Беларусы ў Санкт-Пецярбургу

Беларусы ў Санкт-Пецярбургу — зборная назва асоб беларускай нацыянальнасці, якія часова або пастаянна пражываюць ў гэтым расійскім горадзе. Па дадзеных перапісу насельніцтва 2010 года, на тэрыторыі горада пражываюць 38 136 беларусаў, што складае 0,78 % ад усяго насельніцтва Пецярбурга. Фармальна гэты робіць іх другой па колькасці меншасцю ў горадзе пасля ўкраінцаў, але ў рэальнасці беларуская дыяспара можа знаходзіцца на трэцім або чацвёртым месцы з-за вялікай колькасці нелегальных мігрантаў з Узбекістана і Таджыкістана, якіх можа быць больш за мільён чалавек.

Гісторыя

Першыя выхадцы з Беларусі з’явіліся ў Санкт-Пецярбургу пасля заснавання горада (жонка Пятра I Кацярына I, паплечнік цара П. І. Ягужынскі, ваенны і дзяржаўны дзеяч Я. К. Сапега).

Пасля далучэння беларускі зямель да Расіі некаторыя беларусы сталі прыбываць у Санкт-Пецярбург для працаўладкавання, вучобы, мастацкай творчасці; яны садзейнічалі знаёмству расійскай сталіцы з дасягненнямі еўрапейскай культуры (Л. Сітанскі, частка салістаў Шклоўскага тэатра Зорыча і інш.).

У першай палове XIX стагоддзя ў Санкт-Пецярбургу пачала гуртавацца беларуская студэнцкая модадзь, там жылі і працавалі кампазітар А. І. Абрамовіч, мастак І. І. Аляшкевіч, літаратар Я. Баршчэўскі.

Пасля паражэння паўстання 1830—1831 гадоў у Санкт-Пецярбург трапілі музейныя зборы, бібліятэкі і архівы роду Сапегаў. У 1842—1918 гадах у Пецярбургскай рымска-каталіцкай духоўнай акадэміі рыхтавалі святароў, у т.л. для касцёлаў і дыяцэзій Беларусі. У другой палове XIX стагоддзя ў горадзе вучыліся браты В. Каліноўскі і К. Каліноўскі, Ф. Багушэвіч, працавалі філолаг-фалькларыст Б. Эпімах-Шыпіла, гідрограф-геадэзіст А. І. Вількіцкі, гісторык Я. Я. Замыслоўскі, мастакі С. К. Заранка, К. Хруцкі, музыканты Т. Юзафовіч-Бароўская, М. І. Зарэмба, Ф. І. Стравінскі і інш., дзейнічалі беларускае асветнае таварыства «Крывіцкі вязок» (заснавальнік і кіраўнік В. Савіч-Заблоцкі), рэвалюцыйная група «Гоман» (выдавала нелегальны часопіс «Гомон»), беларуская фракцыя партыі «Народная воля», у т.л. І. Грынявіцкі, Пецярбургскі гурток моладзі польска-літоўска-беларускай і маларускай, у т.л. яе кіраўнік паэт А. Гурыновіч.

Паводле перапісу 1897 года, у Санкт-Пецярбургу і прыгарадах жыло 3230 чал., якія лічылі роднай беларускую мову, а па падліках беларускага даследчыка Р. М. Семашкевіча, у канцы XIX стагоддзя тут жыло каля 7 тыс. беларусаў.

Найноўшы час

Памятная дошка Янке Купалы на доме ў Санкт-Пецярбургу

У пачатку XX стагоддзя туг часова жылі літаратары Ц. Гартны (З. Жылуновіч), А. Гурло, Я. Купала, Цётка (А. Пашкевіч), вучоныя Я. Ф. Карскі, П. В. Шэйн і інш., дзейнічалі грамадская арганізацыя «Круг беларускай народнай прасветы і культуры» (1902—1904), нелегальнае беларускае выдавецкае таварыства «Грамада» (1906—1907), першае легальнае беларускае выдавецтва «Загляне сонца і ў наша аконца» (1906—1914), прыватнае беларускае выдавецтва Грыневіча (1910—1913), Беларускі навукова-літаратурны гурток студэнтаў Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта (1912—1914), ладзіліся беларускія канцэрты і тэатральныя спектаклі (гастролі трупы І. Буйніцкага ў 1911 годзе, пастаноўка п’есы Янкі Купалы «Паўлінка» 9 (22 лютага) 1913).

У Першую сусветную вайну ў Санкт-Пецярбургу і яго наваколлі асела частка бежанцаў з Беларусі, якім дапамагала дабрачыннае Беларускае таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны (1916—1918). У 1917—1920 гг. тут вялі актыўную рэвалюцыйную, грамадска-палітычную і культурную дзейнасць арганізацыі Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі, Беларускія секцыі РКП(б), Беларускі абласны камітэт пры Усерасійскім савеце сялянскіх дэпутатаў (старшыня Я. С. Канчар), Беларускі нацыянальны камісарыят (камісар А. Р. Чарвякоў), клуб «Беларуская хатка», Беларускае вольна-эканамічнае таварыства, Таварыства ахвотнікаў беларускага народнага штукарства; друкаваліся часопісы «Белорусская криница», «Чырвоны шлях», газета «Дзянніца» (1916—1917), сфарміраваны Першы беларускі камуністычны атрад.

У 1923—1925 гадах існавала Асацыяцыя беларускіх студэнтаў ВНУ у Петраградзе, а потым яе пераемнік — Беларускае студэнцкае зямляцтва ў Ленінградзе (1925—1937). У горадзе жылі і працавалі музыказнавец І. І. Салярцінскі, пісьменнік Л. І. Ракоўскі, вучоныя Б. Р. Галёркін, С. Я. Лур’е, У. Ф. Міткевіч, П. Ф. Папковіч, Л. У. Шчэрба, служылі контр-адміралы В. П. Дрозд, М. Б. Паўловіч, генерал-лейтэнант Ф. Н. Шульгоўскі і інш. выхадцы з Беларусі.

Сучаснасць

Да канца 1980-х г. у Санкт-Пецярбургу і Ленінградскай вобласці склаўся адзін з найбуйнейшых і кампактных беларускіх асяродкаў у Расіі (больш за 127 тыс. чал.). У выніку карэнных грамадска-палітычных зрухаў у СССР у горадзе адрадзілася нацыянальна-культурная дзейнасць мясцовых беларусаў, згорнутая пад ціскам савецкіх улад у 1930-я гг.

У 1989 заснавана Беларускае грамадска-культурнае таварыства, якое мае філіял Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны (старшыня А. Мыльнікаў) і рэгіянальную суполку Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў (старшыня В. П. Грыцкевіч), удзельнічае ў навук. канферэнцыях «Санкт-Пецярбург і беларуская культура» (у 1993—2001 адбылося 9 канферэнцый), з’ездах і сходах беларусаў замежжа, вядзецца беларускай выдавецкая дзейнасць. Мастакі Ю. Казак, В. Сівуха і інш. ўваходзяць у творчае аб’яднанне краін Балтыі «Маю гонар». Беларуска-расійскія культурныя сувязі даследуюць Грыцкевіч, М. В. Нікалаеў і інш., ваенныя сувязі — І. Я. Краўцоў. 3 Санкт-Пецярбургам звязана навуковая дзейнасць ураджэнца Беларусі, лаўрэата Нобелеўскай прэміі 2000 па фізіцы Ж. А. Алфёрава.

Гл. таксама

• Беларусы Расіі
• Беларусы ў Астрахані

Літаратура

• Санкт-Пецярбург // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).