Аўкштайція

Аўкшто́та, Аўкштойць, пазней Аўкшта́йція (літ.: Aukštaitija) — гістарычная вобласць Вялікага Княства Літоўскага і этнаграфічны рэгіён сучаснай Літвы на паўночным усходзе краіны, у басейне Віліі. Сталіцай этнаграфічнага (этнакультурнага) рэгіёна сучаснай Літвы лічыцца Панявежыс. На тэрыторыі Аўкштайціі распаўсюджаны гаворкі аўкштайцкай дыялектнай групы літоўскай мовы. Упершыню назва Аўкштота (Eusteythen) згадваецца ў дамове 1323 года князя Гедзіміна з Лівонскім ордэнам.

Аўкштайція
літ.: Aukštaitija
Герб Сцяг
Краіна	Літва
Адміністрацыйны цэнтр	горад Панявежыс
Афіцыйныя мовы	літоўская мова
Код аўтам. нумароў	LT
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паходжанне і значэнне назвы

Традыцыйна мяркуецца, што назвы дзвюх групаў літоўскага народа "жамойты" і "аўкштойты" (ад якіх назвы рэгіёнаў "Жамойць" і "Аўкштойць") звязаныя з літоўскім žemas ("нізкі") і aukštas ("высокі"). Найбольш прынята меркаваць, што назва "Жамойць" звязана з нізінамі, а "Аўкштойць" з верхнім цячэннем Нёмана і яго найбуйнейшага прытоку Віліі (літ. Nemunas "Нямунас", Neris "Нярыс").

Паводле даследчыка літоўскай міфалогіі Норберта Велюса, "сфармавацца такому разуменню, якое замацавалася і ў саміх этнонімах, відаць, дапамог і арыентаваны геаграфічна старабалцкі міфічны светапогляд, паводле якога заходняя канцавіна краіны разумелася як "ніжэйшая" (размешчаная ніжэй), а ўсходняя — як "вышэйшая".

Падзел тэрыторыі краіны паводле дачынення да цячэння буйной ракі сустракаецца ў свеце і меў месца, напрыклад, у дадынастычным Егіпце ("Верхні" і "Ніжні" Егіпет). Такі падзел сакралізаваўся, і такая сакралізацыя сягае раннечалавечых дваістых сістэмаў светаўспрымання.

Літоўская форма назвы краю Aukštaitija (Аўкштайція́) утварылася ад aukštaіtis "вышыннік", а тое — з дапамогай суфікса -ait-. З тым жа суфіксам і літоўскія žemaіtis "нізіннік", Žemaitijа (Жэмайція́). Cуфікс -ait- у літоўскай мове выкарыстоўваецца для ўтварэння другасных назоўнікаў: kalva "пагорак" > kalvaitis "жыхар гарыстай мясцовасці", laukinis "палявы" > laukinaitis "жыхар раўніннай мясцовасці" (адпаведна, aukštaitis, žemaitis — жыхары вышыннай / нізіннай мясцовасці). Суфікс -ait- бачны з засведчаных лацінска- і нямецкамоўных формаў "Eusteythen", "Owsteiten", "Ansteiden", але вядомыя і ўжо бездыфтонгавыя формы: "Auxteten", "Auxstote". Бездыфтонгавыя формы вядомыя і для назвы Жамойці: Samathæ, Samethi, "жемотьская земля". Як вядома, балцкія дыфтонгі ў іншамоўным ужытку маюць схільнасць да знікнення. Ператварэнне балцкага суфікса -ai- у -ой- бачым таксама ў тапонімах тыпу Смаргонь (< Smorg-oyn-y < Smurg-ain-ys), Жукойні (< Žuk-ain-ys), у антрапонімах тыпу Юркойць, Мацкойць (< Jurk-ait-is, Mack-ait-is), у старых антрапонімах тыпу Бивоина (< By-vain'as). Апраўдана выкарыстоўваць формы "Аўкштайція", "Аўкштойць", "Аўкштота" (як і "Жэмайція", "Жамойць", "Жэмота"), пры гэтым першая — калька з літоўскага Aukštaitija, другая — заканамерная моўная адаптацыя, трэцяя — капіяванне адной з вядомых другасных гістарычных формаў.

