Вікіпедыя

Гісторыя пошты і паштовых марак Азербайджана

Гісторыя пошты і паштовых марак Азербайджана падзяляецца на перыяды, якія адпавядаюць паштовых сістэм дзяржаў, у складзе якіх знаходзілася тэрыторыя сучаснага Азербайджана (Расійская імперыя, СССР), самастойных дзяржаўных утварэнняў пачатку 20 стагоддзя і незалежнай Азербайджанскай Рэспублікі (з 1992).

Першая марка Азербайджанскай ДР, 1919
Першая марка Азербайджана, 1992

Гісторыя пошты Азербайджана бярэ пачатак у эпоху Сефевидов. Аднак асноўнае развіццё пошты прыйшлося на 19—20 стагоддзя, калі Азербайджан уваходзіў у склад Расійскай імперыі, а затым з'яўляўся адной з саюзных рэспублік Савецкага Саюза. З распадам СССР у незалежным Азербайджане наступіў часовы заняпад развіцця паштовай сувязі. З 1992 года выходзяць уласныя паштовыя маркі Азербайджанскай Рэспублікі, а з 1993 года яна з'яўляецца членам Сусветнага паштовага саюза (СПС).

Ранні перыяд

правіць
 
Ісмаіл I

  Іранскае праўленне

правіць

Зараджэнне паштовай сувязі на тэрыторыі сучаснага Азербайджана ставіцца да самых даўнім часах, калі для абмену інфармацыяй, выкарыстоўваліся ганцы, веставому, вярблюджыя караваны і іншыя спосабы паведамленні.

У 1501 шахеншах Ірана Ісмаіл I заснаваў дзяржава Сефевидов, у якім па яго распараджэнню была ўладкована рэгулярная дзяржаўная пошта з дапамогай ганцоў, якая дзейнічала і на азербайджанскіх землях.[1]

  У складзе Расійскай імперыі

правіць
 
Адкрыты ліст з Баку ў Германію (1896)

Сучасная паштовая служба ў Азербайджане пачала развівацца ў пачатку 19 стагоддзя, у складзе Расійскай імперыі. Першая паштовая кантора была адкрыта ў 1818 годзе ў Елізаветпалі (цяпер Гянджа). У 1826 годзе ў Баку была заснавана паштовая экспедыцыя. Затым паштовыя канторы з'явіліся ў Кубе, Нахічэвані, Шушы, Шэмасе, Ленкарані, Нусе (цяпер Шэкі) і ў Сальянах. У 1846 годзе ў Баку было арганізавана Упраўленне паштовага параходства для сістэматычнай марской паштовай сувязі паміж Баку і Астраханню.

У 1863 годзе была ўтворана Каўказская паштовая акруга, у склад якой уваходзіла і Упраўленне пошты Баку. Паштовае паведамленне ў Азербайджане стымулявалася таксама пачаткам эксплуатацыі чыгуначных ліній Баку—Тбілісі (1883) і Баку—Дзербент (1900).

У 1901 годзе была створаная Бакінская паштова-тэлеграфная кантора ў складзе ўпраўлення Тыфліскай паштова-тэлеграфнай акругі; яна праіснавала да 1916 года, потым была ліквідавана, і замест яе створаны асобныя паштова-тэлеграфныя канторы.[2]

Разам з тым, развіццё паштовай сувязі ў Азербайджане, як і на іншых аддаленых тэрыторыях Расійскай імперыі, заставалася слабым. Напрыклад, у 1913 годзе на тэрыторыі Азербайджана налічвалася толькі 69 паштова-тэлеграфных спецыялістаў, або 0,9% ад агульнага іх ліку ў паштова-тэлеграфных установах імперыі.[1]

Для аплаты паштовых адпраўленняў у 19 стагоддзі, калі Азербайджан знаходзіўся ў складзе Расійскай імперыі, выкарыстоўваліся маркі і іншыя паштовыя знакі Расійскай імперыі.

Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка

правіць
 
Паштовая марка Азербайджана, 1919

Азербайджанская Дэмакратычная Рэспубліка (АДР) была абвешчана 28 мая 1918 года. Пасля ўсталявання незалежнасці Азербайджана і стварэння часовага ўрада АДР, у маі 1918 года было заснавана Міністэрства дарог, пошты і тэлеграфа, у кастрычніку таго ж года — Міністэрства пошты і тэлеграфа Азербайджанскай Рэспублікі.[2]

Для паштовых патрэб АДР 20 кастрычніка 1919 г. была выпушчана першая серыя стандартных марак. На дзесяці мініяцюрах былі намаляваныя: азербайджанскі воін (аскер), які трымае ў адной руцэ вінтоўку, а ў другой — сцяг АДР; селянін з сярпом пры промнях узыходзячага сонца; сярэднявечны Баку (крэпасць, за сцяной якой сілуэт палаца Шырваншахаў з мінарэтаў), кляштар і храм вогнепаклоннікамі «Атэшгях» у Сураханах. Распрацоўка праектаў першых азербайджанскіх марак была даручана старэйшаму чыноўніку асаблівых даручэнняў Міністэрства пошт і тэлеграфаў, мастаку Зейналаў Гаджыгэ аглы Алі-задэ. Яны былі надрукаваныя на белай паперы літаграфіяй, без зубцоў, надпісы на на іх дадзены на азербайджанскай (арабскай вяззю) і французскай мовах. Заказ на выраб першых паштовых марак быў накіраваны ў Азербайджанскую экспедыцыю нарыхтаваным дзяржаўных папер і па яе вырашэнню размешчаны ў хромалітаграфіі «Таварыства А. М. Дагесава і П. К. Залінава». Асаблівасцю ўсяго выпуску з’яўляюцца нязначныя адрозненні ў адценнях марак, а таксама зрухі дадатковых кветак. Маркі маюць шэраг разнавіднасцей клішэ і памылак друку.[3]

Усе маркі серыі былі ў паштовым абарачэнні і пасля ўсталявання Савецкай улады ў Азербайджане.

Перыяд Азербайджанскай ССР

правіць

Самастойныя эмісіі

правіць

  Выпускі 1920—1921 гадоў

правіць
 
Паштовая марка Азербайджанскай ССР, 1921

У ноч на 28 красавіка 1920 года ў Азербайджане была адноўлена Савецкая ўлада і абвешчаная Азербайджанская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка. З 10 лістапада разам з маркамі АДР у паштовае абарачэнне паступілі ашчадныя маркі Расіі па стократные намінале (1 капейка = 1 рублю). Паколькі такая мера не вырашыла праблему патрэбы ў марках, з снежні 1920 да красавіка 1921 выпускаліся паўторы паштовых марак АДР на шэрай і белай паперы рознай таўшчыні.

Першая эмісія Азербайджанскай ССР адбылася 1 кастрычніка 1921 года. Гэта была серыя з 15 беззубцовых марак розных наміналаў, аддрукаваная літаграфскай спосабам на шэрай паперы. Частка марак была вытрыманая ў рэвалюцыйна-прапагандысцкім тэматычным ключы — сімвал саюза рабочых і сялян, будынак азербайджанскага рэўкома (цяпер — Нацыянальны музей мастацтваў Азербайджана або таксама Музей выяўленчых мастацтваў імя Рустама Мустафаева; азерб.: Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi или также Rüstəm Mustafayev adına Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi); на іншых былі намаляваныя помнікі сярэднявечнай архітэктуры Азербайджана і гісторыя нафтавай прамысловасці рэспублікі — Фантанавая нафтавая свідравіна, панарама нафтавых промыслаў, мінарэт мячэці «Джума», «Дзявочая вежа», помнік архітэктуры «Диванхане». Уся серыя павінна была паступіць у абарачэнне 1 кастрычнік 1921 года, аднак маркі выйшлі не адначасова. З-за інфляцыі і павышэння паштовых тарыфаў маркі з наміналамі ад 1 да 25 рублёў у афіцыйны зварот не паступалі.

