Нобелеўская прэмія міру

Но́белеўская прэ́мія мі́ру (шведск.: Nobels fredspris) — узнагарода, якая штогод прысуджаецца Нарвежскім нобелеўскім камітэтам у Осла, «чалавеку, які выконвае найбольшую альбо найлепшую працу дзеля братэрства паміж народамі, адмены альбо скарачэння пастаянных армій і правядзення альбо заахвочвання мірных кангрэсаў»^[1]. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій, заснаваных у 1895 годзе паводле запавету шведскага хіміка Альфрэда Нобеля, які памёр у 1896 годзе. Гэтыя прэміі прысуджаюцца за выдатныя заслугі ў галінах хіміі, фізікі, літаратуры, міру і фізіялогіі або медыцыны^[2]. У адпаведнасці з запаветам Нобеля прэмія знаходзіцца ў падпарадкаванні Нарвежскага нобелеўскага камітэта і прысуджаецца камісіяй з пяці членаў, якія абіраюцца Парламентам Нарвегіі^[3]. Лаўрэатамі першай Нобелеўскай прэміі міру ў 1901 годзе сталі Жан Дзюнан і Фрэдэрык Пасі. Кожны лаўрэат атрымлівае медаль, дыплом і грашовы прыз, які змяняецца з цягам часу^[4]. У 1901 годзе Дзюнан і Пасі падзялілі 150 782 шведскія кроны, што ў снежні 2008 года было эквівалентна 7 731 004 шведскім кронам. Пачынаючы з 2001 года кожная грашовая ўзнагарода складала 10 мільёнаў шведскіх крон. Прэмія ўручаецца на штогадовай цырымоніі 10 снежня ў Осла ў прысутнасці караля Нарвегіі (адзіная Нобелеўская прэмія, якая не ўручаецца ў Стакгольме), у гадавіну смерці Альфрэда Нобеля^[5].

Патрабаванні да кандыдатаў

Згодна са статутам Нобелеўскага фонду, вылучаць кандыдатаў могуць наступныя асобы:

1) дзеючыя і былыя члены нарвежскага Нобелеўскага камітэта, а таксама дарадцы, прызначаныя Нобелеўскім інстытутам;
2) члены нацыянальных парламентаў і ўрадаў розных краін, а таксама члены Міжпарламенцкага саюза;
3) члены Міжнароднага арбітражнага суда ў Гаазе;
4) члены камісіі пастаяннага міжнароднага бюро па пытаннях свету;
5) члены і асацыяваныя члены Інстытута міжнароднага права;
6) прафесары ўніверсітэтаў у галіне палітычных навук і юрыспрудэнцыі, гісторыі і філасофіі;
7) лаўрэаты Нобелеўскіх прэмій міру.

Пералік лаўрэатаў

1900-я

(1901) Жан Анры Дзюнан — швейцарскі прадпрымальнік, Фрэдэрык Пасі — французскі эканаміст
(1902) Элі Дзюкамен — швейцарскі журналіст, Шарль Альбер Гоба — швейцарскі правазнаўца
(1903) Уільям Рандал Крымер — брытанскі палітык
(1904) Інстытут міжнароднага права (Гент, Бельгія)
(1905) Берта фон Зутнер — аўстрыйская пісьменніца
(1906) Тэадор Рузвельт — 26-ы прэзідэнт ЗША
(1907) Луі Рэно — французскі юрыст, Эрнеста Тэадора Манета — італьянскі журналіст
(1908) Клас Понтус Арнальдсан — шведскі пісьменнік, журналіст. Фрэдрык Баер — дацкі пісьменнік, палітык
(1909) Агюст Беернарт — бельгійскі палітык, Поль Анры Бенжамен д’Этурнель дэ Канстан — французскі дыпламат

1910-я

(1910) Міжнароднае бюро міру
(1911) Тобіас Асер — нідэрландскі палітычны дзеяч, Альфрэд Герман Фрыд — аўстрыйскі журналіст
(1912) Эліу Рут — амерыканскі палітык, дзяржаўны дзеяч
(1913) Анры Лафантэн — бельгійскі юрыст
(1914) прэмія не прысуджалася
(1915) прэмія не прысуджалася
(1916) прэмія не прысуджалася
(1917) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
(1918) прэмія не прысуджалася
(1919) Томас Вудра Вільсан — 28-ы прэзідэнт ЗША