Гісторыя ўжывання назвы

У старажытных рускіх летапісах і дакументах на старабеларускай мове

У старарускіх летапісах з сярэдзіны XI ст. ўжываецца назва «літва», калі апісваюць падзеі адносін Русі (Кіеўскай Русі і рускіх княстваў) і балцкамоўных плямёнаў, назвы «Аўкштота» ў іх не зафіксавана, як і ў Галіцка-Валынскім летапісе, дзе выкарыстоўваюцца назвы «літва» і «жамойць». Так, пад 1263 г. паведамляецца, што «Транята пачаў княжыць ва ўсёй зямлі Літоўскай і ў Жамойці».

Таксама і ў больш позніх па часе дакументах Вялікага Княства Літоўскага (на царкоўнаславянскай і старабеларускай мовах) назва тыпу «Аўкштота» не ўжывалася, а ўжываліся «Літва» і «Жамойць».

У лацінамоўных і нямецкамоўных крыніцах

Упершыню Аўкштойць згадваецца ў дамове 1323 года князя Гедзіміна з Лівонскім ордэнам, разам з Жамойцю (Eusteythen unde Sameyten — "Аўкштойць і Жамойць"). Пазней Гедзімін называецца "каралём Аўкштойці" (rex de Owsteiten). У 1338 годзе ён называецца "каралём Аўкштойці і Жамойці" (coninck van Ansteiden ende van Sameyten).

Аўкштойць як "зямля караля Літвы" (Austechiam, terram regis Lethowie) згадваецца ў "Хроніцы Прускай зямлі" (1326) Пятра з Дусбурга. У 1367 годзе па-лацінску згадваецца "верхняя частка Літвы" (in superioribus partibus Letwinorum), і гэта прамы пераклад назвы Аўкштойці як "верхняй, вышыннай". Нямецкі пераклад у нямецкамоўных "Апісаннях дарог" (XIV ст.) — "Аўкштойць, або Верхняя Літва" (Auxteten oder Ober-Lіttauen).

У 1412 годзе фіксуецца адна з апошніх "аўкштойцкіх" згадак — "літоўцы, які называлі сябе аўкштойтамі" (Littowen, di genant woren Austenten).

У сваім лісце ад 11 сакавіка 1420 года да імператара Сігізмунда Люксембургскага "Аўкштойць" згадвае князь Вітаўт:

"Жамойцкая зямля знаходзіцца ніжэй (inferior) за літоўскую зямлю, таму і называецца Жамойць (Szomoyth), бо так па-літоўску (in lythwanico) называецца ніжэйшая зямля. А жамойты Літву называюць Аўкштойцю (Auxstote), інакш кажучы, калі глядзець ад жамойтаў, вышэйшай (superior) зямлёй".

"Аўкштойцкая" назва ўпершыню сустракаецца ў лацінамоўнай хроніцы «Chronicon terrae Prussiae» (1326) Пятра з Дусбурга пры апісанні падзей 1294—1300 гадоў, у часы, калі ўжо існавала Вялікае Княства Літоўскае. Пазней гэтая назва часта ўжываецца ў крыжацкіх хроніках і дакументах, якія пісаліся на латыце і нямецкай мове і датычацца балцкамоўных земляў на захадзе ад Жамойці — вышэй па цячэнні Нёмана і яго правых прытокаў. З 1420 годзе "аўкштойцкая" назва выходзіць з ужытку ў лацінамоўных і нямецкамоўных хроніках і дакументах.

