Рось

Рось — гарадскі пасёлак у Ваўкавыскім раёне Гродзенскай вобласці Беларусі, на рацэ Рось. Адміністрацыйны цэнтр Роскага сельсавета. Знаходзіцца за 15 км ад Ваўкавыска, за 85 км ад Гродна, на аўтамабільнай дарозе Ваўкавыск — Гродна. Чыгуначная станцыя на лініі Масты — Ваўкавыск. Насельніцтва 4 711 чал. (2017).

Гарадскі пасёлак Рось Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Ваўкавыскі Сельсавет Роскі Каардынаты 53°17′ пн. ш. 24°24′ у. д. Гарадскі пасёлак з 1958 Вышыня цэнтра 124 м Насельніцтва ▼4 407 чал. (1 студзеня 2024) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1512 Паштовы індэкс 231912 Паштовыя індэксы 4 Аўтамабільны код 4 СААТА 4208862906 Афіцыйны сайт ross-photo.ru Рось на карце Беларусі ±

Рось на Вікісховішчы

Гісторыя

Упершыню Рось згадваецца ў ХVІ ст., калі яна ўваходзіла ў склад Ваўкавыскага павета Новагародскага ваяводства. Побач нахадзіўся аднайменны маёнтак Хадкевічаў, таму Рось мела другую назву — Падрось. Першым уладальнікам быў ваявода новагародскі Аляксандр Хадкевіч, пазней — яго сын Рыгор. У канцы XVI ст. паселішча атрымала статус мястэчка. Да 1617 ім валодаў Геранім Хадкевіч. Яго сын Ян Геранім Хадкевіч з жонкай Кацярынай з Сапегаў прадалі ўладанне Рось Яну Ракоўскаму, а нашчадкі апошняга ў 1644 — Юрыю Каралю Глябовічу. Па іх смерці Рось паводле спадчыны жаночай лініяй перайшла да Агінскіх (у 1674), пазней — уладанне Крысціны Сапега, Мікалая Браніцкага, Патоцкіх. Станам на 1690 тут было 25 двароў, 2 карчмы.

Сядзіба Патоцкіх. Н. Орда, XIX ст.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Рось апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскай, пазней Літоўскай губернях. З 1801 мястэчка як цэнтр воласці Ваўкавыскага павета ўвайшло ў склад Гродзенскай губерні. Станам на 1836 тут было 43 двары, касцёл, грэка-каталіцкая царква.

З пабудовай у 1906 годзе Балагое-Сядлецкай чыгункі ў Росі адкрылася чыгуначная станцыя, якая першапачаткова называлася "Подрось". У кан. XIX ст. тут працавалі школа, 4 крамы, 2 шавецкія майстэрні, шкіпінарны завод, вадзяны млын, ваўначоска. У Першую сусветную вайну ў 1915 мястэчка занялі нямецкія войскі.

Старая царква, пач. XX ст.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Рось апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны Ваўкавыскага павета.

У 1939 Рось увайшла ў БССР, у Ваўкавыскі раён Беластоцкай вобласці. 15 студзеня 1940 статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 да 14 ліпеня 1944 Рось знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 30 красавіка 1958 паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадскога тыпу.

Сінагога, лета 1941 года.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 — 265 муж., з іх шляхты 4, духоўнага саслоўя 2, мяшчан-іўдзеяў 179, мяшчан-хрысціян і сялян 80; 1836 — 573 чал.; 1878 — 794 чал. (380 муж. і 414 жан.), у тым ліку 434 іўдзеі.
• XX стагоддзе: 1995 — 6,1 тыс. чал.; 1999 — 7,3 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2004 — 7 тыс. чал.; 2006 — 6,2 тыс. чал.; 2008 — 6,1 тыс. чал.; 2010 — 5,4 тыс. чал.; 2016 — 4 705 чал.; 2017 — 4 711 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы вытворчасці будаўнічых матэрыялаў, харчовай прамысловасці.

Інфраструктура

У Росі працуюць 2 сярэднія школы, дзіцячая школа мастацтваў, дашкольная ўстанова, бальніца, паліклініка, бібліятэка, дом культуры.

