Хведар Ільяшэвіч

Хведар Ільяшэвіч, або Ілляшэвіч (17 лютага 1910, Вільня — 7 лістапада 1948, Ватэнштэт, Германія; Псеўданімы: Баец; М. Дальны; М. Д.; Святаслаў Залужны; Л. Іскра; Каласок; Лявон; Малады; Рабочы; Чырвоная кветка; крыптанімы: І-ч; Хв. І-ч; Х. І.) — беларускі паэт, празаік, крытык, гісторык, грамадскі і культурны дзеяч.

Хведар Ільяшэвіч
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	17 лютага 1910(1910-02-17)
Месца нараджэння	Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	7 лістапада 1948(1948-11-07) (38 гадоў)
Месца смерці	Ватэнштэт, Зальцгітэр, Ніжняя Саксонія, Бізонія[d], Германія пад акупацыяй саюзнікаў[d], Германія
Пахаванне	Галендорф[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  Польская Рэспубліка
Альма-матар	Віленская беларуская гімназія Віленскі ўніверсітэт
Месца працы	Віленская беларуская гімназія Беларуская гімназія імя М. Багдановіча[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, паэт, журналіст, выкладчык, выдавец, рэдактар, палітык, празаік, гісторык
Гады творчасці	1922 — 1948
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Партыя	Беларуская незалежніцкая партыя
Член у	Беларускае навуковае таварыства Таварыства прыяцеляў беларусаведы
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

У сям’і бацькоў, апроч Хведара, быў старэйшы сын Мікалай і дачка Ніна. У часе Першай сусветнай вайны сям’я была ў бежанстве.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію, тамсама вучыўся і брат Мікола, потым выкладаў у гімназіі беларускую мову, літаратуру і гісторыю. Актыўна ўдзельнічаў у беларускім культурным жыцці, друкаваўся ў беларускіх часопісах. Як сябра Беларускай сялянска-работніцкай грамады, хадзіў па вёсках, распаўсюджваў ідэі беларускага руху, літаратуру. Па палітычных матывах двойчы арыштаваны польскімі ўладамі. У 1927 годзе звольнены з гімназіі, зняволены ў Лукішскую турму.

Пасля вызвалення з турмы зноў актыўны ў беларускай дзейнасці. Адначасова вучыўся на гістарычным факультэце Віленскага ўніверсітэта, у 1936 годзе абараніў дысертацыю «Друкарня дома Мамонічаў у Вільні (1575—1622)», атрымаў ступень магістра філасофіі. Ажаніўся, з жонкай Надзеяй жыў у Вільні, дзе ў іх нарадзілася двое дзяцей.

Не прыняў савецкай улады пасля далучэння Заходняй Беларусі да СССР у 1939 годзе, ведаючы лёс А. Салагуба, У. Жылкі, Ф. Аляхновіча, асабіста знаёмых і рэпрэсаваных пасля 1939 года А. Луцкевіча, У. Самойлы, М. Краўцова, Н. Арсенневай, Р. Шырмы. Сам не быў рэпрэсіраваны, да 1941 года працаваў у Віленскай беларускай гімназіі. Потым з сям’ёй пераехаў і жыў у Тапалянах каля Беластока.

Падчас вайны дзеяч Беларускага камітэта, з вясны 1943 года старшыня Беларускага нацыянальнага аб’яднання ў Беластоку, адзін з арганізатараў беларускага школьніцтва на Беласточчыне. Рэдактар штотыднёвіка «Новая дарога», тамсама публікаваліся яго артыкулы пра М. Забэйду-Суміцкага, Ф. Аляхновіча, У. Жылку і іншых беларускіх дзеячоў культуры. Падпісваў свае артыкулы псеўданімам М. Д. У кастрычніку 1943 года прыцягнуў да супрацоўніцтва з «Новай дарогай» Масея Сяднёва, які прыбыў з Магілёўшчыны. Летам 1943 года ў Беластоку выкладаў на трохтыднёвых педагагічных курсах для беларускіх настаўнікаў.