У нямецкай крыніцы «Хроніка Лівоніі» Генрыха Латвійскага пры апісанні падзей першай паловы XIII ст. паўднёвыя землі, сумежныя з уладаннямі Лівонскага ордэна, завуцца проста «Літвой» — храніст не ўжывае назваў ні Аўкштота, ні Жамойць у сваёй працы. Аўтар лацінамоўнага трактата «Апісання земляў» (Дублінская хроніка) другой паловы XIII ст., сведка каранацыі Міндоўга, асобна ўпамінае Жамойць (Samoita) побач з Літвой (Lectauie), Нальшчанамі (Nalsani) і Яцвяззю (Ietuesi), але не згадвае "Аўкштойці".

У 1367 годзе па-лацінску згадваецца "верхняя частка Літвы" (in superioribus partibus Letwinorum), і гэта прамы пераклад назвы Аўкштойці як "верхняй, вышыннай". Нямецкі пераклад у нямецкамоўных "Апісаннях дарог" (XIV ст.) — "Аўкштойць, або Верхняя Літва" (Auxteten oder Ober-Lіttauen).

У 1412 годзе фіксуецца адна з апошніх згадак "Аўкштоты" — "літоўцы, які называлі сябе аўкштайтамі" (Littowen, di genant woren Austenten). У сваім лісце ад 11 сакавіка 1420 года да імператара Сігізмунда Люксембургскага "Аўкштоту" згадвае князь Вітаўт. З 1420 года назва «Аўкштота»/«Аўкштайція» ужо выходзіць з ужытку ў лацінамоўных і нямецкамоўных хроніках і афіцыйных дакументах.

Згадкі ў сярэднявечных крыніцах

Упамінанні і розныя формы назвы «Аўкштоты» ў лацінамоўных і нямецкамоўных крыніцах:

• 1323 — Дагавор Гедзіміна з немцамі — «Dit sint de lant, dar wi den vrede mede hebbet: van unser wegene dat lant to Eusteythen unde Sameyten, Plessekowe unde alle der Russen, de under uns besethen sin…» (Вось зямля, на якой мы ўстанавілі мір: з нашага боку зямля Аўкштота і Жамойць, Пскоў і ўсе [землі] рускіх, якімі мы валодаем…); паводле лівонскай ордэнскай копіі: «Dit sind de lant, da wi dea vrede mede maket hebbet; van des koninges wegene van Lettowen dat lant to Ousteyten un Sameyten, Plesaekowe und alle de Russen, de under eme beseten sint» (Вось зямля, на якой мы ўстанавілі мір; з боку караля Літвы — зямля Аўкштота і Жамойць, Пскоў і ўсе [землі] рускіх, якімі ён валодае).
• 1320-я — «Chronicon terrae Prussiae» (1326) Пятра з Дусбурга — «Austechiam, terram regis Lethowie» (зямля караля Літвы) — пра падзеі 1294—1300 гадоў.
• 1324—1331 — Гедзімін «rex de Owsteiten». (кароль Аўкштоты)
• 1327—1329 — Рагайнскае комтурства — уцёкі трох рабоў родам з Аўкштоты (tres servos fugitivos de Owehsteten) гэтыя аўкштайты сцвярджалі, што жылі каля Гродна (qui eciam asserunt omnes de Owehsteten circa Garten domi esse).
• 1337, 12 снежня — була германскага імператара Людвіка IV — «землі няверных, ворагаў Хрыста, літоўцаў (Litwinorum), а менавіта Аўкштайцію (Ochsteten), Жамойць (Samayten), Каршуву (Karsoco), Русь (Ruezzen) і іншыя землі, якія належаць да гэтых краёў…».
• 1338 — Гедзімін «Die coninck van Ansteiden ende van Sameyten». (кароль Аўкштоты і Жамойці)
• 1348 — Віганд Марбургскі — «на зямлю Літвы (jnn das land Litten) у Аўкштоту (Auchstetter gegent) і рабавалі там 7 дзён, а на 8 дзень, калі яны былі ў той зямлі (jnn derselben gegent) адбылася вялікая бітва каля ракі Стрэвы (wasser Strebe)».
• 1354—1356 — Герман Вартберг — «У гэты час літоўцы (Letwini) з Стрыпейкаў (Stripeyke), Упіты (Opythen), Межэвільты (Mezevilte) — з Аўкштоты (de Austeyten) хацелі перабрацца з Літвы (a Lethowia); але магістр не дазволіў ім».
• 1367 — Герман Вартберг — немцы ваявалі ў «Вышэйшай частцы Літвы» (in superioribus partibus Letwinorum).
• 1373 — паход Вінрыха Кніпродэ — «Вывеў сваіх супраць літоўцаў (Letwinos) у зямлю Аўкштоту (in terram Austheithen), дзе кароль Кейстут ім не даў пераправіцца (цераз раку). Магістр пайшоў далей па зямлі ўздоўж Нярыса (ad terram Nerghe), жадаючы пераправіцца. Але кароль і там ім не даў гэтага… Так Магістр спустошыў зямлю ўздоўж Нярыса да самага Вількаміра (Valkenberge). Пасля гэтага павёў свае войскі ў зямлю Жамойць (Seymen)…».
• XIV ст. — Die Littauischen Wegeberichte — «Auxteten oder Ober-Lіttauen».
• 1412 — «А таксама, што замак Вялёна (hus Willune) прускія браты заваявалі 11 гадоў таму ад няверных і ворагаў нашай веры літоўцаў (Littowen), якія называліся аўкштайтамі (Austenten), а кіраўнікамі ў іх былі Сурмін, Матэйка і Гаштольд. А таксама, што вышэйназваныя кіраўнікі, ад якіх быў адваяваны замак Вялёна, як ужо пісалася, былі літоўцамі (Littowen), і іх род і цяпер завецца літоўкамі і літоўцамі, і жывуць яны ў Літве, у Кульве паблізу Вількаміра (czu Colwa bi Wilkenberg), а не ў Жамойці (Samayten). Таксама, што і замак Вялёна, да яго заваявання прускімі братамі, як ужо казалі, утрымліваўся і забяспечваўся літоўцамі, якія звалі і цяпер сябе завуць аўкштайтамі (Awstayten), а не жамойтамі (Samayten)».

Ліст князя Вітаўта 1420 года

11 сакавіка 1420 г. вялікі князь літоўскі Вітаўт напісаў ліст да германскага імператара Жыгімонта I, дзе ёсць наступныя словы:

«Вы прынялі і абвесцілі пастанову наконт жамойцкай зямлі (terra Samaytarum), якая ёсць нашае ўспадкаванне і нашая вотчына з законнага спадкаемства прадзядоў і дзядоў, якую і цяпер маем ва ўласнасці, якая цяпер ёсць і заўсёды адно і тое ж з літоўскай зямлёй (unum et idem cum terra Lythwanie), бо ёсць адна гаворка і тыя ж жыхары (unum ydeoma et uni homines).

Але дзеля таго што жамойцкая зямля знаходзіцца ніжэй (inferior) за літоўскую зямлю, таму і называецца Жамойць (Szomoyth), бо так па-літоўску (in lythwanico) называецца ніжэйшая зямля. А жамойты Літву называюць Аўкштойцю (Auxstote), інакш кажучы, калі глядзець ад жамойтаў, вышэйшай (superior) зямлёй.

Таксама і людзі Жамойці ад старых часоў называюць сябе літоўцамі і ніколі жамойтамі, таму з-за такога атаесамлення (ydemptitatem) у сваім тытуле мы не пішам пра Жамойць, бо ўсё ёсць адно, адзін край і адны жыхары».