  Паштова-дабрачынны выпуск

правіць
 
Паштова-дабрачынныя маркі Азербайджанскай ССР (1921) у карысць галадоўнікаў губерняў Паволжа

22 кастрычніка 1921 былі выпушчаныя дзве паштова-дабрачынныя маркі ў карысць галадоўнікаў губерняў Паволжа. Маркі былі аддрукаваныя літаграфскай спосабам на шэрай паперы, тыражом па 2.500.000 штук кожная. На іх былі намаляваныя селянін, які вязе на санках прадукты харчавання галадаючым, і жанчына з дзецьмі (галадаючая сям'я). На працягу тыдня з 22 па 29 кастрычніка даходы ад рэалізацыі марак паступалі ў карысць галадоўнікаў. У некаторых паштовых аддзяленнях раёнаў Азербайджана гэтыя маркі выкарыстоўваліся для аплаты паштовай карэспандэнцыі і пасля «Тыдня дапамогі галадаючым», але даходы ад іх паступалі ўжо ў карысць паштовага ведамства. Такія маркі ў гашаную выглядзе, і асабліва на лістах, вельмі рэдкія. Аўтар усіх марак Азербайджанскай ССР — бакінскі графік-сатырык Б. Р. Тэлінгатэр (Бэна).

Пераацэнка паштовых марак

правіць

У 1922 годзе на дзейнасць пошты быў распаўсюджаны гаспадарчы разлік. Гэта прывяло да змен паштовых тарыфаў. 15 студзень Саўнаркам Азербайджанскай ССР зацвердзіў новыя таксы. У гэты ж дзень была праведзена першая пераацэнка марак без накладання грыфа: 150 — у 7 500 рублёў, 400 — у 17 500 рублёў, 300 — у 50 000 рублёў і 5 000 — у 70 000 рублёў. Пры гэтым для барацьбы са злоўжываннямі на марках былі праведзены «ўмоўныя» надпечатки, якія сведчаць пераацэнку марак, напрыклад, «Бакінскага П. К.», «Баку / Прынята» і іншыя. Другая «умоўная» пераацэнка паштова-дабрачынных марак Азербайджана была праведзена 3 сакавіка 1922 года, трэцяя — 15 красавіка 1922, з чацвёртая - ў лістападзе 1922 года.

У наступным у сувязі з абясцэньванне грошай паўстала неабходнасць у неаднаразовай цэнтралізаванай пераацэнцы паштовых марак з дапамогай нумаратара. Першая нумераторная пераацэнка паштовых марак Азербайджана была праведзена 20 мая, другая — 15 лістапада 1922 года.

Першыя авиапочтовые рэйсы

правіць

Па дадзеных азербайджанскага інфармацыйнага агенцтва «Азадинформ», першы палёт паштовага самалёта на тэрыторыі Азербайджана адбыўся ў 1921 годзе — на 2 гады раней за пачатак пасажырскага авіязносін.[4]

  У складзе Савецкага Саюза

правіць
 
Марка Азербайджанскай ССР (1923) з нумераторной пераацэнкай

12 сакавіка 1922 года Азербайджанская ССР увайшла ў Закаўказскіх Сацыялістычную Федэратыўную Савецкую Рэспубліку (ЗСФСР), якая ў далейшым была ўключана ў склад Савецкага Саюза. Закаўказскі Народны камісарыят пошт і тэлеграфаў увёў пасля абвяшчэння ЗСФСР з 5 студзеня 1923 года адзіныя паштовыя тарыфы. Гэта абумовіла неабходнасць правядзення чарговай, трэцяй, пераацэнкі паштовых марак, якая была праведзена 9 студзені 1923 г. З-за вырабленага ў ліпені 1923 чарговага павышэння паштовых тарыфаў і адсутнасці адзіных марак ЗСФСР паўстала неабходнасць выпуску марак Азербайджана з новымі нумераторными надпечатками. Для гэтага былі выкарыстаныя рэшткі марак АДР, выпушчаных ужо ў савецкі час.

З 15 верасня 1923 г на тэрыторыі Азербайджана былі ўведзеныя маркі ЗСФСР, а з 1 студзеня 1924 гады — адзіныя знакі паштовай аплаты СССР. Пры гэтым з 1 лютага 1924 г. ўсе маркі Азербайджана і ЗСФСР былі ануляваныя. У 1936 Азербайджанская ССР стала самастойнай сайзнай рэспублікай.

