Бабруйскае староства

Бабруйскае староства (польск.: Starostwo Babrujskie) — адміністрацыйная адзінка ў складзе Рэчыцкага павета Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага правінцыі Рэчы Паспалітай. Цэнтрам Бабруйскага староства было мястэчка Бабруйск.

Бабруйскае староства
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае Рэч Паспалітая
Уваходзіць у	Рэчыцкі павет, Менскае ваяводства
Адміністрацыйны цэнтр	Бабруйск
Найбуйнейшыя гарады	Казімір
Дата ўтварэння	1566
Дата скасавання	1795
Дзяржаўца, пасля староста	гл. Бабруйскія старосты
Часавы пояс	+2
Час існавання	1566—1793

Гісторыя

Бабруйска быў цэнтрам воласці або намесніцтва, а пазней староства або дзяржавы ў Вялікім Княстве Літоўскім. Бабруйскае староства займала большасць тэрыторыі сучасных Бабруйскага, Кіраўскага і прылеглыя да іх часткі Жлобінскага і Светлагорскага раёнаў. Калісьці, імаверна, уваходзіла з Свіслацкае княства. З XV ст. воласцю кіравалі намеснікі вялікіх князёў літоўскіх. На працягу XV—XVI ст. асобныя сёлы са складу воласці надаваліся вялікімі князямі баярам і князям. У XVII—XVIII ст. намеснікі («дзяржаўцы») зваліся старостамі, а сама воласць — староствам. Калі староства давалася вялікім князем у заставу (дзяржанне, да выбару пазыкі і росту з падаткаў), яго трымальнік адначасова тытулаваўся «дзяржаўцам», а само староства называлася «дзяржавай». У 2-й палове XVI — 1-й палове XVIII ст. урад бабруйскага старосты-дзяржаўцы трымалі Трызны, потым іншыя, у тым ліку Радзівілы.

• У 1387—1394 — Бабруйскую воласць сярод іншага трымаў Скіргайла Альгердавіч.
• У 1471 — князь Міхаіл Алелькавіч атрымаў прывілей на Бабруйскае староства.
• У 1502—1503 — напад крымскіх татараў на староства.
• У 1560 годзе праведзена адміністрацыйная рэформа (гл. валочная памера), замест старажытных адзінак падаткаабкладання (дымоў) уведзены «службы».
• 4 сакавіку 1565 года Жыгімонт Аўгуст выдаў Бабруйскаму староству грамату са змяненнямі ў парадку падаткаабкладання.
• У 1565 г. — тэрыторыя Бабруйскай воласці ўключана ў Рэчыцкі павет Менскага ваяводства.
• У 1566 г. — заснавана Бабруйскае староства з цэнтрам у Бабруйску. Староства ўваходзіць у склад Рэчыцкага павета. Гэта староства складалася тады з двух частак — Бабруйск з 18 вёскамі. Дадзены граматы бабруйскага старосты Яна Баяноўскага аб правах мяшчан карыстацца лясамі і выганамі для жывёлы (мяшчанам дазвалялася рубка лесу, карыстацца пашамі, касілі і да т.п.).
• У 1576 г. — падаравана адмысловая каралеўская грамата «прывілей» на Бабруйскае староства, права спаганяць мытныя пошліны і іншыя правамоцтвы.
• 8 студзені 1591 г. — складзена грамата з дазволам для Бабруйскага староства вырабляць розныя напоі для ўласных патрэб і на продаж (за подпісам менскага старосты Дзмітрыя Скуміна Тышкевіча).
• У 1599 г. — Бабруйскае староства адпісваецца каралём Уладзіславам Вазам жонцы Рэнаце.
• У 1603 г. — напад крымскіх татараў на староства.
• У 1611—1614 — спрэчка мяшчан з езуітамі пра выган, якая пацвярджае права мяшчан, камісія разбірала канфлікт мяшчан са старостай.
• У 1611-1613 — у старостве адбываліся хваляванні выкліканыя паборамі П. Трызны.
• З 1639 года староства ва ўладанні каралевы Цэцыліі Рэнаты, жонка караля Уладзіслава Вазы. Каралева сярод іншага заснавала ў старостве Каралеўскую Слабаду. У 1639 годзе ў старостве было 475 аселых валок з каля 1000 сялянскіх двароў. У Бабруйску было 409 мяшчанскіх двароў, а на прадмесцях 286 гаспадарак агароднікаў.
• У 1648—1649 гадах уварванне казакоў пад камандаваннем Паддубіцкага падчас паўстання Багдана Хмяльніцкага. Урэшце казакі выбіты з Бабруйска гетманам Янушам Радзівілам.
• У 1655 годзе зноў занята казакамі пад камандаванне наказнога гетмана Івана Залатарэнкі.
• У 1681 г. — пасля войнаў з Масковіяй і разбурэнняў у старостве вярнулася місія езуітаў. Якія адкрылі зноў школу, а ў 1686 г. адкрылі медыцынскую клініку для насельніцтва. І ў 1738 г. яны адкрылі ў Бабруйску аптэку.
• У 1708 г. — староства пацярпела падчас Паўночнай вайны.
• У сярэдзіне XVII ст. — пачатак XVIII ст. — войны прывялі да разбурэння і заняпаду Бабруйска.
• Да 1788 г. — староства прыносіла даход у казну 6342 кварты злотых.
• У 1793 г. — пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай далучаныя тэрыторыі Бабруйскага староства да Расіі. У 1794 г. у час паўстання палкоўнік Стэфан Грабоўскі часова вызваліў сталіцу староства ад расійскіх войскаў.
• У 1795 г. — праведзена перапіс насельніцтва. Бабруйскае староства вызначана на продаж па частках, і ліквідавана. І зямлі староства ўвайшлі ў склад Бабруйскага павета Мінскай губерні.