Беларускі гісторык А. Краўцэвіч аспрэчвае, што Літва, як павініна было б вынікаць з ліста Вітаўта, складалася з Аўкштойці і Жамойці. На яго думку, ліст вялікага князя Вітаўта створаны для дасягнення пэўных палітычных мэтаў — замацаваць Жамойць пад сваёй уладай, а не ўладай крыжакоў. Таму Вітаўт ужыў аргумент блізкасці і падобнасці мовы і звычаяў балтамоўных плямён. А. Краўцэвіч звяртае ўвагу, што Вітаўт яшчэ ў 1417 годзе ўжываў назву Жамойці ў сваім тытуле — у акце пра заснаванне Медніцкага біскупства ў Жамойці. Назва «Жамойць» захавалася і стала складовай часткай афіцыйнай назвы Вялікага Княства Літоўскага з 1441 года побач з назвамі «Літва» і «Русь» — «Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае».

Ужыванне ў Новым часе

Вяртанне назвы з нябыту

Dокладка кнігі Сіманаса Даўкантаса «Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū» («Звычаі старажытных літоўцаў — горнікаў і жамойтаў»), 1845 г.

У 1822 г. Сіманас Даўкантас апублікаваў па-літоўску кнігу «Дзеянні старажытных літоўцаў і жамойтаў» («Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių»).

«Новае жыццё» назвы «Аўкштота» адлічваецца ад 1837 года, калі быў выдадзены другі том кнігі «Гісторыя літоўскага народа» (польск. Dzieje starożytne narodu litewskiego) Тэадора Нарбута. Нарбут прывёў у кнізе ліст князя Вітаўта 1420 года, дзе згадана, што «на Жамойці Літву называюць Аўкштойцю». З гэтага часу назва «Аўкштайція» (літ. Aukštaitija) пачынаюць выкарыстоўваць навукоўцы, якія гэтай назвай пачынаюць называць землі на захад ад Жамойці, а жыхароў таго рэгіёна — назвай «аўкштайты» (літ. aukštaičiai).

У 1845 г. Сіманас Даўкантас выдае яшчэ адну літоўскамоўных кнігу «Budą senowęs Lёtuwiū, Kalnienū ir Žȧmajtiū» (Апісанне старажытных літоўцаў — гаранаў і жамойтаў). Слова kalnėnas у Доўкантаса — наватвор, ад літоўскага kalnas, ім Доўкантас творча замяняе вядомую яму "аўкштойцкую" назву. Ён піша: "Самі сябе называлі літоўцамі, гаранамі або вышыннікамі (aukštėjais), і жамойтамі (žemaičiais), паводле таго, што жылі на гары (kalne) або ў падгор'і (pakalnėje), гэта значыць у бок мора".

Польская энцыклапедыя 1891 года піша, што назва «Aukstote» сярод літоўскіх жыхароў ужо не вядомая і як геаграфічнае абазначэнне ў паўсядзённым жыцці не ўжываецца.

Лінгвістыка

У XIX—XX стст. назву "Аўкштайція" (Aukštaitija) пачалі ўжываць навукоўцы да цэнтральнай і ўсходняй частцы рассялення літоўскага этнаса, а назвай "аўкштайты" (aukštaičiai) называць этнаграфічную групу літоўскага этнаса. Сукупнасць аўкштойцкіх гаворак літоўскай мовы атрымала назву «аўкштойцкая гаворка» (aukštaičių tarmė).

Археалогія

Тэрмінам «аўкштайты» археолагі таксама пачалі называць насельніцтва, якое стварыла археалагічную культуру грунтовых могільнікаў Цэнтральнай Літвы, альбо ўсё насельніцтва, якое стварыла археалагічную культуру грунтовых могільнікаў Цэнтральнай Літвы і культуру ўсходнелітоўскіх курганоў сукупна. Навукоўцы пачалі ўжываць адносна стваральнікаў гэтых археалагічных культур тэрмін «племя аўкштайтаў».