1920-я

(1920) Леон Буржуа — французскі палітык
(1921) Карл Яльмар Бранцінг — першы прэм’ер-міністр Швецыі, Крысціян Ланге — нарвежскі палітык
(1922) Фрыцьёф Нансен — нарвежскі палярны даследчык
(1923) прэмія не прысуджалася
(1924) прэмія не прысуджалася
(1925) Чарлз Гейтс Даўэс — дзяржаўны, ваенны дзеяч ЗША, Джозеф Осцін Чэмберлен — брытанскі дзяржаўны і палітычны дзеяч
(1926) Густаў Штрэземан — нямецкі палітык, рэйхсканцлер Веймарская рэспублікі, Арыстыд Брыян — французскі дзяржаўны дзеяч
(1927) Людвіг Квідэ — доктар філасофскіх навук, Фердынанд Эдуард Бюісон — французскі педагог
(1928) прэмія не прысуджалася
(1929) Фрэнк Білінгс Келаг — амерыканскі дзяржаўны дзеяч. (Прысуджана ў 1930 годзе).

1930-я

(1930) Натан Сёдэрблюм — шведскі святар, экуменіст
(1931) Джэйн Адамс — амерыканскі сацыёлаг, філосаф. Нікалас Мюрэй Батлер — амерыканскі педагог, палітычны дзеяч
(1932) прэмія не прысуджалася
(1933) Ральф Норман Энджэл — амерыканскі журналіст
(1934) Артур Хендэрсан — брытанскі палітык
(1935) Карл фон Асецкі — нямецкі антыфашыст
(1936) Карлас Сааведра Ламас — аргенцінскі вучоны-правазнавец
(1937) Роберт Сесіл — брытанскі юрыст
(1938) Нансенаўская міжнародная арганізацыя па справах бежанцаў
(1939) прэмія не прысуджалася

1940-я

(1940) прэмія не прысуджалася
(1941) прэмія не прысуджалася
(1942) прэмія не прысуджалася
(1943) прэмія не прысуджалася
(1944) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
(1945) Кордэл Хал — амерыканскі дзяржаўны дзеяч
(1946) Эмілі Грын Болч — амерыканскі эканаміст, Джон Рэлей Мот — дзеяч пратэстантызма
(1947) Савет Сяброў на службе грамадству (квакеры), Амерыканскі камітэт Сяброў на службе грамадству (квакеры)
(1948) прэмія не прысуджалася
(1949) Джон Бойд Ор — брытанскі педагог, урач

1950-я

(1950) Ральф Банч — амерыканскі дыпламат
(1951) Ліён Жуо — рэфармісцкі лідар прафсаюзнага руху
(1952) Альберт Швейцэр — нямецкі філосаф, урач
(1953) Джордж Маршал — амерыканскі ваенны дзеяч
(1954) Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па справах бежанцаў
(1955) прэмія не прысуджалася
(1956) прэмія не прысуджалася
(1957) Лестэр Боўлс Пірсан — прэм’ер-міністр Канады
(1958) Жорж Пір — бельгійскі дамініканец
(1959) Філіп Ноэль-Бэйкер — брытанскі дыпламат, пацыфіст

1960-я

(1960) Альберт Лутулі — паўднёваафрыканскі палітык
(1961) Даг Хамаршэльд — Генеральны сакратар ААН (пасмяротна)
(1962) Лайнус Карл Полінг — амерыканскі хімік
(1963) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
(1964) Марцін Лютэр Кінг — афраамерыканскі прапаведнік, лідар негвалтоўнага змагання з расізмам
(1965) Дзіцячы фонд ААН
(1966) прэмія не прысуджалася
(1967) прэмія не прысуджалася
(1968) Рэнэ Касэн — французскі юрыст
(1969) Міжнародная арганізацыя працы

1970-я

(1970) Норман Эрнэст Барлоўг — амерыканскі аграном
(1971) Вілі Брант — федэральны канцлер Германіі
(1972) прэмія не прысуджалася
(1973) Генры Кісінджэр — дзяржаўны дзеяч, дыпламат ЗША
(1974) Шон Макбрайд — палітычны дзеяч Ірландыі, Эйсаку Сато — прэм’ер-міністр Японіі
(1975) Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў — савецкі фізік, праваабаронца
(1976) Бэці Уільямс, Мэйрыд Карыган — сузаснавальніцы Супольнасці мірных людзей
(1977) Міжнародная Амністыя
(1978) Анвар Садат — прэзідэнт Егіпта, Менахем Бегін — прэм’ер-міністр Ізраіля
(1979) Маці Тэрэза