У ліпені 1944 года выехаў у Берлін, сям’я заставалася ў Беластоку. Працаваў у рэдакцыі «Раніцы». Займаўся выдавецкай дзейнасцю. Уваходзіў у кіраўніцтва падпольнай Беларускай незалежніцкай партыі, быў сябрам замежнага сектара ЦК БНП. Удзельнічаў у Другім Усебеларускім кангрэсе. Жонку, Надзею Ільяшэвіч, якая аказалася на тэрыторыі Польшчы занятай Чырвонай арміяй, некалькі разоў дапытвалі савецкія службы бяспекі. Пазней яна з дзецьмі пераехала ў Шчэцін, дзе і цяпер жыве дачка Ільяшэвіча — Марыля Марліч.

Пасля капітуляцыі Германіі жыў у англійскай зоне акупацыі ў лагеры для перамешчаных асоб у Ватэнштэце, настаўнічаў у мясцовай беларускай гімназіі, апекаваў беларускіх скаўтаў. У 1946 годзе ў Рэгенсбургу рэдагаваў часопіс «Шляхам жыцьця» (1946—1948), бюлетэнь «Апошнія весткі» (разам з Міколам Шылам). Пазней рэдагаваў і іншыя беларускія выданні.

Загінуў у аўтакатастрофе ў лагеры ў Ватэнштэце. Пахаваны ў Галендорфе паблізу Браўншвайга.

Творчасць

Вершы друкаваліся ў «Студэнцкай думцы», «Беларускай ніве», «Крыніцы». Да 1939 года выдаў тры зборнікі паэзіі — «Веснапесьні» (1922), «Зорным шляхам» (1932) і «Захварбаваныя вершы» (1936), а таксама кнігу пра літаратурную творчасць Ядвігіна Ш., шматлікія апавяданні, крытычныя артыкулы, рэцэнзіі і пераклады.

Аўтар кніг «Навагоднія запросіны» (1946), «У Купальскую ноч» (1946), «Песні выгнання» (1947), «Апавяданні» (1948).

У 1981 годзе выйшла кніга «Недапетая песня. Жыццё і творчая спадчына Хведара Ільяшэвіча». У 2000 годзе, дзякуючы Міхасю Казлоўскаму, выйшаў збронік выбраных твораў. У 2021 годзе ў выдавецтве «Кнігазбор» у серыі «Спадчына: агледзіны» выйшаў зборнік выбраных твораў, таксама ў зборніку апублікаваны ўспаміны блізкіх пра Ільяшэвіча, яго перапіска з Юркам Віцьбічам і Вольгай Таполяй.

У 1944 годзе ў Беластоку планаваў выдаць некалькі кніг лепшых твораў беларускай літаратуры ў серыі «Беларуская народная бібліятэчка», а таксама беларускіх перакладаў сусветнай класікі ў серыі «Бібліятэка перакладу». Выдаў у 1944 годзе ў Берліне 7 кніжак серыі «Народная бібліятэчка» (6 з іх на газетнай паперы) — Юркі Віцьбіча «Нацыянальныя сьвятыні» і «Вяліскія паўстанцы», Уладзіміра Глыбіннага «Смаленшчына — адвечная беларуская зямля», Арцёма Музыкі «Прыгоды Панаса і Тараса», Лявона Радзіміча (апавяданні «Адам і Ева», «Чабор»), Міколы Шчаглова «Беларуская музычная культура», зборнік «Дудар» (апавяданні В. Ластоўскага, М. Гарэцкага, А. Савіцкай, Ядвігіна Ш., А. Падгорнага, С. Палескага).