Гісторыя

Гісторыкі XX ст. намагаліся высветліць, з якіх частак («земляў») складалася Аўкштойць у Сярэднявеччы.

Генрык Лаўмянскі лічыў, што яшчэ да часу ўзнікнення Вялікага Княства Літоўскага існаваў саюз балцкіх плямён пад назвай «Літва», які складаўся з двух асноўных плямёнаў — жамойтаў (на Жамойці) і аўкштойтаў (на Аўкштойці), а само племя аўштойтаў складалася з земляў Нальшчаны («Нальшчанская зямля»), Дзяволтва, Літоўская зямля і Упіта. Лаўмянскі меркаваў, што пачаткова мяжа паміж жамойтамі і аўкштойтамі ішла па рацэ Шушва, а потым па рацэ Нявежы, а з другой паловы XIV ст. мяжа ўсталявалася па рацэ Нявежы. Яго думку падтрымалі гісторыкі Уладзімір Пашута і Эдвардас Гудавічус.

Ежы Ахманьскі лічыў, што ў культурных аспектах Аўкштойць у старажытныя часы падзялялася на тры вобласці — уцянскі (Нальшчаны), троцкі (уласна Літва) і ашмянска-геранёнскі (паміж рэкамі Мерачанка, Нёман, Бярэзіна і Вілія — тая самая Аўкштойць).

Беларускія гісторыкі Вячаслаў Насевіч і Аляксандр Краўцэвіч адмаўляюць старажытную сувязь назваў Аўкштойць і Жамойць, а таксама роднаснасць племя жамойтаў з племем літвы.

Паводле Насевіча, "аўкштойцкая" назва некалі была ўтвораная штучна, у процівагу назве "Жамойць", каб проціпаставіць Літву Жамойці. На яго думку, гэтай назвы не трэба пераносіць на вельмі раннюю эпоху. Згодна з Насевічам, жамойты да стварэння ВКЛ былі асобным ад літвы «асобным этнасам». Паводле Краўцэвіча, жамойты былі асобнае ад літвы балцкае племя, так сама як і нальшчаны, дзяволтва, яцвягі. На думку Краўцэвіча, «Літва», «Жамойць», «Нальшчаны», «Дзяволтва» у пісьмовых крыніцах выступаюць раўназначнымі аб'ектамі, якія нельга лічыць складовымі часткамі («землямі») «Літвы». Краўцэвіч сцвярджае, што назва "Аўкштойць" выкарыстоўвалася да ХХ стагоддзя сярод жамойтаў, каб абазначаць балцкамоўныя землі Вялікага Княства Літоўскага (а пасля і Расійскай імперыі) на захадзе ад Жамойці.

Этнаграфічны рэгіён Літвы

Сімвалы

Сучасныя сімвалы Аўкштайціі (сцяг і герб), афіцыйна зацверджаныя ў сакавіку 2007 года.

• 

  Герб Аўкштайціі

• 

  Сцяг Аўкштайціі

Геаграфія Аўкштайціі

Азёры Аўкштайціі

Аўкштайція знаходзіцца ў паўночна-ўсходняй частцы сучаснай Літвы. Па ўсім рэгіёне багата азёраў, асабліва ва ўсходняй частцы. Асноўнымі гарадамі Аўкштайціі з'яўляюцца:

• Панявежыс — 119 749 жыхароў (лічыцца сталіцай Аўкштайціі)
• Ёнава — 34 954 жыхары
• Уцяна — 33 860 жыхароў
• Кедайняй — 32 048 жыхароў
• Вісагінас — 29 554 жыхары
• Укмярге — 28 759 жыхароў
• Радвілішкіс — 20 339 жыхароў

Аўкштайцкія гаворкі

Мясцовыя жыхары размаўляюць на аўкштайцкіх дыялектах літоўскай мовы.