1980-я

(1980) Адольфа Перэс Эсківель — аргенцінскі пісьменнік, архітэктар
(1981) Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па справах бежанцаў
(1982) Альва Мюрдаль — шведскі сацыёлаг, Альфонса Гарсія Роблес — міністр замежных спраў Мексікі
(1983) Лех Валенса — прэзідэнт Польшчы, стваральнік незалежнага прафсаюза «Салідарнасць»
(1984) Дэсмонд Туту — англіканскі прапаведнік, барацьбіт з апартэідам
(1985) Бернард Лаўн — амерыканскі ўрач, Урачы свету за прадухіленне ядзернай вайны
(1986) Элі Візель — пісьменнік, грамадскі дзеяч
(1987) Оскар Арыяс Санчэс — прэзідэнт Коста-Рыкі
(1988) Міратворчыя сілы ААН
(1989) Далай-лама XIV

1990-я

(1990) Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў — прэзідэнт СССР
(1991) Аун Сан Су Чжы — м’янмскі палітычны дзеяч
(1992) Рыгаберта Менчу — праваабаронца
(1993) Нельсан Мандэла — прэзідэнт ПАР, Фрэдэрык Вілем дэ Клерк — прэзідэнт ПАР (1989—1994)
(1994) Ясір Арафат, Шымон Перэс, Іцхак Рабін
(1995) Джозеф Ротблат — радыёбіёлаг, Пагуошскі рух навукоўцаў
(1996) Карлуш Белу — біскуп рымска-каталіцкай царквы, Жазэ Рамуш-Орта — другі прэзідэнт Усходняга Тымора
(1997) Джодзі Уільямс — амерыканская актывістка, выкладчыца. Міжнародны рух за забарону супрацьпяхотных мін
(1998) Дэвід Трымбл — паўночнаірландскі палітык, Джон Х’юм — паўночнаірландскі палітык
(1999) Урачы без межаў

2000-я

(2000) Кім Дэ Джун — прэзідэнт Паўднёвай Карэі
(2001) ААН і Кофі Анан
(2002) Джэймс Эрл Картэр — 39-ы прэзідэнт ЗША
(2003) Шырын Эбадзі — іранская праваабаронца, юрыст
(2004) Вангары Маатаі — кенійскі грамадскі дзеяч
(2005) Махамед аль-Барадэі і МАГАТЭ
(2006) Мухамад Юнус і Grameen Bank
(2007) Альберт Гор — віцэ-прэзідэнт ЗША, Міжурадавая група экспертаў па змяненню клімату
(2008) Марці Ахцісаары — прэзідэнт Фінляндыі
(2009) Барак Абама — 44-ы прэзідэнт ЗША

2010-я

(2010) Лю Сяабо — кітайскі дысідэнт
(2011) Элен Джонсан-Серліф, Лейма Гбові, Тавакуль Карман
(2012) Еўрапейскі Саюз
(2013) Арганізацыя па забароне хімічнай зброі
(2014) Кайлаш Сацьяртхі і Малала Юсуфзай
(2015) Квартэт нацыянальнага дыялогу ў Тунісе
(2016) Хуан Мануэль Сантас — прэзідэнт і былы міністр абароны Калумбіі
(2017) Міжнародная кампанія за забарону ядзернай зброі
(2018) Дэніс Муквегэ — кангалезскі гінеколаг, Надзя Мурад — іракская езідская праваабаронца
(2019) Абій Ахмед Алі — прэм’ер-міністр Эфіопіі

2020-я

(2020) Сусветная харчовая праграма
(2021) Марыя Рэса, Дзмітрый Муратаў
(2022) Алесь Бяляцкі, Мемарыял, Цэнтр грамадзянскіх свабод
(2023) Наргіз Махамадзі — іранская праваабаронца
(2024) Nihon Hidankyo

Крыніцы

↑ Excerpt from the Will of Alfred Nobel (нявызн.). Nobel Foundation. Праверана 6 кастрычніка 2011.
↑ Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
↑ The Nobel Prize Awarders (нявызн.). Nobel Foundation.
↑ The Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
↑ The Nobel Prize Award Ceremonies (нявызн.). Nobelprize.org. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2008. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[1] Excerpt from the Will of Alfred Nobel (нявызн.). Nobel Foundation. Праверана 6 кастрычніка 2011.

[2] Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[3] The Nobel Prize Awarders (нявызн.). Nobel Foundation.

[4] The Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[5] The Nobel Prize Award Ceremonies (нявызн.). Nobelprize.org. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2008. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]