Пасля далучэння да Савецкага Саюза паштовая сувязь Азербайджана, як і іншых савецкіх рэспублік, атрымала далейшае развіццё. Пры гэтым была праведзена вялікая праца:

У 1954 годзе было створана Міністэрства сувязі Азербайджанскай СССР, да пытанняў якога ставілася і развіццё пошты.[1]

Да 1991 года на тэрыторыі Азербайджана для паштовай аплаты выкарыстоўваліся паштовыя маркі СССР. Сярод іх былі выпушчаныя каля 60 паштовых марак з выявай бачных дзеячаў, архітэктуры, фаўны і іншымі сюжэтамі, звязанымі з Азербайджанам.[5]

Сучаснасць

правіць
 
Першая паштовая марка незалежнага Азербайджана «Каспійскае мора», 1992. Мастак Ю. Арціменоў

Развіццё паштовай сувязі Азербайджана

правіць

Пасля абвяшчэння незалежнасці краіны 18 кастрычніка 1991 г. і распаду Савецкага Саюза ў снежні 1991 года ў Азербайджане назіраўся заняпад у сферы паштовых паслуг, які доўжыўся да 1997 года.

Новы этап развіцця паштовай сувязі ў краіне пачаўся 1 студзень 1997 г., калі паштовая сістэма была аддзелена ад электрасувязі і стала функцыянаваць як самастойнае ведамства. Гэтаму спрыялі зацверджаная ў сакавіку 1997 года кароткатэрміновая «Праграма адраджэння і развіцця» і прынятая ў снежні таго ж года «Канцэпцыя развіцця паштовай сувязі на 1998—2003 гады».

У 1998 годзе адбылося пашырэнне сферы паштовых паслуг, якія прадстаўляюцца вытворчае аб'яднанне «Азерпошта» («Azərpoçt»), за кошт стварэння Прадпрыемствы сувязі «Azərekspresspoçt» і Цэнтра тэхнічных паслуг.

29 верасень 1999 г. аб'яднанне «Азерпочта" атрымала статус дзяржаўнага прадпрыемства (ДП), якое з 2000 года з'яўляецца рэнтабельнай.

Па стане на 2009 год, у падпарадкаванні нацыянальнага паштовага аператара ГП «Азерпочта» знаходзіліся 74 паштовых філіяла і паштовых вузла, 1513 паштовых аддзяленняў, 144 паштовых агенцтва і 195 машын розных марак для перавозкі пошты. Прадпрыемства падтрымлівала супрацоўніцтва прыкладна з 70 краінамі свету па міжнароднай сістэме кантролю над пасылкамі IPS і з больш за 60 краінамі па даведачнай сістэме пасылак «Cricket».

1 красавіка 1993 паштовая адміністрацыя Азербайджана ўступіла ў шэрагі СПС.[1] Азербайджанская Рэспубліка з'яўляецца таксама сябрам CEPT.

Паштовыя маркі незалежнага Азербайджана

правіць
 
Паштовыя маркі Азербайджана

Пасля здабыцця незалежнасці ў Азербайджане з'явілася неабходнасць у выпуску ўласных знакаў паштовай аплаты. З 4 сакавіка па Кастрычніцкай 1992 г. пошта Азербайджана выкарыстоўвала радиомарки СССР наміналамі ў 40, 50 капеек і 3,50 рубля ў якасці паштовых.[7]

26 сакавіка 1992 у абарачэнне паступіла паштовая марка «Абвяшчэнне незалежнасці» якая разглядаецца каталогамі ў якасці першай маркі незалежнай Азербайджанскай Рэспублікі.[8]

Існуе больш ранняя марка «Каспійскае мора», выкананая мастаком Юрыем Арцыменевым, якая была надрукавана ў Маскве і выпушчаная 2 лютага 1992, але не была ў паштовай звароце.[9] Пазней, 7 мая 1992 года, на ёй былі зробленыя надпечатки новых наміналаў і назвы дзяржавы.

Па стане на люты 2009, Азербайджанская Рэспубліка як суверэнная дзяржава выпусціла з дапамогай кампаніі «Азермарка» Міністэрства сувязі і інфармацыйных тэхналогій агулам больш за 750 марак,[10] якія можна аднесці прыблізна да 100 тэмах, уключаючы палітыку, атрыбуты дзяржаўнай улады, выдатных дзеячаў, спорт, флору, фаўну, архітэктуру, гісторыю і інш акрамя таго, «Азермарка» падрыхтавала да выпуску дзевяць авіяканвертаў і адну паштовую картку. У штаце кампаніі лічылася 18 чалавек, у тым ліку адзін мастак — Хасан А. Мірзоеў, які быў аўтарам азербайджанскіх марак пачынаючы з 1999 года.[5]

Характэрна, што на азербайджанскіх марках неаднаразова з'яўляліся партрэты дзейнага прэзідэнта дзяржавы Гейдара Аліева.

