Ясноткавыя

(Пасля перасылкі з Lamiaceae)

Ясноткавыя (Lamiaceae), або губакветныя (Labiatae) — сямейства раслін, уключае каля 210 родаў і каля 3500 відаў, сярод якіх такія шырока выкарыстоўваныя ў кулінарыі расліны, як базілік, мята, размарын, палын, чабер, маяран і чабор. На Беларусі 54 віды ў 26 родах[3].

Ясноткавыя

Яснотка белая, Германія
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Lamiaceae Lindl.

Сінонімы
Labiatae Juss.
Даччыныя таксоны

Сістэматыка
на Віківідах

Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  32251
NCBI  4136
EOL  4302
GRIN  f:619
IPNI  30000097-2

Біялагічнае апісанне

правіць
 
Ільвіны хвост (Leonotis leonurus)

Велізарная большасць яснатковых — аднагадовая і шматгадовая трава, радзей паўхмызнякі і хмызнякі і толькі трохі дрэвападобных формаў.

Першапачатковая назва губацветныя (Labiatae Juss.) была дадзена з-за таго, што кветка ў большасці двугубая, падобна на расчыненую зяпу або пашчу з дзвюма вуснамі, накіраванымі ўверх і ўніз, а часам падзеленымі на розныя лопасці.

Плод звычайна чатырохдзельны, пагружаны ў кубачак, які застаецца пасля адцвітання; рэдка плод з 1 або 3 арэшкаў, па недаразвіцці іх часткі, але ніколі не бывае ні коробчатым, ні ягадным або іншага выгляду.

Сцёблы часцей за ўсё чатырохгранныя, у нешматлікіх круглявыя; лісце заўсёды супраціўнае, а пары іх размешчаныя накрыж, суцэльныя або розна рассечаныя. Прылісткаў няма. У кутах лісця кветкі адзінкавыя, парныя або сабраныя ў нешматлікія суквецці на кароткіх ножках; кожная пара такіх суквеццяў, датыкаючыся крайнімі кветкамі, утварае ілжывае кальцо кветак, а пры цесным размяшчэнні такіх кольцаў у верхняй частцы сцябла ўвесь збор колераў прымае выгляд ілжывага коласа (так, напрыклад, у мяты, катовіка, ільвінага хваста і інш.), прычым верхнія лісце значна паменшаныя і прымаюць ужо характар прыкветкаў. У лісці ўтрымоўваюцца араматычныя эфірныя алеі.

 
Кветка базіліка (Ocimum basilicum)

Кубачак заўсёды застаецца пры плёне, як ужо сказана, звычайна калакольчатая і пяцізубная, да часу сталасці плёну цвярдзее, і зубцы яе становяцца калючымі; радзей двугубая. Вяночак заўсёды трубчасты, але на канцы моцна вар'іруе: то ясна двугубый з моцна развітымі лопасцямі (шалвея, глухая крапіва, зябер і інш.), то неполнагубы або аднагубы (жывучка, дубніца), то абрэзаны амаль правільна і зусім не губаты (мята). Тычачак 4, рэдка 2, прымацаваных да трубкі вяночка, з якім яны і адвальваюцца разам; яны то ўтоеныя пад увагнутай верхняй губою вяночака, то выстаўляюцца наружу, калі вяночак непаўнагубы або зрэзаны.

Заўважана, што некаторыя яснатковыя з выбітнымі вонкімі тычачкамі і мала развітым вяночкам, маюць свой адмысловы раён распаўсюджвання, пераважна ў сярэдняй і ўсходняй Азіі, усходняй Еўропе, паўночнай Афрыцы і Паўночнай Амерыцы, што і залежыць, па ўсёй верагоднасці, ад аднастайнага жа размеркавання некаторых насякомых.

Зноскі

  1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
  3. База Растения Беларуси
  4. Перыла // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
  5. Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз. — С. 387.