Славутасці

• Гаспадарчы двор Патоцкіх (XIX ст.)
• Гістарычная забудова (канец XIX — пач. XX стагоддзяў; фрагменты)
• Капліца Святога Стэфана (1903)
• Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1801) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000118
• Могілкі: ваенныя часоў Першай сусветнай вайны; яўрэйскія
• Старажытныя шахты здабычы крамяню
• Роская сінагога (XIX ст.)
• Свята-Троіцкая царква (1909)
• Брацкая магiла —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 413Д000117
• старажытныя шахты па здабычы краменя — каля пасёлка

Страчаная спадчына

• Сядзібна-паркавы комплекс Патоцкіх (XVIII ст.)

• 
  Касцёл Найсвяцейшай Тройцы
• 
  Брама-званіца касцёла
• 
  Свята-Троіцкая царква
• 
  Вадзяны млын
• 
  Сядзіба Патоцкіх. Дом садоўніка
• 
  Палац Патоцкіх у міжваенны час

Вядомыя асобы

• Пётр Паўлавіч Матус — беларускі матэматык
• Рамуальд Валынцэвіч (1878—1929) — брыгадны генерал Войска Польскага.
• Мікола Крукаў (1959—2024) — беларускі мастак-манументаліст.

Авіякатастрофа ў 2011 г.

Абставіны

9 ліпеня 2011 аднаматорны двухмесны самалёт «Бекас» Х-32-912 авіяцыйнага атраду ТАА «Пружаны Авіяхімсервіс» па заяўцы Ваўкавыскага РАУС удзельнічаў у пошуках зніклай жанчыны ў лясным масіве, прылеглым да вёскі Мінеўшчына Ваўкавыскага раёна. Ён прыляцеў з аэрадрому Клепачы (Пружанскі раён Брэсцкай вобласці) ў вёску Мачуліна Краснасельскага пасялковага савета Ваўкавыскага раёна, дзе ўзяў на борт супрацоўніка МУС, які ўдзельнічаў у пошуках жанчыны. Пасля выканання задання камандзір паветранага судна вярнуўся на пляцоўку ў Мачуліне для высадкі пасажыра.

Атрымаўшы па тэлефоне дазвол на пералёт на кропку базавання ў Клепачы, а 17:00 пілот вылецеў, аднак у парушэнне палётнага задання накіраваўся не ў паўднёвым кірунку, а ў паўночна-заходнім, да г.п. Рось. Цягам 1,5 хвілін самалёт выконваў манеўры на малой вышыні над жылымі масівамі і прылеглай тэрыторыяй. Пры выкананні аднаго з левых разваротаў самалёт страціў астатнюю вышыню і ўпаў на дах гаража, размешчанага ў гаражным каапэратыве па вуліцы Чырвонаармейскай. Пілот загінуў на месцы авіякатастрофы. У выніку сутыкнення пашкоджана перакрыццё гаража і аўтамабіль ДЭУ, які знаходзіўся ў ім. Пацярпелых сярод мясцовага насельніцтва няма.

Ахвяры

Пілот — 47-гадовы Аляксандар Сафонаў, былы вайсковы лётчык. Меў стаж лётнай працы з 1985 г; агульны налёт 1259 гадзін 21 хвіліну, а на дадзеным тыпе паветранага судна — 110 гадзін 43 хвіліны. Авіяцыйных здарэнняў у грамадзянскай авіяцыі ў мінулым не меў.

Расследаванне

Следства разглядала тры версіі:

• знешняе ўздзеянне
• няспраўнасці паветранага судна
• чалавечы фактар

Было ўстаноўлена, што пілот у парушэнне патрабаванняў эксплуатацыі манеўраваў на хуткасцях меней дапушчальных у дадзеных умовах і выконваў манеўры з вугламі крэну болей максімальна дапушчальных. Такім чынам, аварыя адбылася ў выніку недысцыплінаванасці і памылкі камандзіра самалёта, дапушчанай на малой вышыні, недастатковай для выхаду ў гарызантальны палёт.

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 591 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Рось // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 628. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Рось // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 410. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
• Roś // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze (польск.). — Warszawa, 1888. S. 747.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Рось
• г. п. Рось на Radzima.org
• Гісторыя Росі(недаступная спасылка)