Па сведчанні В. А. Навасёлава[11], Азербайджан у ліку некаторых іншых постсавецкіх дзяржаў заключаў у 1990-я гады здзелкі з замежнымі агенцтвамі, такімі як Міжурадавая філатэлістычная карпарацыя (англ.: Inter-Governmental Philatelic Corporation[12]), і праводзіў сумнеўную эмісійную палітыку, падрываючы філатэлістычная прэстыж краіны. У 1994—1997 гадах Азербайджанам выпускалася асабліва вялікая колькасць марак і блокаў на найбольш папулярныя сярод калекцыянераў свету тэмы, якія наўрад ці прызначаліся непасрэдна для задавальнення паштовых патрэб краіны. Пазней штогадовае лік выпускаў скарацілася да больш умеранага ўзроўню, і Азербайджан далучыўся да ўдзелу ў Сістэме нумарацыі ВАРФ з моманту заснавання апошняй у 2002 годзе.[13]

Гл. таксама

правіць

Спасылка

правіць
  Пошта Азербайджана на Вікісховішчы


  Паштовыя маркі Азербайджана на Вікісховішчы

Зноскі

  1. ↑ а б в г д Па матэрыялах на сайте Міністэрства сувязі і інфармацыйных тэхналогій Азербайджанскай Рэспублікі. (Праверана 3 лютага 2009) (руск.)
  2. ↑ а б Міністэрства Культуры і Турызму Азербайджанскай Рэспублікі Архівавана 19 верасня 2016. (руск.)
  3. ↑ Ахмедаў Р. З гісторыі першых марак Азербайджана // Філатэлія. — 2000. — № 3. — С. 42—44. (руск.)
  4. ↑ AzadInform.az — Грамадзянскай авіяцыі Азербайджана споўнілася 70 гадоў — Апошнія навіны — Навіны Архівавана 4 мая 2008. (руск.)
  5. ↑ а б Інфармацыя Архівавана 19 сакавіка 2012. на сайце кампаніі «Азермарка». Архівавана 1 чэрвеня 2009. (Праверана 19 лютага 2009) (руск.)
  6. ↑ Каталожных нумар дадзены для аднабаковай паштовай карткі.
  7. ↑ Талбін Ю. Два тыпу « паштовых радыёмарак» // філатэлія. — 1998. — № 4. — С. 46. (руск.)
  8. ↑ У онлайн-каталогу на сайце кампаніі «Азермарка» гэтая марка пазначанае Архівавана 20 мая 2012. пад нумарам 160. (Праверана 19 лютага 2009) (руск.)
  9. ↑ У адпаведнасці з інфармацыяй Архівавана 20 мая 2012. у онлайн-каталогу кампаніі «Азермарка» гэтай марцы прысвоены нумар 159. Глядзі таксама абмеркаванне артыкула. (Праверана 4 лютага 2009) (руск.)
  10. ↑ Па нумарацыі ў онлайн-каталогу на сайце выдавецтва «Нестар». (Праверана 19 лютага 2009) (англ.)
  11. ↑ Навасёлаў В. А.. Міжурадавая філатэлістычная карпарацыя. Знаёмства з філатэліі/Свет філатэліі. Мир м@рок; Саюз філатэлістаў Расіі (30 кастрычніка 2008). Архівавана з першакрыніцы 21 сакавіка 2012. Праверана 27 чэрвеня 2009. (руск.)
  12. ↑ IGPC (англ.). Inter-Governmental Philatelic Corporation. — Афіцыйны сайт кампаніі. Архівавана з першакрыніцы 21 сакавіка 2012. Праверана 21 лютага 2009. (англ.)
  13. ↑ Participating stamp issuing authorities (англ.). WADP Numbering System — WNS. UPU — WADP. — Гл. Azerbaijan. Архівавана з першакрыніцы 21 сакавіка 2012. Праверана 21 лютага 2009. (англ.)
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Гісторыя_пошты_і_паштовых_марак_Азербайджана&oldid=4753949"