Адміністрацыйнае дзяленне

• У Бабруйскіма староства было 70 вёсак.
• Парыцкі маёнтак з вёскамі Парычы, Кнышэвічы, Сякерычы, Чэрнін, Лагвінавічы, Паганцы, Здудзічы, Чырковічы, Шацілавічы належалі Петранэлі Трызнянцы Пацавай, жонцы Самюэля Паца.
• Брожскі двор з шэрагам сёл і галоўнай сядзібай у Брожы.
• Ольсаўскі двор, Ольса, да 1622 г. належаў пану Мікалаю Заршенскаму, а пасля яго смерці ўказам земскага падскарбія Кшыштафа Нарушэвіча маёнтак Ольса перайшоў Пятру Трызне і яго жонцы за пэўную суму. Ганна мела права толькі на вёскі Ольса, Бёрда, Ілейчыцы, Валосавічы, Полькавічы. Самому Пятру Трызне ў Віленскай палове староства належалі вёскі Дземідкавічы і Кольчыцы,
• Троцкая палова — двор яснапольскі з вёскамі Мышкавічы, Цэйкавічы, Хамічы, Глыбокавічы, Паўлавічы, Дваранінавічы, Міхалева, Плёсы (адны і другія), Кавалева (Кавалі), Аўсімавічы, Варатынь, Вітлін, Качэрычы.
• Частка зямельных уладанняў належала калегіі Ордэна езуітаў.

Намеснікі і старосты

• Да 1521 г. — Мікалай Радзівіл.
• З 1530 г. — Васіль Палубінскі.
• Да 1539 г. — Альбрэхт Гаштольд.
• У 1542—1549 гг. — Ян Юр’евіч Глябовіч.
• З 1550 г. — Рыгор Фат.
• У 1566 г. — Ян Баяноўскі.
• У 1569 р. — Мікалай Мікалаевіч Радзівіл, ваявода віленскі і канцлер літоўскі.
• У 1561—1578 гг. — Юрый Алелькавіч.
• У 1580—1590 гг. — Ян Баяноўскі.
• У 1611 г. — Пётр Трызна (сваяк Петранеліі Пацавай з Трызнаў), разам са сваёй жонкай Ганнай Масальскай, даў пазыку вялікакняскаму скарбу і атрымаў староства ў дзяржаву.
• У 1623—1633 гг. — парнаўскі ваявода Пётр Станіслаў Трызна.
• У 1639—1644 гг. — каралева Цэцылія Рэната з Габсбургаў.
• Да 1652 г. — Крыштаф Хадкевіч.
• У 1658—1660 — Іван Нячай.
• У 1660—1679 гг. — Аляксандр Гіларый Палубінскі.
• У 1679—1682 гг. — Крыштаф Канстанцін Палубінскі.
• У 1682—1730 гг. — Ян Казімір Сапега.
• Ад 14 снежня 1735 г. да 8 верасня 1738 г. — Ігнацы Завіша.
• З 1775 г. — Міхал Лопат.
• Да 1796 г. — Міхал Слізень.

Гл. таксама

• Бабруйскі павет
• Бабруйскі раён

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• «Беларуская дзяржава Вялікае княства Літоўскае», Ермаловіч М., изд. «Беллітфонд», Мінск, 2003 г. ISBN 985-6576-08-3
• Лев Гунин, Бобруйск: историческая монография (окончена в 1985 году). История Беларуси, Литвы, Польши, России, Украины и евреев на примере одного города.
• Вячаслаў Насевіч. У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай Архівавана 1 красавіка 2009. // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Кіраўскага р-на. — Мн., 1997. С. 19—26
• Акты Виленской археографической комиссии. Вильна, 1898. Т.25. С. 114—130. (руск.)
• Кернажыцкі К. Аграрная рэформа ў Бабруйскім старостве і экономічнае становішча яго насельніцтва з XVII да паловы ХІХ стал.: (Фармаваньне капіталізму). Мн., 1931.
• «SLOWNIK GEOGRAFICZNY KROLESTWA POLSKIEGO I innich KRAJOW SLOWIANSKICH», WARSZAWA, 1880—1914; (польск.)
• «Волочная помера в Бобруйском старостве», К. И. Гемрецкого, «Наш Край», № 12, 1926 г. (руск.)

Спасылкі

• Лев Гунин, Бобруйск: историческая монография (окончена в 1985 году). История Беларуси, Литвы, Польши, России, Украины и евреев на примере одного города.