Бібліяграфія

• Хведар Ільяшэвіч. Веснапесьні. — Вільня: Друкарня Я. Левіна, 1929. — 71 с.
• Хведар Ільяшэвіч. Зорным шляхам. — Вільня: Друкарня Я. Левіна, 1932. — 64 с.
• Хведар Ільяшэвіч. На турэмнай глебе. (Верш) // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, верасень—кастрычнік. — № 6. — С. 42.
• Хведар Ільяшэвіч. Гмахі плывуць у блакітныя змрокі. (Верш). // Шлях моладзі : месячная часопісь беларускай моладзі. — кастрычнік 1932. — № 10 (45). — С. 9, 10.
• Хведар Ільяшэвіч. Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Жыцьцё і літаратурная творчасьць. // Родны край. — 1933, 8 красавіка. — № 8. — С. 2—5.
• Хведар Ільяшэвіч. Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Жыцьцё і літаратурная творчасьць. // Родны край. — 1933, 29 красавіка. — № 9. — С. 2—5.
• Хведар Ільяшэвіч. Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Жыцьцё і літаратурная творчасьць. // Родны край. — 1933, 13 траўня. — № 10. — С. 2—5.
• Хведар Ільяшэвіч. Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Жыцьцё і літаратурная творчасьць. // Родны край. — 1933, 27 траўня. — № 11. — С. 2—5.
• Хведар Ільяшэвіч. Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Жыцьцё і літаратурная творчасьць. // Родны край. — 1933, 24 чэрвеня. — № 13. — С. 3—6.
• Хведар Ільяшэвіч. Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Жыцьцё і літаратурная творчасьць. // Родны край. — 1933, 8 ліпеня. — № 14. — С. 3—6.
• Хведар Ільяшэвіч. Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі): Жыцьцё і літаратурная творчасьць. — Вільня: Таварыства беларускай асьветы, 1933. — 37 с.
• Хведар Ільляшэвіч. «Казка», «Яшчэ аб восені», «Я ізноў» (вершы) // Маладая Беларусь : часопіс. — 1936. — № 1. — С. 23, 24—.
• М. Дальны. «У вагоне» (апавяданьне) // Маладая Беларусь : часопіс. — 1936. — № 1. — С. 25—29.
• Хведар Ільяшэвіч. Захварбаваныя вершы. — Вільня: Друк, вытворча-гандлёвы кааператыв, 1936. — 30 с.
• Хведар Ільяшэвіч. Недапетая песня. Жыццё і творчая спадчына Хведара Ільяшэвіча. — [Б. м.,] 1982 (2 выд. — Ляймэн, 1987);
• Хведар Ільяшэвіч. Творы: («Веснапесьні»; «Захварбаваныя вершы»; вершы 2-й паловы 1930-х; эміграцыйныя вершы; проза) / Уклад. М. Казлоўскі; прадм. А. Ліс; маст. А. Акулік. — Маладзечна: Цэнтар грамадзкіх ініцыятываў, 2000. — 60 с. — (Паэзія Віленскага краю). — 299 экз.
• Хведар Ільяшэвіч. Выбранае / Уклад. Н. Гардзіенка, Ц. Чарнякевіч, Л. Юрэвіч. — Мінск: Кнігазбор, 2021. --

Літаратура

• Багдановіч Я. На жыццёвым шляху: успаміны / Прадм. А. Ліс. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1992. — С. 83, 140. — 142 с. — ISBN 5-340-00716-2.
• Вабішчэвіч А. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — С. 481—482. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Ёрш С. Вяртаньне БНП: Асобы і дакумэнты Беларускай Незалежніцкай Партыі. — Мн.: Архіў Найноўшае Гісторыі, 1998.
• Ільяшэвіч Хведар // Беларускі нацыяналізм: Даведнік / Укладальнік Пятро Казак. — Менск: Голас Краю, 2001. — 46 с.
• Ільяшэвіч Хведар // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1992—1995. — Т. 3. — С. 14.
• Ільяшэвіч Хведар // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
• Ліс А. Паэзія Хведара Ільяшэвіча // Культура беларускага замежжа. Кн. 2. — Мн., 1993;
• Савік Л. Песню нясем мы адну // Пакліканыя. Літаратура беларускага замежжа. — Мн., 2001.
• Сачанка Б. Беларуская эміграцыя. 2 выд. — Мн., 1991;
• Тварановіч Г. Беластоцкія этапы жыццёвага і творчага шляху Масея Сяднёва. // Беларусазнаўчыя даследаванні. — 2016. — № 10. — С. 153—168.
• Чыгрын С. Пра што нагадаў стары здымак. // Новы час. — 16 красавіка 2017.
• Чыгрын С. «Творы» Хведара Ільяшэвіча // Ніва. — 2000. — № 39 (2315).
• Юрэвіч, Л. Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Прадм. і рэд. Н. Гардзіенка. — Мінск: Кнігазбор, 2012. — 660 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кн. 20). — ISBN 978-985-7007-43-1. — С. 62, 76, 85, 514, 518, 599—600.

Спасылкі

• Згадаем рэдактара «Новай дарогі» (фота) // racyja.com