяненка).
№ 34 — Будынак былога дваранскага сходу (другая палова ХІХ стагоддзя). Цяпер у будынку размяшчаецца Магілёўскі гарадскі Цэнтр культуры і вольнага часу. — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000038шыфр 513Г000038
№ 34а — гандлёвы цэнтр «Магніт».

Жылы дом № 40/39

№ 40/39 — жылы дом (1938—1940) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000039шыфр 513Г000039
№ 42/20 — жылы дом (1938—1940) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000039шыфр 513Г000039
№ 70 — Магілёўская аблдрукарня імя Спірыдона Собаля.
№ 82 — Дом культуры чыгуначнікаў
№ 152 — Прафесійны ліцэй № 9.

Помнікі

Бюст І. І. Гусакоўскага (1955) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Ж000036шыфр 513Ж000036
Магіла І. С. Лазарэнкі (1944), у скверы — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Д000037шыфр 513Д000037
Мемарыяльная арка (1780), насупраць гасцініцы «Днепр» — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000585шыфр 513Г000585
Мемарыяльная дошка на доме № 44 у гонар 100-годдзя з дня нараджэння П. А. Лярскага^[9].
Мемарыяльная дошка ахвярам фашызму на будынку аднаго з цэхаў завода «Строммашына» (вул. Першамайская, 77). Устаноўлена ў 1966 годзе. У час акупацыі горада нямецка-фашысцкія захопнікі стварылі на тэрыторыі прадпрыемства канцэнтрацыйны лагер, дзе загубілі сотні савецкіх грамадзян^[10].
Помнік Паўлу Масленікаву (1997; скульптар У. Лятун, архітэктар У. Чаленка).

Зноскі

↑ Воинов А. А. Жилищное строительство в Белорусской ССР: [Учеб, пособие для архит. спец, вузов и техникумов]. — Мн.: Выш. школа, 1980. — С. 96-97. — 224 с.
↑ Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 171.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 172.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д Иоффе Э. Г. По достоверным источникам: Евреи в истории городе Беларуси / Э. Г. Иоффе. — Мн.: Изд-во «Четыре четверти» 2001. — 352 с.: ил. ISBN 985-6089-81-6.
↑ ^а ^б ^в ^г Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 169.
↑ Некаторыя звесткі з гісторыі будынкаў па вуліцам Ленінская і Першамайская г. Магілёва
↑ Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.)
↑ В. Б. Ангелаў. Паштамт // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5-і т. / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Т. 4. Накцюрн — Скальскі. — 742 с. — 9 500 экз.
↑ Пётр Алексеевич Лярский(недаступная спасылка) (руск.) // ДУА «Сярэдняя школа № 21 Магілёва»
↑ 36. Мемарыяльная дошка архвярам фашызму // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Магілёўская вобласць. — 408 с., іл.

Літаратура

Первомайская улица // Могилёв. Энциклопедический справочник (руск.) / Гл. редактор И. П. Шамякин. — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1990. — 472 с. — ISBN 5-85700-028-9.
История Могилевского еврейства: Документы и люди: Науч.-популяр. очерки и жизнеописания. В 2-х кн. Кн. 1. / Сост. А. Литин. — Мн.: Юнипак, 2002. — 688 с. — ISBN 985-6418-49-6.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Першамайская вуліца (Магілёў)

[1] Воинов А. А. Жилищное строительство в Белорусской ССР: [Учеб, пособие для архит. спец, вузов и техникумов]. — Мн.: Выш. школа, 1980. — С. 96-97. — 224 с.

[FOOTNOTEГісторыя_Магілёўскага_яўрэйства2002171-2] Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 171.

[FOOTNOTEГісторыя_Магілёўскага_яўрэйства2002172-3] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 172.

[Ёфэ-4] а ^б ^в ^г ^д Иоффе Э. Г. По достоверным источникам: Евреи в истории городе Беларуси / Э. Г. Иоффе. — Мн.: Изд-во «Четыре четверти» 2001. — 352 с.: ил. ISBN 985-6089-81-6.

[FOOTNOTEГісторыя_Магілёўскага_яўрэйства2002169-5] а ^б ^в ^г Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 169.

[mogilew-6] Некаторыя звесткі з гісторыі будынкаў па вуліцам Ленінская і Першамайская г. Магілёва

[АСБ-7] Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.)

[ЭЛіМ-8] В. Б. Ангелаў. Паштамт // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5-і т. / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Т. 4. Накцюрн — Скальскі. — 742 с. — 9 500 экз.

[СШ-9] Пётр Алексеевич Лярский(недаступная спасылка) (руск.) // ДУА «Сярэдняя школа № 21 Магілёва»

[ЗП-10] 36. Мемарыяльная дошка архвярам фашызму // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Магілёўская вобласць. — 408 с., іл.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]