Пры гэтым літоўская мова дзеліцца не толькі на жамойцкі і аўкштайцкі гаворкі, але і на яшчэ два паддыялекты — судаўскі і дзукійскі, якія разам утвараюць аўкштайцкую дыялектную групу.

Да аўкштайцкіх дыялектаў належаць гаворкі, на якіх грунтуецца літаратурная літоўская мова — сувалькійскі варыянт аўкштайцкай гаворкі літоўскай мовы.

Турыстычны патэнцыял сучаснай Аўкштайціі

Самымі старажытнымі гарадамі Аўкшайціі лічацца гарады Кярнаве і Укмярге.

Гл. таксама

• Аўгшземе (Селонія / Сэлія)
• Аўгшкурземе

Літаратура

• Археология СССР. Т. 17. Финно-угры и балты в эпоху средневековья / Л.А. Голубева [и др.]; Отв. ред. тома В.В. Седов; Редкол.: Б.А. Рыбаков (гл. ред.) [и др.]. — М.: Наука, 1987. — 510 с.
• Генрих Латвийский. Хроника Ливонии. — Москва-Ленинград : АН СССР, 1938. — 608 с.
• Гісторыя Беларусі: у 6 т. / Ю. Бохан [і інш.]; рэдкал: М. Касцюк (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск : Экаперспектыва, 2000—2012. — Т. 2. Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. — Мінск : Экаперспектыва, 2008. — 688 с.
• Гудавичюс, Э. История Литвы / Э. Гудавичюс. — Т. 1 : с древнейших времен до 1569 года. — Москва : Фонд им. И. Д. Сытина; Baltrus, 2005. — 680 с.
• Дзярновіч, А. Жамойць і Літва / А. Дзярновіч // Наша ніва. — 22 чэрвеня 2013.
• Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, А. Лухтанас, Г. Чеснис. — Вильнюс : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с.
• История Литовской ССР / А. Таутавичюс, Ю. Юргинис, М. Ючас и др.; Ред. колл. Б. Вайткявичюс (отв. ред.) [и др.]. — Вильнюс : Мокслас, 1978. — 676 с.
• История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс : Eugrimas, 2013. — 318 с.
• Краўцэвіч, А. Праблема лакалізацыі сярэднявечнай Літвы // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne № 8. 1997.
• Краўцэвіч, А.К. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага / А.К. Краўцэвіч. — Rzeszów, 2000. — 238 с.
• Насевіч, В. Аўкштайція / В.Л. Насевіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 86. — 480 с. — ISBN 985-11-0161-7 (Т. 2).
• Насевіч, В.Л. Літва / В.Л. Насевіч // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 т. — Мн.: БелЭН, 2006. — Т.2. — С. 202—206.
• Насевiч, В.Л. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: Падзеі і асобы. — Мінск : Полымя, 1993. — 160 с.
• Насевіч, В. Пытанняў больш, чым адказаў // Беларускі гістарычны агляд. Т. 5. Сш.1(8). Мн., 1998. С. 210—226. Рэцензія: Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. Мн.: Беларуская навука, 1998. 208 с.
• «Описание земель». Анонимный географический трактат второй половины XIII в. // Средние века. — Москва : Наука, 1993. — Вып. 56. — С. 206—225.
• Пазднякоў В. Аўкштайція // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 266. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Aukstote // Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana. — Warszawa : Druk. S. Sikorskiego, 1891. — T. 5-6, Areńska-Barthold. — S. 450.
• Stosunki litewsko-polskie w Djecezji Wileńskiej i nadużycia Partji Wszechpolskiej. Memorjał duchowieństwa litewskiego. — Wilno : Druk. J. Zawadzkiego, 1913. — 66 s.

Спасылкі

• Tomas Baranauskas. Aukðtaitija XIII—XV amþiuje // Lietuvos istorijos institutas
• АУКШТАЙТИЯ // www.genlingnw.ru
• АУГШЗЕМЕ // www.genlingnw.ru